Ke Aloha Aina, Volume XVI, Number 24, 17 June 1911 — He Moolelo Hawaii Nani, NO KEKALUKALUOKEWA. Ke Aikane PUNAHELE A KAUAKAHIALII. A O KA Mea Nana ka Ohe o Kanikawi. A NONA HOI Ke Kaikuahine o Kahalelehua-A O KEKALUKALUOKEWA Ka Mea Nona ke Kaikaina Ilio o kekalukalukaluka. o. Puna [ARTICLE]

He Moolelo Hawaii Nani, NO KEKALUKALUOKEWA. Ke Aikane PUNAHELE A KAUAKAHIALII. A O KA Mea Nana ka Ohe o Kanikawi. A NONA HOI Ke Kaikuahine o KahalelehuaA O KEKALUKALUOKEWA Ka Mea Nona ke Kaikaina Ilio o kekalukalukaluka. o. Puna

.... o k-v l 1;in ana o na - ut'.i i b ■• o Uiiuni, pan« mai la o -.1 i La r li i-.> ana inai i ke. p Mu» ir\ai )a oc e ko- : ■>. hmia i mun.'io v, ■•!,> v>,i Sn a ni<> 'in, iih!o ■ f*n k.i, o «!nwa!p .. • 1. , h-.:uh v a ka ?ko nm ;';u i'rus ou i na •ui, p "Kn!utocuiAfljiana . ■ ■.! i r:'U i n ! u a mt> ou - .;• >n līc oinio, o like !i,:n h, e kt> aikiuie : ' >a Kokaluka!i»ok<»il' ~ \ - i. Aol;> 110 mP3 • v-a. ; iiima, lio kahi vv:ūe c ke aikane. H ei, >m ;:]t !o e ae a pan nu . > >>i !)•> ka mea epili V: ■ ;1 kakou, ni\ k:\ la apo I : i" ■. *t nm, ' ] :-n\ ae o keia niau olelo i« >,va i hookwu ae ai ■ ; >nr» a ua poe wa'iine , h i rkr. la '' ' r.-.a no k * !;i- ; , ■ r;,h »iho !a no hoi o > ':< % ''t nii !:<> :s r >.>:i.-t. !n kau i e kn makanianka o Palinli, a e ::■ > !>i' : w.i no iia han,i f> fu -1 :':i o I,;ii«''ikawai i >. ni> ks» no.'iO nna m« ! "-i'm, a iiohula, e haa-! i ki 1 ka waokwlo o j ;•-. ■• !»v.i iiuu kaua e knu l\oa • ■i-i o k' s ia moolelo } kai o! nv k;i moa i ikeia ma k» | u'i ikr>a aku o Kekaln-' n ai>i ia kAali'iik.i ! :a o ka o ana niai o na' kii ' ■i L t nia'una o ka ill ho- ■ n .lnnniani )»oi knlkonane : v..\ haaleN' ilio h oia ikona; , ii au aku li l . HO knlaua j ■ke antt nn« o: Kckn)u j v:i ia Us!aani»ui e avi akn | w.» oia 1 niai ai i ) ' r-f > ona. t> an akn v J 5 \\;~i!)i e )' ■ ■i:u-.a • ;;u, ua hiki mua aku ia oia ! k lihuin lliilu, •<u- o Hahinuiani i ka peahi ana •. Ki k.ilnkn'ni kewa. o knna t:!. ae I* iw> hoi ia i kona papa, . !;i no kahi a Kekallikalu- ! » !;n a «r,a. Kia nao, ma > k.-i;:» hnei a«* akn i ke a - o ke kav,-a mmn» >1 . !.i '>!vMi r,o sji i kon t n:ij\i j : ! ■•: a Koknlukaluokewa e| - . ka \v,> no ia i v!,i ;r,si ( • : :: a 'ine -ka new mai wka j > i'.-.huli «. poipti iho la iai U- ■!;,%>, u kekolo loa akn - -i U,l oliiwai mi a paa kaj la mauawa no i ku'i Uu> | ; Imlm ik:iika. Nsh<>lo j i - i.i i\.>na 'i-o nak >ivtko!o ma ■ ■ >.v i - p ; !']-.vi k-a hani', o :ia > *>■ " k.p. 'a a ne'a o 1 K-,> !iOoitmop4ipo ih'.> ia iiO .1 lie!o!u !u, e Hke • ■- :,.• ,i ī hooiuan-.'iki- n/.ia .' i W.i' a kt ia !uki!i. ■ ! . i pi.i k.i !i..s\tk:i«> n <• ~r;i ]■k'.i, a::i !u>i, nakolv>ko!o . ... ' -vk ; Uo'.na W- -> A nao \ !'.Ue aku ••> uie k-« ka !ieki!i niua. Ko ;-.>■ !a n,> tH't s kn niak.ini >k;v ■ 'j, >' nii kuina hvk>H na Ma- ■-> K s , .::»Aloh«-o-r>iaa ka

Mt> ana a noi pohaku, iVvra ! olapa iho ai kekahi uwi)a nm)atnalama. A ke hoomaopopo liou iha.īa no oe 0 ka makaniaka heluhelu, o ka okpa nhi keia a Malio i ai i ke kaikunane ia Ha!aftniani he ahi tna)il\ini ia. 0 keia olapa uwila j ma!:an:ilama aae, iui Kekalukaluokc\v;i tio ia. "' ' I ka nmo aiia ae hoi o ka ohk a me ka noe, ikeia aku 1» e na poe a ! pau, e ku ana mauka aku nei o ka aina, me ka piha pahaohao loa no hoi o ko lakou mau noonoo, i ka ike I ana'ku, ekoiu poo e lana mai ana i kuhm» n-alu. Elua kane a hookahi j wa!iine. Ke ike aku la nae kekHh: * | poe i kamnaina ia Kekalukaluoke- : wiv i kona !ana mai, a u® lilo ka 1&- ; malmia o kona mau holehelena Oj 1 1 mea mahalo nui ia e na. katflaaina o Keaau. i "Owai la hoi kt»la wahine?" i ni. ] na« ao ai kekahi poe i ko lakoa ike ana'ku i ka lana mai o ua wahine nei mawaena o Kekaluka)nokewa a ; m~: ka lua o ke kane. i Pnne ae la hen kekahi poe ma ka ' maoiio wa!e, ho ■aliiwahine ia no! v>k-a o Vitn%, aoie nae he maopopo • okamoft7. O ka kekahi px> hoi, o kekahi o ! na kaikamahine o uka | 0 ka ulu iehna o Panaewa. lta pili! kei» i'na aikane a Laieikawai, oia hoi o Mailehaiwale aia. A o ka ke : kahi p>e hoi o ka moopuna 110 a \\"aka, oiai, oia no ka wahine oi e 'hoea n»au anf. i kai nei o Keaau i ka heenalu. O kekahi poe hoi ua hoohuoi )a lakou no ka lua o ke kane e lana mat»a-na. • Owai ia ia? A o ka ikea i kamannn loa ia"H»iaaniani, olelo ae ia lakou, o Haiaaniani ka !«s o na ka.nefc lana ami la, o ke kaik\iiiane okekiiikamahinepuhipu lau-i o Puna, oia hoi o Malio. A hoole hoi kekahi poe me ka oielo ana: , "Heaha ka ia wahi keiki koaka e hookokoke aku ai maiaiia, mo ke aiii o Knuai, a ma kahi hoi o kela w&hine ui a kaKou e ike aku la i ka lana mai me ka hiehie a hanohano nui?" Aole n«e keia poe i hoomaopopo he kaikuahine mana ko Halaaniani a na ia nuna .o oa kaiknahine nei oaa i ko.koke ai oia m& ia wahi 0 kekahi no hoi, mamuli o ke ka!ip« ana'ku a Kekalukaluokewa iaia- , Ke pi'o nei na anuenue malufta o K<ka!uka!uokewa a nie T*<ueik#wāi. A mamnii hoi o ka mana o Maiio, ua loaa no he wahi hoailona 1 anuMiue mahma iho o Halaaniani. l'a hoōnhi mai la.no hoi 6 Mdio j ka ui a me ka maemae maluna o j kona kiikouane, aka, oia ui a me j ia nani, aole i loaa ae ka ui piha a | ; me ka nani piha o ke keiki o ke i ! Ala Ulili-o-Nualolo. .! S Oiai ' ua heenaln nei e lana ! jiaa i kulana n&lu, oka wa ia 1 ea ! n iai ai kekahi na!u nui, a 5a Wft ho* j i o!o!o ae ai o Kekalukalook«wa: \ -, K! l\iokakou!s" ! O ka manawa noial «5 o ! K« k ih»k.i!uoki>wa * tne T,aieilrawa\ i.i ua'.o Ta kaulike ko la«a mau | p:\pa. A no ka Uin'ole ttO hōt o k® l:\kaniai o Kekalukaluokewa i ■ Uih nalu, i hiiipu ia oo hoi kekahi ' T t );> koha ano ]sfipa!"a, na hopu uiai j o Kt-ka!«>pia.'lfpw4 i W* o

Laieikawai a hoopili ak" ? la ? ī kona | l nei wa i hooleo aP ēHaiei. ; k iWai i ke kauoha a ke iu|>unawa- | hine, e laa kona ihu i» Kekalukaj oiai t}o nae, he wahi ia ua kamaaina mua 'i oa plāli nei ō j Kaoai. ' * * ' i Akahi-ka. mau, a!ua ka mau, a ' | ka ekolu o.na laua | i Kahauiki. O ka onou a ka nalu, 0 ka lawo a ka papa heenalo, hoea |-iaua i Moanalua* wahi aj .)fef> Oaha ' ngi kaikamahine. A ia i oMo j aku ai o Laieikawai ia Kekalukaluj okewa: "Ike hou no oe; e Ve alii f i kit nalu o Paliuli! " Panē mai la hui o KekalukaLuokewa: : "Ua ike iho la hoi aa He ike mai i auanei hoi keia, e kealiiwahine'i ta popo lehua. o Palioli a nuku .mai • Paq ka hoi o uka a pavv no hoLo kai nei. A e pinau hoi au ia 0e.,0 ke aliiwahine» pehea i!io la kau ike i ke Kauwila-o-Pouka pele?" I'ane no h.oi o , "iioonaneuane no hoi kpu niunu, , e ke kane.- He ole iko Koi keia o'u ( ia Kauai." j I nei wa a ua uiau alii nei e u-ka . maiiio ana, ua ro»ke honua wale j iho la no ka nnīu a Jaua 'i hee mai ai. A ko nauki mai nei o Halaaniani no ka luihi loa o. keia koke j t ola o Laieikuwai ma.; A ninau naukiuki ae la oia: j "E aha ana īa ka hoi laua'la e , apa mai nei?" j 0 Malio hoi ja wa, ua ike mai i nei apa a Oahu-nui me' j Kauai-nui "hoahoa," a ia wa olelo | ae ia oiiy: j "Ua eo au ia oe e Kēkalukaluo- , kewa. He oiaio, he ai poo-maunn i-ana kuu kīiikunane e ke alii 0 Ka- ] uai. A in?t no oe e na alil nei o Kanai, e maiiao ana e haalele ia ua like oia fiie ka hakij na i ai ia e ka mann a kan iluna o j ka laau. Aia kou manao a'u e ike aku'nei e ua alii noi o Kanai mf«luna o LaSe)o!if )olie. * A ria ka'u, I' auK> o Ua ana ko kino iaia, a ike oo 1 ka hanokaolina a MaHo. ka eueu o Puna. E ike aiia oe, he | ko'u e ak*ai ia'u ih> a pili i au ia oe, i ka naīu hopeloa e'pao mai ai oe me LaMkawai, 4:a wa i nae hoi ia o Laieikawai e lilo ai i kuu feaikunano. ,, *, 0 Waka hoi iaia e nana roai ana ia Kekaiakaluokewa ma kai nei o Ke&au, ua ike mai la oia i ka hee ana o ka moopuna' me Kekaiukaluokewa i ka nalu, a pf la hoi me ka laa. ana o ka ihu o f>aieikawai ia Koka!oka!noke\v:i, o liko mo kana kauoha, ae la ua Wuka ni i: *"'Aia hoi kou h\ahia liolookoa e kuu uioopuua a hoao maoli olua, oia kou wa e w* i !ie ai i ka u)u leima o Paliuli, a i\a ke alii ia o Kauai e haku i ohu nona, a iawa e like me, kona makeniako." Eia nae, no kau« tho e kuu makamaka helohelu a hoa uhai-a-holo 0 kt>ia moolelo, ua ike mu» kaua ua laa mua ke kino o ua kaikamaliioe jaei o Paiiuli i ke koiki kia manu o Kauai. Ano, e ka makamaka heiuhelu, j e nana ae kaua «o ka "iioo ami o Kekalnka!uokewa a me t Laieikawai 1 ka helu elua o ko !aua oalu, A hooa hou ua mau ali: kalukaluokewa a me LaieikawaO i kulinui ualu, e lana mai a\ia no o Ilalaauiani maion* o kona papa, īna kahi no ana i lana- mua, ai, T kela wa, ninaii aku la © Kekahika- ; luokewa iaia: "Heaha hoi kou mea oka hee pu ole ana ae oei me maua i kela nalu muaakunei? Malia pnha, aohe ou maa i ka h<s? ana o ka nalu pokopoko, 04? lua pt>!a e au akn kai kou a ha!a akn noi. "Ho uiaikai no ka nn!u o ka moana lilo, hookahi no pilikia oia kulana «aiu ho ku-oho, oia )\oi, he nalu pii pololei i!una a kiokie me h« pali la. ī kona wa e ai, elua na'u a ko aV;um\ o kil ai O ka halehalo poij>u, hp vs hsa a o ka 'Wokiu o ka "nalu,, ■ aia ka paiia iUma poooi o Va nalu. 0 na maa mavt keia a na j>oe akamai i ka hwnahi. Ak», i kai malii hee pm tv Waihta, o ki i alo*Va t nsat *1, ina be k* I

' oīio tra nalu, *he laa-aki ka papa, J afthe wahi oia na?u e pili ole ai kn ! akawai. | "Aka, nokakou nei .\i<\ aohe o ' o kakou mau papa lau i, ua hiki n<> ' iia'kako»?k« h<*e- » J na kwlana pnpa " maa m&U, Ika vvekia ai ka hā!c-' hale poipu nolioi. Aia na i kau wahi oka rialo o kakou o makemaal 6 h«e, a pola nb lioi me 'a tioi' Crjßie!kawai}. īna 000 kai ka we« kiu okd nalil, a 0 olua like paha, Sl«ila v ika halehale poipu au o ka' nalu o kakoa, A inn hoi o olua, kai lalla, ufeil&,Tia wekiu hof au ' oka Aia no nae i! kan wahi te hee ai i kou papa| Mamuli r> keia mau 01010 a Ke- ? : kaīukal4!dkWa, iia au hou ~akir la ' lakau a hala iwāho! A na Ha?aanlanl hoolaha" 1 kona papa,' ,4ana like lak'ou ā paii, > Sali ' «nao ke o ua nalu " e| pae al na papn o " I'alkou ' neī. ] ; ' I nei wa a lākou e lana ana, Jaa 1 l)lelo iho ia 61ftaTaanlani iloko tho i bna: 'He kea ka'lioi aka mea ktr-! «ale aku. Peheala ! hoi neī tcanalTft o ka hele ana maf | Kauai mai i ike miia ai i ko'u ma-1 oat>, ē like tne leāna i oIp!o roai ner"! no ko > u 'ma I keki«ke ole, e hee i ka ! 'lnahi a o ka nalu. i lea. "moana lilo ka'fr nafu i niakemak'e ai o ko'u naīa ia'e hee ai? "He elaa" wale iho no ohuenuhumu no keia mea he naln 1 ka nioan'ā kai vili. Ovrau no a'me ko*u hakn kaiknahine, me Malio. 'O kS noeā apiki nae, ua ahrtwale keia ohunsu a maua i m i kanakā 0 fca aea anaieoii . 1 *'E tt>anao āna hoi paha oe, e hei Kanai ke'a hakahāka, o oe wal£ no 1 kai ike i n« raeā he heenaln i ano' hooio mai nei kaa olelo no kar«alij I 'heēnftlu o koti aīna. I nei knlana ' nahi a'u e 'psf pu ai me olua. ' ike! oei ko hanle fno, e k'e Kauai, iko : Puna nei keiki." 1 ! īloa no a pan koia nnne hakukoi ana no a ffa 'nalaai\i;mi tw?i, o ke kn mai la rio i& o kokuhi nalu a 'ka mū launa ole," aia \va i olelo ae ai o KekalukaiUokewa: "Pae kakonl'* O ka manawa no ia i lilo Mai fti : o Laieikawai malūoa o kona papa f ; onu moa ana okā nalu: Am& M ""wa no h'oi i kahea akn ai 6 Keia Halaanianī ma ka l : hoopuka ana mai, peneh "E E maiaoia oe 1 ko fpapa, o imi oe i kfe kai 6" feo i.aiiia! M ■■ I 1 Ika lohe ana hoi o H;daaniftni 1 keia mau oleio a Keka- : knluokewa, aoie i kanā mai kanini ' o kona naau, a pane pakike ae Ia oia: " v" ! v "O oe no e kena Kauai ke'a hakahaka ke malama i koo papa.' E ikeanaoeinei pas ana &.k&koii§7 lilo o Likikawai ia'u, r he ai h&kinaoen^'u/' O ka manawa keia a na HaiKaniani nei i knkeie mai ai i kot>a papa j me ke akam-ii a pau ana i ike ai ma ( ia hana, he heena'u. oka wekiu o Ika nalu k&hi o kana kii una I kau oia ilaila. Ke ike raai la g j Malio i keia hana a ra kalkunane ; noi ona, a ia w-v i i>le!o ae al ofa: | "Howa hoi oe t> ke ' a'a ana'kn la ia Kt kalukahvofeewa | i keia knlana naln. I T A kauoha hoi i nn ia oe e ke kaikunane, e hooniake i mau oe i kon papa a pan na v naln i eha * K«kalnkalookewa ma e hee ai, a i k& iima o ko iaua raau .naiu « hee ai, e hopu ai oe a paa aa ■wawae o Laieikawai;" Ua ike mai la o MaHo e o-ia ia ana ka papa o ke kaiknnane mamn'li o k">na pnlaio Voa e h»ik?iko \ | kona «kamai hft>nfiln, aia m oia i | p\iftna ae ai ho wau j k&lo i kona <nan &n,nakoa 6 j tu& ik* lakon pulapula, i& H&U-

«ai&m. - | Aoi« nae i kana J u« ioaa hhj U O f ll;Ua*ni*ru \ hi n*Uj mahop** Wi, a 6 ltonk lmnv nnnu u iho la no k o «a n*!u ntf, _ j t»o k* f>4» \vq ?a ana ihi A ī i kon* nn* &<>, 'na ho!(f ** nhē'waho | w» d» maka. Afea, «o o j k* ik*ikA »,uw Ua ojkon<fc . k*iku*hiae, ua ).*»« ho\i m , ik«ik«, * Ikū hoa «a U e ljke . iuo 4 koivs oiiu. f >' u* H<ri*snuu\ fut me* ■*» ia pAīiu b0 T!io o

jfcaTioT hou ana ttiar o ii:aTVa - a fficc ra<s ki oli m.iu, oia keīar I nwili ka hoi aa i I ~ I aha ae nei no I [ la hoi aa i apa ae neW j j Mn k« «a&aloi i ka «i |ka nalu a, hoomaka ka boio aia o j i ka papa o kaieikawai ,i ka "haleha j |Je ppipu 1 ' oka nalu, «a ike ae la , oin ia Kokalukalu'ikewa e kau haa i hfco aua ilao» o"%snrokiu o ka nalnl Imu ka hanohaao nui. Va komohīa 1 ■ nūi loa ka h'iohihi a me ka make- ] Pmake; o u\ opio nei o ' Paiiuli no ke aln o Kauai. ] l nei ana no oka nala oaa | mau alii opio nei, kaa hou no laua ka nalu nui o Paliuli - Ke nani wale la .no.ia m»u apakau an% a na ] mao alii nei. Kike no ka a la, q-e . no k« DoatnaiK, I helu e'ua o j na nalu, no o Keknlukaluoke ' wa ia Haiāimiini, ponei : !■ 'Aole no,<K! i p ie i koia n.ilu mna aku nei a nvasia 1 hee aku nef. pTo. hf!ā, o fe®- kolu keia o ko maua j īīala. Pehea, e pae paha kakou i i iiiel-nalu? 0 . | ' Hooie njafla o H ilaaniani me 1 ka pane fiflfk<x>ia ana mai hoi ia Ke- | feaitAala<>fe;£*&,-' "Aoie no oe e hee | i kou nalu e kena Kauai ke'a haka-! haka." Opu ajii iho la no o Keka- ī iukaluokewa, nq pane makona a Halaiiniani i hoonou aku ai iaia . ine he hua nioi wela lā o Pakaa-T lana. ; • T Hull mai 1a na alii nd o "Kanai a ' oīelo mai la ia taieifeawai: ,r O ke ! kohi keia oko katfsf oalu. Hookahi' 0 kaaa ri'atiri koe pan kauna, hoea | i«foa i ke kualima o na knlana nalu j A i hai akn au ia oe e ka watiine, j ia ealu au&nei haalele mai oe ia'o,! ii* okoa kou. [ - 'lAk%je kuu wahine e, i ola ho--1 nua,,ijp v aku no au i kuu manao |iave m8 ka maikai, a nau no ia e | noonoo iho, a hooholo Iho no hoi : i me ka malaelae o k"ou manao a pau, f [ a eiai | f. hooīiīhi akti kou īini J | ' kekahi okoa aku, a oia no Sa ' [ h<m heenklu o Iraoa i hoomake ] kona papa. O kana knla- j :aa heeiiala e tii mai ai ia oe, oia J •no kela nalu a kana i pae ; pu aku aei. E hele ana oe ika ha- ' | lehale poipn o ka nalu, a e kan ana i keia ika oka nalu. I nei | f kuiāna I\alQ la, ka plli ā kana j I e ka wahine'. Aole no aa e haea] | wale aku ani ia oe'a me ia. A olal ] no hoi ka'ii e nōūof akn" nel ia oe e ] !ka hiwahiwa a ko'ā manao, mal" ' noho no hōi oe a hoopō-a-a wale f*B£wi i ko*» makemake. He makaia ! ĪEa'o e kukulo ana I nei la." i I xh> a pau klia mavi olelo a j o ko lau;\ pae aka |laaoia i ke koiu ona nnln. A e t : like no me na hana hooniniau mwa : a ua mau «lii opio nei, peia no ka ] I l&ua hana i keia pae ana o laua-. , i Pau nei nalu hi>ea laua nei ika • rnafū hope. Ikawa a Kekalukaln- ] ! okewa amo Laieikawai e hooma- ] | kauk iu aiia no ko lauapaeana'kn ia ' 1 nalu, ko ikemai la oHiilaaniani, ua ! . hole ke kino o a pau ī j ]ka nwania, a pela no horko Kekaln I | kalookowa kino, \ia Hele no hoi a • 1 manuinann; .l T a nla p\v kekahi! ' aoao o kona kino, ine he mea la ua ! ■ naha ia. I ?"v ' 1