Ke Aloha Aina, Volume XVI, Number 28, 15 July 1911 — MOOLELO HOONAUE PUUWAI NO KAMA. A. KA. MAHIAI KA HI'APAI'OLE O KA IKAIKA O KE Kai Huki Hee Nehu o Ka hului. [ARTICLE]

MOOLELO HOONAUE PUUWAI NO KAMA. A. KA. MAHIAI

KA HI'APAI'OLE O KA IKAIKA O KE Kai Huki Hee Nehu o Ka hului.

' fAlaila, pane aku ]& o Kaheīfl- j kukīii: Aole e kii' &kuiaōet_ oiai, he olelo paA na*u " t k*Q « Aa *" hma our I hele oea i batil6 oe Ika lole loa oe e m; he :■ wahine au nau. Naai ia, tja hoolor! he ole oe i kuu olelo p&*»tnalona' ou m» ke aloha ole, nolaila, aoie att e kii aku ia oe, o mo-momoe pu kaua i k»uw»vre lux)kahi. ; A ia w* i oli aku ai o Kaheleku- , lani, peuei: Aloha no oe e ka Malualeele; ~ Eka makam ama o kuu aina, He aina, he hoa a!oha ōo ka pali, He kane hoi, he ipo no kei ua iipoa, * He hoa oe, he iiui ap& i kuu kiao,} 0 kuu kino, o kuu tJi>ha 4 iuhi ia ' . 1-- *. r ''-i 0 oe iki» Uoupunipuni ia'ula —■] Ei ala e, aloha no o —b— — * 7 f -*.v4 A kahea aku la ka wahine:. / r E • Waikumaila —ni e! nei oiau akua o o Ro, o| Kaaaloa, o Kaekae, o Maliu v <Tiim' a me ka lehu o'u njau f hahai mai oe ia'u a hiki i -Hapuu, o lilo ko- Inno i Imi' apa īa'u 5 pohaku e' pile ai o W*iiilua * p*»!e d«s. A no h*M o k* 0 ko wahine, e waiho i ka nnku muliwai o Waieaea," V& hoonanu mai la no o Waikumailaoi i ka uhai ana i ka wshine< ; a i kona hiki ana mai i kf . okelae o ' ka moopa.li aia ka huli Waialu» o j kt% ma{?*ai o Waimea» oka 3«{e a@| la no i& oke »ho o Waikomaikni. ■ liio iho 1* oia i kioo pohakn & ku*' knluia ae la maluna ok* «hinui. I vrn nae, mamnli o k» h&n»ia ! ana' o kfc alahao, u* hoop*haU teU pohaku. " " - •> I* hoi ana mai o KahekkuUnl & hiki i Hilaniwai Kuahiwi. A kuu ka maiuhiluhi * me ka n\aopa o k& h«le *nn i k* hu*kfti hele, * luo hoi tue kona komo ank !|āko o ke okooko o ua k»tt hou mla Hiwahiwa nei & k*ui amhi n* ō I.siuku&hiwi » hoi aku no kai 0 i kahi o ft% mak&L la h«ta ana'ku o hin§ n«l i k«hi o ni/maku* a k« u* ō:Q | k

' "-tfn.ii . mmrn*m m'akena uwe sfr%a a n» makM, o& 'lii »me na xoakaarnStfa. Ia noho r ¥~&yeii- 1 laai nei me oa makua,. ujjyvo! loa aela ka opu, oiai, eHapaiaaa oia i ie keiki, fa iaj&a !alho,' paae mai! ta o Kaaa &-a-ka Maht&i Tke kaika4»hin6'. "Aole aa e ika ana i ka han&a ana o kuo moopuna, oi&i, ua ,k«tāaia»i oKauai i«*u, e holo &ku e nana i ka pono a īne ka pono ole o ka aina. Nolaila, e hele ana au ».e ike ole ii» iu i koa han&u ana." * " - A hala he mat» la o ko Kama-a-fca-Mahia,i noho ana me ke kaikamahine, aku īa oia no Kaaai, aka, mamaa h&e o kona haaleīe nna iho ia Kailaa (Koolaupoko) haawi r<i«> 1& oia j ke kauoha i kona maa ; ksākoeke: ■ ,[ | ''X aoho aku auanei oukou a i; i mai he waa pn&lihini jn« keia . , «una ak.a, a i nin,au ia'u, e kuhik_ahi ae oukou i wahi e loaa ai. Eia au ke hēle | Aolel:aua e mea helohēlu, e kamaiīio atia ho ke kumn nūī o' kela Rele ama 3 Ka«a&-a-ka-MaMai no 'Kan*!, oiai, e ikeia aku ana ~nt> la isBē«tfe kaua, tn& keia Kope atu ; t\oe hoom&u kaua i ke kamailio »aa no Kaheiekulani, « hoea aku i ko kaua haiawai ana me kekahi ma heie hou i pili ponoi no iloko o keia aaooleio. oia hoi ke keiki a Kama-a-feA-Mahj»i me Kapaia-ala-o-Puna. Ke hftle pei opa o Ka&elekulam i Jhta p.ui loa 4 p ke hookokoke mai l&lioi na la, e hau&u ai oj& J k* me&A kqna opu t e ko-ko ana. Ika fi>e&iā&ī oka m&n&W& e h& nau '&ī o K&helekulani j u& opu nel otia,ji& k»īetīr&h<iīooko& Riim& la o k:ei'a pouli ana, & i" ke ono oka 1& iho la o Kahelekul&ni, &he TfeiWkane ke leiki . I ka Wa i hemo mai &i u& keiki nei a oia ks w& i ku'j iho &i he eono heki li a pi'o mai la no hoi na anuenue M » , 1& up hovjk& ohu. ■■■■■ s . .. I k& j»u an& o ke keiki i k& ho<> maemaeia, wa-hi pono i& ae 1& no hoi & paa fna kap& upaaf>&lu t & HW&awali o» no&u la s> Qawaii nei, ha&wiia aku 1& k& m&l&ma & me k& hftn«i &d& k $feausi. Ia wa no I hoi o K%aul£:& i hāi ae &i i kana ike, tn* ka fian& oulS kaoaka ana: "O k«a keiki," wahi &n& i p&ne ae &i imuao lia'Hi & pau e nohoana i ke &lo o "he keiki ak&hai, he noko m&liō, he oluolu & he aloh& m&k&ainan&." Mahope iho o ka lo«a ana he oluoīu mai&ai ia Kahelekul&ni, ua hoi aku la o Keauka me kana han&i ao kai o Mokapu. Afa k& wa nae & K&helekulani e hakoko &na n& e>!&eha ok& h&nau aha i kana mak&hiapo, ia w& { uw& mai ai k& pihe a n& kaHaka ma k& hooho &n&: "K& waaula —e! Ka waa ula — ell * 1 U& hoomauaku la no r ka naka Ika hookanikani pihe &n& & hiki ik& p&e nua mai o u& w&a n< i Kin&u &k\i hoi n& kan&ka o uka kku ina kanaka o luua o k& .. "Ee wm! Mai hea mai he Pane mai 1& k& hookele o lun& o ua w&« Aei: **Ma! H&wuii mai he rwaa."'. ■ i Kin&n no ko uk& afru nei poe" Haw&ii naai he waa: ow&i ka! mak&oaaka?" i P&ne m&i !»* no k& hook*7e vr±& : j **0 K»taa>a-ka-Mahiai k& m&kama-1 ka. Ao' l ** ia ia?" " F»i\c no hor ko ufc& &fcu nti po«: | ; *'Aia oKj Mahi&i i K&Uai • « noho a>*i u. | I.ka )oh« &na o na kan«ks o l«n& -« k& w&a, aia o Kama-&-k&-M&lmi ī Kau&i. lilo iho la i& i r»<?& n& kou e k&newaha &i, & oklo iho l& ka ■ '■hookelo *«*:' "K&haha: P&u no hoi k&' moa.ua i ka huli i& i k& ra*ku& ou 1&, e ■ Ika lAui. Hoea m&i »ei kakou i j M&ui, niuau k&koe no V& m*ku&, o $*qit-*-k&.M»hi*i k msd nd kileou l O&hu a*i. Au maiU k&kgu i Vo k*s $ hoe* iho 1& iaiwa, me k& m&u&o e lo&& ko m&ku& e k& ke h&iia, m&i n«i k&kou &i& i K&uaī %|oaa &i ko maku&k&iie,« u& im * m&kou. He«b& i& hoā! £ &u hooiaan&w&aui hou no k&kou ik& k&i * hiki ik& lo&a &n& o I* m*k«H ika mokupuni K&ili L&. " j huli iMi 1& «& hookwe w&a u»i a .oin*vj w&i U i n& kaawi^ >U\a; o ! k * ;

P&ne do faoi na fc&m«aina t **A» ' no i tcaQhale. ,t j i oiel6mi īa hea ka hookele waa: j i "Oa hakina hoi keia la. £ aho hoi, makou ika la apopo e holo ako ai ■ ho Kauai. Ē moe makou ime-i i' keia po." j Ae aku ia na k&maaina me ka ole | lo ana'ku: "H«atia hoi aaanei ka hewa oia. He moe iho ko kakou ianei i keia po, i paa ka inanlueln 0 na Uma o ka atTana m&i la'.o ke kai, aka la apopo ia f ka ia okoa, Imi toa no 60kem iko oakou nnakamaka o ke kipa ana mai nei i Oahn nei. Ina hoi paha iea mai !a oakoxt e noho ana o Kama-a-ka-Mahi ai, aok> la hoi be olelo ana.' J Ina kamaaina a me na rAalihini e kamaiiio ana, ku ana o Kalihiiihi me ke kaikunane me Kapolohinano-o-Puna, a ike mai la 1 ka poe o lkkou o Puna, a pane aku la no hoi latiā: **E lele maī onkou maHuna maf oko oukou maq wia' katilua. • He Puna oukon a he Pona iio hei maa& eku akn ta. O maaa na moopana eēlpa a Uli i hala aku i ka po. M ' Haawi ae la ua mau mahoe nei 1 ke kauoha i na kanaka e alakai i na eaalihy i a hoonoho maloko o keka hi hale oke alii, o Olopana, me ka ' hoolako ana'ku 5s lakou īka ai anoe ' ka i'a, ka aahu a me na rcea no \ ' pau e pono ai lakou. Alaila', hot" boa aku īa tta mau mahoe nei ne* 1 a Eahelekulanl e hakoko km teiē m' ; o ka* Mtr&xl \etki. " ' '• " l *' ■ Lele aku !a na 'mallhmi mailuna ' aku o ke kaulūa aku ana i ka-hōnua me ko lakou kaikai ana mai hoihe *ahi |iale nuku mailuna māi o ka pola o nS, waa, aku ana iuka. XJk lilb keia wahi hale uuku nani i uhania me na hulu meīemele, ulanīa a me omaonao o na manu 6 Puna i mea haohao nui ia e ke Oahu. Mahaoi maoli aku ta noke kahi poe o lakou i na maEhini; "He hale aha keia?" Hai mai la 1 »a„ho1 na malWni: "He hak kra» no ko makou haku. Aia no oia iloko kahi i hiamoe ai. V! Alakai ia aku la poe Hawaii nißi ena kamaaina « komo iioko 'o ka hale i hookaawaleia no lakoo, e like me ke & Kalihilihi Ariti enae, ka wahine a kekahi o na keiki a Olopana! Ma ia wa i hanan mai al o JCahelekulaei i kana keiki a oia hof ka manawa i puka mai ai ka hakn aliioka po mai Puna mai a ka ana iloko oka haie me kona nani a pau. He nani ahe ui hoi i loaa ol« ma Oahu nei a puni, «o!e no hoi ma Maui, L&nai a m& Kauai. • £ ka B)akainaka lieluhelu, o keia keiki akaua e ike nei,o S.&«»QioknT no ia ke keiki a Kama-a-ka-Mahiai | ine j£apaia-ala-o-Puna, ke kaikama ! hine a Nuaiele, ke alii o Hawaii. Hok> aku nei hoi kā lohe ia 010- ] pana me kana kaikamahine o Ke-1 ohoiupalupa ame na'lii no hoi a I p&u no ka hoea ana'ku o kekahi! keiki ui lo« mai Hawaii mai m« konapoe kahu no. Nolaila, maho-! pa iho oka pau ana o ka hoomao-1 «oaeia &na o ke keiki a Kahelekulani i hanau mai ai a paa ma na limā [ o Keauka t e like me i» i hoikeīa &e = nei ua kauoha ae la o Olopanaia' Kalihilihi Auuenue, e kii mai i ea ; j maiihmi, e hele aku i kahi a na; i aiii e akoakoa a«a. . Ika hoea aaa : | aku oaa poe nei o Kfasu o ike aio o Olopana, na olelo niai la ■u« M<>i haj>§p*t n, i i hoo**l* 'Lohe ī»ai im», , ' xtr s su> Ook no' «r-: He-ha *t,» vnt = keia'«? M t Pane aka la ka hov->k<!<» «aa: • <4 He oiaio k. Ua niiuu lo n\J>i nei' no ai«kou malihini xkhi, eka Alii 3 I o O&hu nei A&he no o makou ma j »ao noi «aeo ka ninao ana mai v f«« wn, o k«i* wat* no. Ikoma ? ko» haiia ana ao iwi hala ko' huneiMk & Ka(&a>»-ka>Ma'hiai i Kau- ] ai, ike iho U makoxi, aoh? o makou J wahi e kipa t»ai ai ianei, <jiai, V» | «iftk*make makou i Kaihia ma kow » ai i kek po, po hoi ia i ka (» fikos, Uui Wk% ma> ] koo i lto makw ehn «aa eoai Mo I» k*L mh\ f|*WAii, X*oi a hoea ba i Oahn oai* M I hoopuka makvu i kou hM***, no ko ai&a'ie 1 wai a K*«sa-&-k*>>r&hii« ae, . al«ls e», 60W1»,-

ir'īffii 11 MwhiWiWMia 1 ' t 'iw : |lil l iaa ofe« ' j i k& 9>ōlm« : kflQ?<C oei. — . ! " o kay^ōawfts»f• p . kekahi mau ' noho pu nei me oe, okipai» mai nei makoo. 'W? " hewa m&keu, alaila, * kala Ot*i O# eke alii 5& m&koO. E lioi no m&kou & k&o Huna o ktf Ha&oa wa& kaulua a ho3o aku i Kj»u*j l" keiavr&. M Alaila, olelo~%i&i la o O'.opan*: *'0 k& mea nona ka ino& & ookoo i .hoohiki m&i 1&, o k* hale ia, ka i'& &me ka &&hu. Nolaiia, e noho oa- ' kou i&oei e Uke me k& ts«s i olaola ike ookoa man&o. Nawai hoi kei» keiki a k& ai launa ole?" Pane aka la k* hookele waa: "Na Kama-a-ka-Mahiai me ko eoakou hakn *}iiwatre, ot* ala-o-Puna, ke kaikamahine * Naa-* !eie k& alii o H&waii. A i imi inai la keia aiii opio i kona luaai mak&' kane, oia hoi o KAm*-a-k*-M*hi ai." - ■ 1 r " "Ow&i k* i»oa ok« *lii ofßof'* wahi a Olopana i nin&u m&i'«i Ika hookeie w&a. " "O Kaaeamoku," wahi akahoo keīe waa i pane aku &i me ka booQi*Q no boī ika oielo &n* , kti :- "I - kapaia ko eaakou haku opio nei xnat ia inoa, mamuli o k& ae& o K&naa-a-k*-Mahiai, i» moka &k& ana, ia owka aku ana o Hawaii aei, e Hk» no hoi tae ia i &c& &ko laiKauai.'^ I ka lohe &n& o K©sholap*lop* beksiki keia ja g&m*-*-ka-lfehl *" ai, lal&u m&i ia ia i«& k«ifcrfa«i' "'m hoonoho iho la 5 ke alo * uwfrihol*. A pan k&na uwe ana, hele māl M na keiki a Olopan* * ike i o* iwii aiii nei 3 Paoa, pela xtobol ic« o» mahoe eep* & Uli * m« b* alue aa " e noho ana. N* Kalihilihi Anrn~ noe t hooiaio m&i ina me* * pao, » ' pili an* ia Kaaeamoku. Mamaa hoi oko Keaok* hoiaa» me kana h&nai no kai o M(dtapu, olelo mai la o Olopan* iaia: **® uaaa mai hoi oe Ikau tk» no k*i* moopuna a'u, He kan&k* koa aktt ana p&ha keia; «)k p*hat £ lik«t aku ana no paha kei* Ikioaka me K*ma-a-ka-Mahiai, k& me& B*&a 1 ' huli iho ka piha ikaika me ka ma» ka'u olet Pehea la k*u 3»?'» _ I kel* wa n*n& m&i 1* o Keaoka ia Ka&eaaaoku, & m&hope, pane aw; _ la ia m& ka oielo ana ae: "Ke £k« oei *a he keiki n&'i moka īai* keu. iki. He koa, £a ikaika, he laakah* ole. he wiwo ole, he Ht keiki keia eku a&a i ka moku. iaa he w* k&ua kei*. iite aku asi no keia keiki noe k* eaeu 0 Kaui, a. ok& puukah&l* no hoi s&B*ih&o- - ae i& kakou «fcii>* $sfttta£ ' 0 Pweo Noi-o-Kona, oi* hoi'M'lwit nona o'Kama-a-ka-Mahiai, « m*ko | pono &i no hoi ke kioo 0 k&*u"paia- ' m&, oia 0 Keoholepalupa, 6ka Kl» | ana ike k*tsak& ik&ika, nana l J n& moka & p&u. A m&mo!i hoi "<v jkoi& nfi k&o&ka ui & m*etfi*<» o *® | kon& helehelena, e Rkfe lto Hoi »o'" ' v | k& k&ko» e ike *« pc*&h<Hi; * ! kiko ia ana « k«ke&V 1 Puna. " - ; ' A pau keia maū bo1k« asa 1 &uk& no na ouli o Itaa««si3tor ' iike me ka ii» kHokilo k ! ilo&a iai& (Ko&uka), nin&u ' 01& i& Olopana: *"*' *" ' **o*rai !a h inoa o koiiialeahi?" ! Alaila, pane &kn 1* o Oi>paaa; 1 ■ *•- "I koo manao, m , l o kuii m<v*oft& 9 19*%&1d Ke-ak& . -Ko, a nofea tte *a; V4 v 4, mv . * • ; : A .. «»k*% s M kao ku*fc*hi »»£, [ ima n*« u* poao i& i ao " ,kam«&»ei&no au«»a „ ; hikahi, aai mualoauau 'ws.lei mai no i k«i* w*. 0« «a ike hewa |« iao*» «L alailiu, , e feap*e a» ao ia iaoa. ' ' 1 wa poiK> kek inoa s ko« j akila» hauoli eo au * o&ai qq au ao kooa k*»»* im aka-9* &«» Uau a k<m* k<af«m l lea* ui&i &iia." ' '"" U w* paue m&i H o j Ho iuo* m*ik*i ioa i««a kupuoa. k «»a. \h Heba e& p<« k«* imja k» kxttLk*hīs" Ikapanaaa fw>Yfci* m % KaiwO», 0 ktm» h«K ate» k eo >a Smm4 po kat o « . |Jk« j|a es«a i h«k« waa || n