Ke Aloha Aina, Volume XVI, Number 25, 24 June 1911 — He Moolelo Hawaii Nani, NO KEKALUKALUOKEWA. Ke Aikane PUNAHELE A KAUAKAHIALII A O KA Mea Nana ka Ohe o Kanikawai. A NONA HOI Ke Kaikuahine o Kahalelehua. A O KEKALUKALUOKEWA Ka Mea Nona ke Kaikaina Ilio o Kekalukaluka o Puna [ARTICLE]

He Moolelo Hawaii Nani, NO KEKALUKALUOKEWA. Ke Aikane PUNAHELE A KAUAKAHIALII A O KA Mea Nana ka Ohe o Kanikawai. A NONA HOI Ke Kaikuahine o Kahalelehua. A O KEKALUKALUOKEWA Ka Mea Nona ke Kaikaina Ilio o Kekalukaluka o Puna

la hoi ka mea i ano e ai ■ k .. 1i o keia kanaka ft me kola .wa-' 1/r. ? T'S P>P i]i wrtle a nla? -jEjs\ pOia'eka pohaha a mo'a ko laua m:ni iii. K'-a nae, he ko'c makiao ima mnoli kekahi ahi o ike aku la , v .]ima o laua?" r-, hoonaukiuki ino loa in ka r>oo , o o us Halaaniani rvi no kona :, * .ma'ku i keia man mosli ano e , '„an ana maluna o Kekalukaluok' wn a mo Laieikawai. 1-. wa ninau mni la o Laieikawai ■■■ Hivlaanioni: "Heaha boi kou n.-. a c pao ole nei me mana?" Pane aku la o Balaaniani:, "No V.iu ninau iahi. ea, i hai aku an ia i :\ Aohe an i maa i ka hoe ana o ;, i r lhi pokopoko. Aka, e alio mai 1, ~,,<. iioi keia kolana naln okakon i ,u n,;i nei. 0 ko'u kulana nalu r man e hoo ai, he nahi loloa. V'til.i, e pno no nhia 5 ko olua . .\'w. Aia no hoi A ko'u wa 112 iko ■• i ka maikai a mo ka pono o ko'n vv ana, o ko'u manawa no ia e V:u ai i ko'u nnhi." Xu no ua nalu, pw hou no o K. i.ulukaluokewa a nio LaH''.kaw.-;i }■' ":ke no me na apa ana no a ua i. :v.i alii nei i na nalu mua, ppla no i:.. Oia licit 1 no o ua mar. alii - a pau ia nalu, hoi hou laua i ka :\ oka nalu. A ia laua e a a ana i.» kai. olelo mas In o Kekalokalu<>fc,wa i ka wahine: "E ike hou k.u;a a hookuu mai oe ia'u i ku hoi k.ru makaia i kc kai nei o Keaau, ( <• ai. o kaua like no ia i lone aku h •; i na olelo kokaja'lauhala o Puna )it:.' J A hoea latia nei i kahi a Halaani- .' t- lana Ana, hull aku la o Keka'■ikaluokewa & nana aku,la ia uka o 1. 1 aina„ Ike aku la oia ia Malio a .: mai no ka balawai ana mc- ia, v '.ike me ka ua eueu nei o ka pu !nu-i o Puna i kuko mua ai, e v<jn;aka oia "5 ka uuina o na "wai o Nanjolokatna." Ma ia wa ho,ikahi no hoi, ke ike j la no ua karaea nei o Kauai, e' hojui mai ana o Halaaniani iks waw*u q luieikawai i paa ai o:a irtia a hookuu h*K«kahi _mai iaia"', (Kolsalukalnokowa) e hoe i ka nalu | }>au o laua me Laieik&w&i. j la laieikawai a me Kekalukalookt wa e hooEoakaufcatt ana i ko laua | niau papa, no Ka f»e ana, a i kc ku »na oka nalu, oia ka wa i bopu , n ai ai o HutaaMtani i tia *rawae o ( i-iioikawai, a hufci aku la ihope. j l.ilo mai 1* ka papa o ua V\ noi o Kiliuli, « hek hookah? m"«ii la o! Kfkahiknluok«wa. A o ka papa 1 oi o Laieikawai ke uhai mai la no mnhop* oua (Kokalukaluokcwa). la nianawa lio i'.olo mai aioj Malio maijlka nfiai o La a»na ma 1 , ksna wahi i pa* ai, a ua l : -k«" hoi ia Me «na mai ana uw ka huila ana a ; M-kahi ii]»lat»«knm u\\ila, a kuctio [ pono ana ilona oka papa c> T-ait ikawai, hookfthi ke kauliko pu ana nn 1 j Kpkahikahiokvwa, ka mea hoi a ua | ksikuahine nei 0 HalaanUni i anoi nui ai. I Ko ike la no o Kokalnkalnokewa i ka pili ana/ku o Mn'k\ ■ V.W aku la no via <?ueo uoi o Pun a i ko k* ,: .ki haha opae 0 WaiHia. pill pu aku la no ke ala a me ki= rnaona o na hala o Kcaau is Kekalnkalnokewff. A i» vr.t i hapai *« ai o Ktkslukßluo kewa i k»ia matt wahr uianuna

Po—c! Poke kai o .Keaau ike ala, 0 ke ala oka hala, o ke onaona o >i- ka hinano; He kahiko ia no ua wahine, [ Ka wahine puhi pu lau-i a Puna, ' 0 oe anei ia e Malio? Wne aku la hoi o Malio: "I aha bi ka mea oka awaha ana ac la ike a!a a me ke on*ona i pili 1 ke kino oka oiwi? Kai no he hull mai ko ke aloe ike aiai ia Keaau, aohe hoi o Paliuli, ua nokea wale ia iho m j e oe a raaholehole. "Nolaila, e huli mai ko alo i o'o npi, a e ike mai J ka raakamaka*. o ke kipa malihfni ana mai la iiiiua ou-e be alii; o oe ko'u kamaaina o , ke kipa ana mai la, e ike wale aku ( i hoi ia Kauai. He nui kino keia la ! : ua hei ia oe eke alii." j E ka makamaka heluhelu, e hoo ■ ! kuu kaua ike kamailio ana no Ma- j lio a me Kekalukaluokewa, e hoapa apa ana i na ohuka nafu oia kaha, o Keaau, a e nan 3 ae kaua ia Laieikawai a me Halaahiahi. j I ka wa i paa ai na wawae o Li- ; ioikairai ia Halaaniani, lilo mai la 1 Wona papa, ..a hee hookahi uiai k J hoi o kekalnkaluokewa, olelo koke i ae la o I*ieikawaTtlta'""mea nana'e . puliki paa ana i kona mau wa-! Iwae: * • | "He keu no ka boi kou kupanaha e nei kanaka a ka apiki nui wsle! Ia oe no ka hoi a pae ol« ana au, a lilo ana no hoi ko'u papa heenalu. ' Heaha iho la kau o ke kaohi ana ' ia'u?" ! "Atibea oe e ka wahine"uj» e ka moopuna a Waka, e hoolobe m.ai oe i wahi oMo, a oia keia: K e lito ka papa oka wahme bi e tike me op", he kanaka ka mea nana e ; hoa-u mai i ka papa a loaa oe. Ei" aka ko papa a lioea mai. 7 J He mea oiaio, maliojje q ke ko, , ana o ko Malio makemake ia Kc* j kalukaluokewa, ua boli boi hbu la j ' tia *ueu nei o Puna, ua bele a pulu ! clo i ka uhiwai o Waialeale t nakena , koko ae la o Kekalukaluokewa ike ' kahf kanaka ponoi ona j, au mai ilo ko o ke kai, no ke kii ana mai i ka , papa i haaleleia iho ai e 4 Malio,. e hoau loa mai oia i ua papa, nei a hoea i kahi a Laieikawai s Jana pu ana mo Halaaniani. \ loaa.|io hoi ka papa ia Laieikawai, a hot mai ,1a ke kanaka, ia wa i ninau aku ai o Laieikawai ia Halaaniani: Avihea, kau nalu oka aua ana iho nei to'u?" Pane mat la o Uakapjani: "Eia i» % u ko kaua nalu. Aole oko k*ia ka kaua e paa ai, aka.-ei aku iwaho'aei o keia Arahi. E lioblohe mat o* i ka'u oleUi. I au auanet kaua i ko'u kulana heenalu -tnas mau ia'u mat ko'o pau kupuna mai, nai noho oe a alawa Iki ihop^ N Imna no kou mau maka > e nana ai. Aia no »u a ike i ko kaua. nalu, o ko*u wa ia e hai aku ai ia oe." Au akn la lana 4 Ke beta nei laua i ka nibana abiu t a ke hooiaaopopo ; w\ hoi o Lai«ika«r*i ia mea,* « no. I laiia, i aku la o tafeiU**i ta Halaaniani: He mWk k«H»naba no k» hoi, Ria kaua ke au nei i ka noo'ana lilo. Aohe nahi o keia w*bi; he, ale wale no ka xeea loaa.** » Pane mai la o Halaanian!: "Mat hopohopo a kanalua kon T»an»o ho ia he nalu. Aia no ia*u ko tkauaualu." j

NoUila, hopnian „ aku_ la i no. ,p Laieikawai i ka s a,t| ,e' Tike me ka Halaaniani man olelo. Oia at 7 no hoi koiaua nei a hiki i kahi "a Halaaniani i manao'ai okulana nala ! l a*i kupono i 'ionla* rainao; oVefd mai la oia ia Laieiliawai:'" "0—- ia. Nanaiaiuka." I huli mai |ca ike mai la ia, ua arisane ka piko o Maunakea e nalowale, alaila, olelo ■ aku la- ia ia Halaanjnii [ . "Ha]a ka hoi Jkaua i ka moana kai uli, kai popDlohtLi a alo koliuliu mai la ka lae o "feumukahi Tka ale."

Alaila, pane mai laq Halaaniani: I O keia ko kavia kulana nalu. . M> {■ ia nei aka,.pae kaua. A eia ka'u kauoha ia oe, ina i haki ka qaju mua, aole oia ko kaita nalu e pae, , ai; a i haki ka nalu ehia, aole no kaua e pae ia nalu; a i haki ke kolu 6ka*nalo, oia ka hoi auanei ko kaua nahi p. pae ai. A eia hou keia ; kauoha a'u ia oe, i haki auanei ta nalu a i kakala, mai haafele oe i ko papa, oiai, i kou wa e Iw.alele ai, aole nee ike ana ia'u," Ika pan ana 0 keia man olelo a Halflaniini, o kona «?a ia i pule ae ai i ko laua man auna akua, me kona kaikuabine. a" ma ka inoa hoi 0 na kaikuahine n*>i ona ! pule akii ai oia, e litre me ke kauoha a kona j kaikuabioe iaia. j Ia kawewe ana iho a ua Halaani-; ani nei i ka ulono i ko laua mau ; | akoa, a ike a like-a-like o kana j pole, ku ana ka nalu mua. Alaila,; hoomau akn la no oia i kana pule, j aole no boi i liuliu ia nukunuku • hou ana'ku ana, ea ana ka lua oka ' nalu; ai ka amama ana o kana ! pule, oia ka wa i opuu mai ai he„ wahi nalu, alaila, olelo mai la o . Halaaniani ia Laieikawai, kona hoa < freenalu: "E! Pae kana!! Ao, ( ka wa no ia o Laieikawai i pae mai ai. , x . j Ht!o # mai la ua Iwahva nei o Pali- . uli i ka.halohale poipu "V) ka nalu, e 112 like no me kpla hee mua ana a*l»ua , "me. Aohe waTu~ okoa ae o keia. 0 Halaaniani hoi, , ua a'e mai la kona papa iluna ok a wekiu oka nalu," e like no me Kekalukaluokewa. Oiai laua e hee ana i ko laua nalu kani ana ka leo q Kanikawi: Hoolonr* —e' Hoolono! -H'»otnno ana na maka-kai heenalu, Hooloi\e*na i ka leo o Kanikawi, 1 ka leo pahpahea a ke kai, A ka naln Iplp k'ipiki-o'i ka makani Lele puahiohio, lele piiehn ka papa i ka nalu, Kapefce, kaluili, lole ka papa o ko akuapepeian liau, E HalataniaTii-—e! Hanama ka' waha oka ale, 0-i* ka papa oua heetiaUi hawawa. He ai 800-maumi o Puna na Kauai. • T ka pan ana o keia man mapuna leo oka hoolele ana mai a Kekalu. kaiuokewa tnaloko 6 Kanikawi, o ka wa iho la*no ia i o—ia0 —ia iho ai ka papa o'.Halaaniani, a lnmilnmii* iho la oia iloko o kekai.' Ia huli •ana mai a Laieikawai ihope no ka nan* ana mai i kona boa heenalu, oiai, ua lohe aku la ia i ka I*o© KanJkaw? a|m« na huaoloSo i fele mai i«ko nmi o ua ohe saiilana aei o Kauai, he oiaio pah a. ua «*-**a ka papa heenalu o Etalaaniani, H* mea oiaio*, aole oia i ike mai ia, t . Halaaniani a howutopopo 4oa iho ia ia, ua piiikia kona hoa heenalu, ! nolaila, hoomake iho la oia i kona 'papa* I «* moopuna nui nepunepu . n«i a Waka. i hoomafolo iho ai ika I hole ana o kona papa oka wa ia . ona i ike ae ai i ka ohu noe o na j wao laan o Paliuli o kolo mai ana i ! ka wao-laau me ka loa,*. »\ ma ia wa hookahi no hoi ike aku la ia Ike ku mai a ka elm a ke m*uka pono mai o kahi i hoomake ibo ai i kona papa.

Ads no hoi \ Uuliu lhA, iks aku la ia ia fev i Wa e holo mni ana Ihwia kona papa.tiit luna oka nalu. "Auwc o Kekalukaluokewa av keial Olelo isai uii hoi o!» !a*u, aole oia e ike hou k* hookele , mai wi oin X kon* nap* t o'u n.ei,

Hesba rnai p§i la hoi keia ona? H.a.iwi hi>i pia ta'u a lilo ia Hilaaniani, manfto mai ana no ka paha "oia ia'n i wahine an nana?'' A halawai o Kekal nka-l uok»wa m e Lii'iikawii, oka wa ia a Laieik\wft i olelo aku ai. ia_ Kekalukaluokewa: "Eia hou no oe. Ho ah* mat nei llQi.keU ou?." Pane mai la hoi o i Kekalukaluokewa: "I au. mai la an a loaa akuA.uia oe, ua ku kuu maka'a i keia la- oka hoa heenalu o kaua, oka ka hoopouojppno ole qQ.L ; jke.ivakeh ana i ka papa t na o-ia hou iii no ka papi, a eia ke au qmjvjjpoa n\«i h n?i. I keia .nalu aku q olua e pili ai oe ia Halaaniani, elike.me ka'u haawi ia oe e ka wahine." . . . . { Pau nolseia tS'nu 01010 a Kekalu-. kaluokewa 112 0, kona hoohuli ae la no ia 5 kona papa, a pae aku la no uka I oka alna. ] Hala mai la 0 Kekalukaluokewa > hoea mai Ho Halaaniani, ua hele 112 a pau ke aho 1 ka Vjinflu'miia eke , kai. ''Pai'tiMnanJi ka'hoi au mai Ua Halaaniani nei i j pane raatal'ta L'aie:kawai. _ t Maßnei i hoike mai ai oia ika tnoolelo oka o^ —ia "a ana o . kona J papa a me kbna'lumilumiia ana 110 ' kookekai. *'Okahi mea apiki] aole paha auanei o kaua nahi e pae , ai kaua iuka?" wahi ana i ninau ' mai ai ia Laieikawai. , _ J Pane mai la no hoi o Laieikawai: ' "Nawai hoi e ole ka m\u e pae ai; kaua iuka, oiai, ke kokolo mai nei kaohn o kuu aina. He hoailonaia oka nalu. E hoomakaukau paha j oe i kou papa, o ku mai auanei ka ' nalu.'o ka makaukau ole q kou' papa, pae hookahi no au okaua a ' haule hou oe i "^luliwaa.'' \ Aole no i liuliu loa mahope iho o ; ka pan ana o keia mau olelo a Laie- 1 wai o ke ku niai la i <> ia o kek&hi * nalu, a pae aku la laua iloko oka 4 ohu e halti ana ilui. x oka ili o ke tat. Tkm waj iki mai ai oVTalca ' la laua e pae ako ami, a manao iho . "ta ihtts "O ka tic >opuna uo ■ o Laieikawaf a'me Kekalukaluokewa kte-ani o'Kauai. Oiai laua nei "e pae akii " ana "aj kabi i ftawele aika holo ana a'ko' laua mau papa, ia wa i hobUnTa'tfiai ai o Waka i na manu o"' ka noe, no ke kil.afiS hzi ia laua."] Ia huli ana mai o lAteikawai. no,ke kamaii'o ana mai Ia Halaaniani, he "mea e ka puiwa t) noonoo ika ' ike ana mai he kanaka t ano 'like loana s a>tb a pan a tae nahelohele na me ko Kekalukathokewa ke tana! pu ana me ia, aole hoi o-Hala-] aniani. " - ;,' i la wa i korao iho ai ka haoh'ap iloko o a mnatfmaj la oia iua kanaka nt-i; *'Qwal oe.e keia>kanaka?" Pane aku la o Halaaniani x * 'Aole no ka hoi ou iko male ovtau no keia o Kekalukaluokewa, ka mea a ko kupunawahine i hoo_ laa ai ia re, e la'a ko kino ia'u nei, ike alii nui o Kauii." Pane hou mai la o T^ieika.wai: "K*haha! Aolohii o Kekafvikaluokcwa ko'u hoa ka pae ana !nai nc\ ika nalu. O Halaaniani ko'u hoa heenalu. Pt'hpi hm keia loli ano p ana no?, aooo e Kek.ihikahiokewa. ka moa i lasv tnua *j kuu kfrtb, ko'u hoiv oka nalu hope loa e pae ai an i ko kai nei o Keaau? He keu ka hoi ka mea kupanaha pni wale aku' MamuU o man olelo a T«*io- ! ikawai, ike ihp la o HalaaniauLJi"' ;ai poo-tnaomi ia na ka hwt pnont- | on! ona, oia hoi o RekalukaWkc j wa, a nui loa }ho la ka „w«la o kona . ukiuki * me kona huhu i* Kekalu- ; kaluokowa, a olelo iho la oi* iloko - oao: "Ina uo h*" wahi a« hou |« fcel* kanaka « hou aku |ai «ia mpa e lilo ana ia i wahine k'u. Oka Hau« ana iiu | lilo oe e kt na Kauai ka'a bakahaka j i bunu lau-l tt*'n» ,,

j Ma ka hs!«Wska i ta4»Qia|« real nei ua oka nui a ?<* 1c»- ! 112 noho ml h>a ke kufanafc*». h*Jo o Parial raa kfthriw a'SI,t * oi| ka helu U* I kulanakAuhaa nui ok* ao aol.