Ke Aloha Aina, Volume XVI, Number 21, 27 May 1911 — He Moolelo Hawaii Nani, No KEKALUKALUOKEWA. Ke Aikane PUNAHELE A KAUAKAHIALII. A O KA Mea Nana ka Ohe o Kanikawi. A NONA HOI Kaikuahine o Kahalelehua. A O KEKALUKALUOKEWA Ka Mea Nona ke Kaikaina Ilio o Kekalukaluka. o. Puna [ARTICLE]

He Moolelo Hawaii Nani, No KEKALUKALUOKEWA. Ke Aikane PUNAHELE A KAUAKAHIALII. A O KA Mea Nana ka Ohe o Kanikawi. A NONA HOI Kaikuahine o Kahalelehua. A O KEKALUKALUOKEWA Ka Mea Nona ke Kaikaina Ilio o Kekalukaluka. o. Puna

i , ' «v o Keuau, iifi.j S ! ~ Mi U'i k-.- ;-lii o | i: | Ui! lioopiika 'io la ( i • . . !.,■,■■■ niamuh o ko > ' t > i\ i ko lnila. ■ . ) ' i ' uko. lioi me ka | . , ]-•>' h >i, i 'U* 1«' I j. .■ : i luinohono ski no ' % . ■■■ < i'n iri:*n n na kft-, r . . > : T 'T, i n« hana ka- i •. • ' kiun-i i\ ko l.ikou j . ! r,t. 1;a lakou ikcmaksv »i ( ■ i iv» iio.i ma ko lakou j ~ , . ■, ;'.j\vaiwa-a ko lakou j ■ 7" • ..:•! ■■. 'iui UiinŪona b*enalu e | t \ , ole anao na ma ; . } . . i o Keaau :i. me ' .1 . mai l\;n:ni niai, i : '4 ; n e hoopaaiMa ai. A j . ■ ..p a i hoouln ao i ka ■■». ■ • i:.i ■■ ;!..•;.,ii 0 kahi a ;\o :i ! - iv ■ nm i loaii na m.'ika- j ! " ■ hOOh;lk\ (Ul i : ki! i,-k.ui m;ui waiwai 0 , . :, . k;!nv'.aina ;-a o ka poe . ' >-a wahi l'oohiiu l u?n-• . ■ !•:, ! i :\.Mi m?.u waa no o , :r::i > ko k:u, nifti Kauai ; : i : ;i, i ]■« . lakou muu KUimi ; -••■i l iilo ana iso na k;i- j l v a<m;h\ he apaa ko lakou .1. v.-.> ku mai ano, lalau 1 j :'i li;<uwi e liko nw ks\ ma- | !.•i'-ih i lioouiniA mawaon» i : ! ;n:-:i"-.nsi o Kosau a me na ] I' ; : K :uai, no ke ola a me ! r. ke nlu ' ; . .;••" M-.knpnni Kaili T>a o: '•a nui- ka waiwai .mrt ka ; ' K.'iinauina n he nuku h ; ii 1 ! ... ~:.i;uni>j, aka, e »ho «ae Hoi 1 .. ! i> k;\ llih' !•>;» !H<- kahi ■ .5 v'!o o luaa. wahi puolo ai <» 1 ■ uiin o ka aiud, a na k.miaai- : I '.os 1 tnau:H> ai na lakou ka | -' •ho i!u:.u n .'iiiKO kuhihowa 1 o lak..u «» kukx> ana no | v.:u <» ii:> k< iki Knoai, no na ! v ; ,.hUu ' ! ' -ui wa a na nwa a pan mauka' > i i o ka ain* e kali nna no ka '• a - ko k:-ik< 0 p ln ike mai ai ia \ :ra hri. kani mai ana ka k v o 1 oho iioko o k« oehneUn o •>.O kupikipikio o ka moana, a >••'"' knpiuai la ua loa ohe ' j 1 : < —0! liniie! ] -«• «na j ke kumu o ko a!oha; j " ' I .i na'u i k i nlu hala, ! • ■ ;s*-pa-p<'o nmi la tue kahinano; ! •* :l,aifika\v;u na ka nui . IiKU'.U, I • •'Oa m>i i k<' kai o Huia, i j •!.. j.ku kaua ilaila, e ko hosi; 1 i kv ala o 'halao K«'.:.h, : h'iuuawai, 1 ■ • ui o Kh.'.ia, p : i'ikawao. '■• '•' hoi; ho.>p.iV.,\.'ha"> ioa 1 • ;\ i »a kamaaina. na kolaiwi! 11.. kop,, f i,:l k:\!„i o Kt-Rnxt, ?! • 1 ! . :i i krv i' ktkaVi 100 1 • kn j-„ ;o !.\-i o na h«.\-' ll<- 1< !.> ,0' >] \>a r. i hoi o na <- .'k-.;.i n* r> !->' 0 uM-ipo- ' ' <> : !:<■ V.-ni ak-. o 1 ',» :i Kaun- '' ī ;i!'i i heoili ai ia Kaihhuioke" '• , .! mai :mī;» «-iai hoi ii> Kekalu'•••'«vke\va, ko !:ikou moi, M:-. .k' % ia k;ifli lsou ana a Kknikn- ' . «• hko nio ia i h>!;. ifS uku a> tna- * o.- 4 '\r. > k.4 moa-a • •' >. m:i 1 >ho '.'.i' !a o \ .it ikawfti ■ 'M ■ ī . 4 l.'-.U '!<;!! e- k,i lro !- i o.io luiua i hoopmwa uliM i • ,s ma\i \itvmx> iuka o I'hHuH i '• ''■••.•' ii \ •!-.>, ; a I,o' ir.:s.'pop-' •' •• ..i. e- : a ;"jit &iih

| M'i ka \yli };oi i loheia aku ai ke I knnl ana mai a ni ohe nei niai lto īihiu mii o ka h<>botm, tii awahn koke mai l:i nn kanaki Ka\iai i na . knmmūii'i oK/rinu, ka poo hoi i | pili nia ka noao o olnlo stna namake [ o Kokrthikftl(iokf wa. ma ka 01010 | ana mai, ua oo ;>a kaniaaina i va ' mnlihini, k;v lfo o kft ohe a ko Kni:u koiki ko hoike mai la, nolo i i make o K^kahikhhioke-wa. j Aka, hoopaakiki aku la na knna- , ka o Keaau i ka i ana'ku: "Aole j makem i eo ia oukoii e nā malihini j o Kauai, e like me ka onkou e ole-> | lo mai nei. Oiai, ke lioike mai nei i ka leo o ka oho a k:\kou pn a pau i ' ln!io aku noi, o Kanianpioikawao ' kn m?a nana ka ohe. Aole o Ke- ! kaiukaluokon-a, ke kumn R ka pH! 3 ; hoopaa 'iho nei kakou nokona make a me kona mako ole. He kanaka 1 okoa walo tio km nona ka inoa o i Kaniaupioikawao. Aoin oiakekuniu i o ka kakou pili nna." | l T a lioomoo walo keia mau 01010 a u&poe noi, a kakali akn 3a lakon o : ka ike aku i ko anō o ke kanaka e ! oili mai ann iloko o ka ehu a ka a!s ; ina paha o ko alii nui ia o Kauai, I a i ole, he kanaka okoa waio no pa!>ia. Ta wa no i k.ini hou mei j ai ka 100 o ka ohē, a lele pu taai la j me koia mau_ huaoMo: j Htvilai —eHoolono —]a! j Hoolonoio'u) ana o l-aiL'ikawai o ka ī .ko; * | O ka leo o Kanikawi me Kanikawa, | 0 ka ohe kapuia a Kauakahialii, | 1 hiipoiia e Kaniaupioikawao, j I pakimaia e a'u nei. e Kokalukalu- ] okewa, i.O Kaniau, o Kekalukalu, hookahi [ no laiu, * ! Eia mai au e I,areikawai, ! O K&niau-pro-i-Paliuli, <0 | Otvau no nei o Kok:iluka 1 uokewa. | Mamuli o kn'a inele i ]ohs ho\i ia ' :»ku ai e> na poe tT j\iti manka akn nfi o Jfa aina, ua maopopo loa ae !a, ! aolo i inake o Kokahikaluokewa. I Nolaila, «a eo lak&plUmawaena ! o na kamaaina a me i>a maiihini, ! nwi Raviai mai. Ua hoopauia na ! pilikia hiuie a wie k& nc!e o na • Kauai he nui', ma keia pili i hanaia j n)awavna o lakou a 'me feo Koaau |"poe. ! Ua ike maopōpo ia aku la ka oili ! ana mai o ke kanaka heenalu aiwa- | iwa. Aole no ia hf m?a okoa ao, ! aka, o Kekalukaluokpwa no ia, ke j alii -nui o Kauai. Ikeia aku la e ka | lohuluhu., he lau-ki kona papa heoi iisilu e kau aiai »na. Uā Ipo kft i naiu nui & iiui ka nalu iki i mau j niea paani hookikakahaia eia ma na j anoa ixu\ maluuu o ua papa lat?-fei i nei ona: j Ua liiki iaia lKokalukaluokewa) j ko palamimo mai ilolio o ka nahn, a j pipi'o aku la ko kai nia a {koia aoao ona, int> mau niho ! puaa la « pipi'o ana mo ka hanoha- { no nui. I kekalii wa hoopalEiihi ! ana o i konapapa i h«joalu hanohano ihma o fea ale, e i Hke me ka loie ana a ke puhikii ma j luua o ka iii o ko kai. A ai» koia i aiau wa & jxiu a Kokalukahiokewa i o hana ai, e ku mau ana no ke\uu ; euuo tuftluna ona. * j Osa ho'l6 o via heonalu noi maluna j o kona pap\ lan-ki a kupono ? kt> 1 oia»lao j ulu ai ka pso hiUa a j ikawai o ti>>ho ana rtto ka hoomanaj wt J uui. oia ka w.a a oiali 0 ka h»v y\w wai.o \Vaiiua i po'i pu iii iho ; u o kokahi ohu nni, a ttalowale aku !a oia ma ka ike anīk'ku a kans!vS. \*a ne»- ae ia hol ua ohu noi ht \ihiw& ! iā ft 1&1« »«* 8« k( |»riwi |»ai 9 «i»*

l '.iiu, n uhi pn itio la noaluna o fca pae hala a Laielkawal e naho ana. A e hoomaopopo iho oe e ka mak;«raaVa helnhelu. o ka helu elua na nianawa o ka hui ana 'o Kekalukaluokewa me Laieikawai. Ma km liui hou ai<a o īaua, i hōiko mnopopo aku ai o Kekalukaluoki"wa, oia no ko alii nu| o Kanai; i kii mai ai iaia (Laioikawai) i wahine oia % i kane hoi nia-nana, e like me ke kauoha a Kanakahialii a peTa no hoi me Kaililauokekoa, ka laua wahin« ; Hoike aku la no hoi o Kekaiukalunkewa ia Tjaieikawai, na kekahi la ae e hoike raai i kona kane. io ana nana a me ka ole. "A eia ka'u kauoha iā oe, i hoomau mai ni o i ke kamailio anaia Laieika^ai"Apopo auanei, o ko ia ia a 'ko kupuiibwahine e hookhu mai ai ia oe ! kai nei 110 ka heenahi. A|mniala, e hoopahaoh.io hou ia ai kou noonoo. e ka wahine. Oia auanei ka la a ko kujf>\.inawahinc e kauoha mal ai ia oe", e laa k> ihu ia'u. Aole naē oia i ik«, ua laa mua ko kino ia Kekalukaluokewa. "M« ka la inehinei e holo ana a hoea i ke aumop, a aneane i ka p : li o ke ao, ua lna ko kino, e ka Ui o Paliuli, ia Kani&upioikawao, A e hai aku au ia oe, !e ka wahinel 0 Kaniaupioikawao, oid no au o Kekalukaluokewa, an 6 iWe fho la. E like me kou ike ana i'a Kaniaaploikawao, pela no oe e ! ike iho la ia Kekalukalnokewa. Apopo e lilo ana ka raana a me ka ike o ko ku~ puiuwahine i mea o!e i ka mana o Alalio, ke kaikuahine o Halaani'ani. "Naoi ia ua ike iho la no hoi au 1 ka moku lehua nui o Panae-wa, a ' ka huihui o ka wai o "PalīuU, a pela no hoi oe e ka wahi ne, i ike iho la i ka nian kaulana o knn aina hanau, a nan no ia e ka wahine e hoo nianao iho. No'u nei la, i hai akn no au sa oe nie ka mālaehio m.-iikai o kuu noonoo, he la hana nnl tca la apo}>o mawaena o'u a me Malio. Ē liana mai ana oia \ na hana a pkYi e lilo aioe i ke kaiknnane ona, oia o H&laaniani, ma e hoohoka aiai oia iu'u, ia Kek'alukalnokewa, aka, i hai aku au ia oe e Laieikawai, e hoopuhili aku ana au i na hana a pau a ua o Malio e hana ma 1 ai maluna o'u, a. o ka hope, e hookuu aku anaau i kahi kaikunane ona i ai poo-raaunu na'u nei, na Kekalukalupfeewas" Noho ih<i hi ua mau alii nei ma ia pne hala a kan ko ahiahi, ia wa i kaaity!io niai ai o Ī4ue?kftvv<ū ia Ke kaluk(Uuokt wa, me ka hiolo ana iho o kona nuui \vaim:.ka ma kona mau papalina: "Aole keia he ike o'n m Kauai a uukn mai. He ike keia me ka hoo halahal» ole a hookamawae o3e ae. Ua aloha au ia oe e ke kane, a ua paa ko'u manao, o ōo ka'u kahe. Aole hoi au e hina i kekahi toun* e aku, a nau ka hoowahawaha ia! s u, No'u nei la, eia au mnhma ou Owai ia mea o Malio, a owai ia mea q Halaaniani, e liltj '"ai ko\i naau & pau malalo oia kanaka, kaikunane hoi o Maiio, an i hoike mai uei ia'u e- ke kane. Ehia ka hoi mea aloha owa\i n?i i "ko haalele mai ia'o? Nblai!ft, fee hni nei au i ka nani o knuain» o ā ka apopfe ia hoea mai au i kai nei o Koaan no Ica hoenahi pn ana oe e ke alii o &a\lai, a o kuu kano hoi, naha i waele a i kupskupa iho i keia tnahakea i ka uka o Paliuli, a ua laa hoi kuu kino nau a nan hookahi wale no." N "Matoua *e hoi o ko kana hookaawaīo ana e Laiwkawai, e o!no]xi hoi oe © hooloho mai i koia wiih.i nianao a'n e aku uei iniua ou, 4 * xva.hi a KekalukahiI pan? t»ai ai. "A eia 'ua walii manao la k*u t *i e hoike aku ia O iW*i lio aunuHimo alohjv, h* hauaia e ana i ke kmo i ka mako O Malio au i hoohuoi mai la ia'n, a pek hoi oHalaauiani, kona nan«, « hoomaopo;n> oo e ī-aieika-w»i, fae wahin<? mi»n* o Malio< Oa Hk« no » Hke, » l ole* ua o? a« no pah» fcs mans \p

I knpīiiīawahme, nīa o Waka. tTa [ ike h')s o Halaaniani kc kaiktinant i O'tia"o Malio ia oe, a ua kuk > oia e lilo op i wahine nana. A auhpa oe e k, wahine, aia a pati kuu lale.ilea | ikaika, a hookokn paoni- j 1 oni mana me Halio, hookun akn au j ! ia oe na Halaaniani, ke manao o*j e ! ka wahine he pono ia. Ro mai kr» I ihu e kft wahine a heu akn oe." j Hnni mai 1;i no hoi o LaMkawai j i ke kane, me ka pane ana mal: J ,r Na ka la apopo e 'liooia mni Ika ] oiaio o na me-a a pau aa e ke kane i hoike mai nei ia'n. Kuu hlo ia Ha | laaniani, e like me kan"" e ke aīn"- fl , haawi honna e nei no ia'u, me" he* | mea la, e kaia no oe i ai ia'u. AlotrjToa e TCekalnkāluokewa ' a hui kaua i ke ao "opua i ka la j |

0 ka Euioawa no ia i nalowaīe" aku ai ua o Paliuli mai aKe ; kalukaluokowa nku. Nolio ilio 3a hoi a molehulehu, lu»i aku la oia i-kpna hale, ua liele no hoi "ka a-Ta me ke kiuo, a pau i ka. mai'oi'o. (He uwau palia hoi ia ma ka olelo ni&opopo), L ua'lii aei hoi i hoea aku ai i kauhale, ua ike mai la konA kIo nlii ika hele aka k oiwi kinj o us alii nei o ka nalu kee o Makaiwa a mai oi'o. | Ninau hookaau mai la hoi kēkahi iwikuamoo ona: "E ka lani mo'a uuouno'o hoi ke ahi a ke akua wahine o Puua? Eha palni oe cka .kni, i ka ua li hau piia-lehua o' Keaau nsi?'' . | Pane aku la hoi ua' lii n«i: "1 kaku mai uei paha hoi an i ko-kala !aohate o ka'u auwana hele ana ae nei tna kahakai o kela wahi aku nej Kuhihewa mai nei hoi oukou, he mai'oi'o maiuu limakanaka maoli keia." ' | Ma ka wa hoi a Kekah:kaluoke-, wa a m« Laieikawai e hauiwepee ana iloko o ka ukihala, na aku la o }falaaniani uika, i ksi hi o kona : kaikuahine, oia hoi o Si;ilio. Ia Halaaniani i hiki aku ni, o ka mo'a : ati* a>» no ia o kahi pe-u (iuau) a j Malio e pulehu ana, a i kona ike j anamai hoi ike kaikvm\ne, pane ' Tmai !a oia: •• 1 "Mama wale no ka boi ua tana-1 fea o kapii ana mai la oka loa. Ea ! niai la no hoi oe eka hanau, o" kā I mo'auina ae la no ia o kun wāhi pulehu. Ēa, mna puehuehu paha ! ananei ko mak&make, e ke kaiku-} nane, ik*la ap >po. la oē paha ka j nma e laa ai ka wahin»-" a a i j 010, ia Kekalukohīokewa paha. Mai' kou wa iho ai oe ia'u ma ! ka la iuenmoi, lio'u nanjB, ana i na ouli hoiko pili ia Laieikaw» a ' iCekalukaluokevva, aohe no w&hil mea o ! u a ike iki i kekaliilioailona, i « maopopo ai ia'u ka lilo o La^eika- 1 wai ia Kekalukahiokewa. Hookahi ■ uae a'u niea i hoouiaopopo, oia l keia: He kanaka raa;u a o Kekalukaluokewa, Ame he moa la, luaoiuli o koua mana oia nana i alai mai i kuu ike, • a noho poel«eie au me ho hupo la ke ano O kahi oleio a"u i h»x)puka wale aku ai ia oe ma ka la iuehinui, no ka lilo o Laieikawai ia 00, aoi>e o'n kanalua iki, e hookoia ana »o ia ia olelo a kou kaikwahine nei, aka, oka lilo an»o « e k« leaikunane, ka nuia e h\fthia ai o Laieikawai, ua kanahia nni au mā la mahele. Ina na laa mna nkn nei «a hanai la a Waka ia wa, alaila, .o We knn kaikmnwe, ka'ai pxt-mav.!m, Aka Kftl, ina ia oe ka noa ana o ko T;aiYikawaVkh f t\ aiaila, e ai }mo-ma«nu pnha ananoi o Kekaluksh»okewa navi. O ka iuea hikhiia loa, oia He wa kaain&na noancva wai?- no w>,'a alii nui ai-nvoku kela^ i > _ - Aoio ipau .