Ke Aloha Aina, Volume XVI, Number 30, 29 July 1911 — He Moolelo Hawaii Nani NO KEKALUKALUOKEWA. Ke Aikane PUNAHELE A KAUAKAHIALII. A O KA Mea Nana ka Ohe o Kanikawi. A NONA HOI Ke Kaikuahine o Kahalelehua-A O KEKALUKALUOKEWA Ka Mea Nona ke Kaikaina Ilio o kekalukalukaluka. o. Puna [ARTICLE]

He Moolelo Hawaii Nani NO KEKALUKALUOKEWA. Ke Aikane PUNAHELE A KAUAKAHIALII. A O KA Mea Nana ka Ohe o Kanikawi. A NONA HOI Ke Kaikuahine o KahalelehuaA O KEKALUKALUOKEWA Ka Mea Nona ke Kaikaina Ilio o kekalukalukaluka. o. Puna

' T;i liiki mai ko wahine o L*ie- .]((», ka'mea a'u i kii aka oei i ,) !,m, noliiila, e hoomakaukau oe , iloko o na 1* he k»nah& ki i;i l:x »ku a kaua e kaniailio i' kii«li!iua ak» oe i kou mau ....:i pnti, ka poe hoi i ao pu ; i ki kni me oe, e ke alii. E , k i.ī i\v inkou a pau ma ko olua „ •; , hui ai he kan<f a he wahine. i m i i pap&'i kilu, a malaila e «h ; 'nku ai au i k*'u makaia ia • :i ,y:u no kana hana laj>uw»le r:i u.ii ai ia kaua, 0 kuu m-n-ilupn ona, oie no ktiu hoo- ! nna'ku iaia, i ik« maka ai , ■■, i ke Kio o kat>a mea i hana aj \iK> u«o hoohoka." ī k:i pau ana o ka Waka mau kai ■: : > ana'ku ia Kekalukaluokewa, iuva i pane eaai ai ua puhi , 1 u Kauai: "\\, la hoi auanei aia wale no kon m>onof) pono ana mai. 0 !.\i :'i knponu au i ike ai no ko , 'iui ana he kane a he wahine, • la ka manawa a'u e hook» ■ ; ia hana ma ka'a aoao aku \ka, e Waka, ua ike no oe i ke ; i ka ahui oiaia i lauhulu ia i .• i'.iiiui, aole no e nalo kona ai ua wstiu. Malia o kou maken.; l Waka, e ope i ko moopwna inni i ka lauhulu, aole hoi oe i ike vva a ka manu ai maia • kiko ai o ka ruanum«nu ae ia no ke kumu i puka ai keia mau i:i Kekalokaluokewa, oia no i ;kee anae hookaokoo hou *e »o o Halaaniani e lilo o Laie-.-•»he īai*. Da poa hoi ko KeōKaiuokewa manao, o keia ka 0 ka ai oia i ke pohuehue ia -wniani, a pela no'hoi ia Malio, ;; i:\ilwiu hou ae laua iluna o Laie- . ' <hc. • iho o ka pau anaoka -iiia kaooaiiio ana me Kfekalukai m hoi aka la ua kaeaoa nej ■ .-i u Paliuli, a hoike aku la \ ka 1 ma no kona huipū aaa me ke •• K>uai. N ' Laioikawai hoi a me Halaani. u laua ke uoho a kqne a wa- * !;«-i iluko o na puiii ana a ko iiiau makeaiake i kahi a me ■ ■ - He niau la paha he kanako- ■ k«. ia noho ana o laua, mahope ī • ->i o ka hoi ana ipai o Waka n>ai o Keaau, mai ka hui i 'u» ana tne Kekalukaluokewa, i, 5 kekahi la ia Hal.aaniani i ; -■■! mai ai iwaho mailoko mai o : '"ia hale, ike aku 5a oia i ka :\ua ae o kekahi wahine 'm o ka hale Ih>u i kukuhiia a^ ■ t'i o ko kauoha a Wak», - ' ;iku o Hālaaniaui i ua wahine . ua like koaa mau ano a pau, ! ,ani, ka ui, ka aiaemae a me ka ii» ko a he wahi * i ;iku no nae h keia wahine ■■■■•'11,11(1 o Laieikawai. i:1 ike ana'ku a na Halaaniani ' noi ws\hine hooiuaopopo iho la -' 0 kt> kaikaiua ponoi no ia o Laieka wahine hoi a Waka i hoi ■.:.i tiai #i, e kii ana ota i Oahu " " «ahme h.-ao la m« Kekaluka- -• " ■•> • la'wa i kupu hou ae*ai ' i' kuko iioL> ona, e apakau ii-.' vii iluua o keia pua l«bua • aka. • r ... kt i iu wa a llalaaniani i iko ' k i". i:i LairloheK>he. ua hele no - l'i mi q

I ohu i ka lei lehua. Okanaaia] m# ka ai o Laielohelahe, hui hoi t me ka nani o na lei lehua ana e lei ana, aole i kana mai ka pakeu pali aku ā ka ui. No keia mea maika| a ua Halaaniani nei* i ike aku ai, *ole no hoi i kana niai k* pakeu pali aku o ke kuko haku lanakoi ana iloko ona, Mai kela wa mai a ua nei i ike aku ai i ka ui o Laielohelohe, ua kupilikii maoli kona noo noo. E oni ūaau ana ke kuko a me 1 ka Ha iloko ona no nei na'oopuna a 1 Waka, ka hanai hiwahiwa hoi a Kapukaihaoa, a no ke ano m&kaina ka hon hoi paha kekaln o nei mea i hookapalili niau o kana ike ana'ku ; aole i kana mai ka lapaiu o ua naa'i | nei he na-e opuakau. He wai mai' keia a kahuna haha, e ole--1« ai, aia ke kurcu i ka lau 6 ke ake niau. t ka eeke ana o ua wahi ake apiki nei, pii ka na e iluna a oni kapalili i ka 1 upj, a/nai 3aila | iho holo ilalo l ka piko e nakunaku ai, hue raarnua lapa mahope i kahi e olelo mau ia ai "e* kamalii kolohe i 0 keia au, o ka hope oni o ka Mau- ] na Loa. Hookahi wale no iaau e j ola"maikai ai keia "na-e opuakau," he hoene apu lau-loa. la po iho, i u$ Halaaoiani nei a roe Laieikawai, kana waliine, i hoi aku ni e hiamoe, ua waiho e walē aku ]& no ua Halaaniani nei i kana moe, a okoa no ho! ka Laieikawai moe ana. He a hou keia i ka Laieikawai ike ana iho i ka hooko-o-ko-o ana mai o H&laamani i ka lan* pili maa inao, 8 la moe aao iho o laua, a ioa e hookokoke aku o ī-ai«ikawai ia HalaanUni e alala wahahee aua ua Halaaniani uei, ma ana ae 1 kawahine. . *"Ma| hookokoke loa oaai oe a pih ia'n o make lo& kuu opu i ka eha k« pa mai." Ninau aku la hoi o L&ieikawai i ua H&laaniani ho-eepa n«i; "Heaha mai nei hoi keia ou e ke kane i I keia po?" Pane mai la no ua maaka.nui noi i ka wahine: "He naha kuu opu. r0 ka heie ka hoi ia a holopani i ka ' houpo. He wahi ma'i hou loa keia No keia pane maalea a HaLaani* ani, manaoio loā iho la no 0 ' Laieikawai, he ma'i io no ko ke katieNolaila, olelo aku la oia i ke kane: "Ina hoi ha peia, e lomi aku hoi ha au i ko opu, a nu!ia o oluolu ae no boi. He oki !oa hoi ka waiho walo iho pela, o »«i loa aku auam , i. M no ka j>ano a ua nmaU':i nu' nei: "Ao!e; mai lomi mai o# ia'u. Aohe e i'>aa koia eha o'u i ka kmii. E opa ino iho auanoi oe i kuu houpo make loa au i ka eha. E aho pela 00 au « hoomanawanui ai, a

i uialU o oluolu ae no hoi, Aka, ina I o ui&u !o& eha ia'» a ao nei ikv, ! alaila., e iho paha kawa i ka auau j kai a me k& i kakahi&ka !a ] apopo." 1 Ke n& hcK-«putn{Mini w«k la no • ! u» eepa ihh & k:\ wg!ish.»e. T u-na ' xrs!f in iio r ua Tīalssnsa),i !iei s.s ; i 4« P '- 1 lc«kahi kskahiaka ac paw* mai !a oi* i ka Avahine: "l** ano olu« ol« ma! la ka uha o knu opn, nola li, o ilio knua i kai o KpMU 1 k» auan wklii kai, a ina rto hoi he Kee nalu. ala : !a, t> uo kaua." > r a Ms mu spulii » B^ts

anUūi, m*MuU o £al«ikaW*i I*o kone manaoio k» io lto ke kane. Ō keia hana apuhi 4 Halaaniani, he hana ia ana i mea e hoo k-OiO-aLkaaaLpUi ana .mi me Laie-_ ikawai mat 4 ke tpaa bia kanaia nawa e hooikawale ai pi|i mai kana wahine mai, oia kona wa e hooko aku ai i na mea i lia |nua ia a i kuko ia ai boi ela. No ko Laieikawai ike ana, e iho > ana oia tne ke kane i kai o "Keaau, ■ ia wa i hete aku ai ofa a huipu kana poe aikane, a hoike aku la , imua o lakoa i ka i ana'ku, ftenei: ' "E iho ana au tne ke kane a kakoti i kāi o Keaau. no ka makehia ke o ke kaiie a kakou' i ta aūaū"kāf L a me,ka heenalu. I uwe wale ia no eia a ao ae nei keia no ka eha o, . kona opu, « ua «no manaa *giai' hōt ka eha. Ua manao, oia o ka f kai ka mea e pau loa.ai.ka eha. ltfo laila, eia maua ke ihq nei, a e kaka li a« uo hoi oukou o ko maaa 4lPi mai uiei ahiahi'" - : A pau ka Laieikawai mau olelo iuaua q ua aikane» patie mai la o Kalialaomapuana: "Auhea oe e ke aikane, i iho oe nj 4 e ke kane a ka kou a i kuia kou wawae ma ke ala-, hele, hoi mai no os, he huakai paoa Pela no ke halawai aku olua nm.lc& ke kuapuu, ka oopa. a i ole i ke ku mai pahā o ke anu«nne eua mua pono mai o kahi a. olua e iho akuana. īna no hoi e ike aku oe i ka lei hs*la, he huakai paoa no ia; ku no oe a boi wai." | Makaukau o Laieikawai ma no ka iho mai, olelo hou mai la, oi». i na aikane: ; "Ke iho nei maua i kai o Keaau I noko auanei oukou a i hala ke auahulu ia maua mai ooho oukou a j hooh-uoi, aole no i pau ka leaiea auau kai a heenalu o,ke kane a ka- | kou. Aka hoi, i noho oukou 1 me j ke kali h6omanawanui ana a hala j kts anahulu tno ka po keu, alaiU, | e uianao iho- oukou. ua paewa ka j uiaua pili huli ao oukou. 1 * I kela wa pane maila naeep% |uui nei<» Puna i ka i ana mai : ' 'Heaha auanei ka mea e paewa ai ka kaua pili, ka mea.i 9q . ia e oe, e ka wahine A a pili maikai? Aole no hoi kena he mau hpopuupa olelo paaikai ana au, e ka wahine, i hoopukapuka ae, nei." Ia wa>aaleie iho lf o Lai.eikasf ū a me Halaauiani i _ ka hale a iho aku la. .Oia iho no hoi ko laua nei uie ka halawai ole me kekahi kuia | nia ko laua nei alahele, a kokoke | no hoi e hoea aku i Keaau, ia wa [ olelo mai la o Halaaniani i ka wa- ; hiiie, ia Laieikawai, i ka i ana i uiai. | "Ko hoomahuahua bou mai la ka | oui o ka'eha o kun opu, e ae lokoi maikāi mai oe e ka wahine, e iho | aku no oe o kaua a hiki i kai, a | owau hoi, ea, e pii ae hoi au e ike | i ko kaikoeke ia Malio. Malia hoi, | oia ka niea i ike i kahi Jau laau ku- | pono e pai#ki keia eha o'u. A na'u no hoi fu e iho aku a lo&a oe ia'u i kai o Keaau. Aka, .ikali mai oe ia'u a po k(?ia la, a ao keia po, a i po hou ua la, manao iho oe uamake au A oka'u kauoha ia oe e iaw hou aku n|> oe i kane aau." ; X ka lohe ana o Lai«ikawai i ksia i»au olelo a ke kaue a ka hana epa wale, o ka>ane ana mai iaia, ua hookaumaha loa ia kona naau, a ia wa pane aku la oia i ke kane, ia Halaaniani: : * "E aho tio hoi ha o kaua pu no ke pii i okoeke la. Ina he raaM kena on n6 ka pilikia; e ike iho no hoi au, ka wahine, i kou haalele ana mai ia'u. A ina hoi h* ma'i pilikia oie kena ou, »ftle no he hewa o ko'u noho aku i kon alo. A pela, kaua epono ai " Aka, hoolf mai !a no o Halaaniani, ka ! ar>a w»ai! ka wahlno■ 1 "Hē han* hoohihi w*l« no ia la oe J o kou pH pu ana m? a*u hika,tkahl! o ko Aole o'u manaolo i he wahi piliki» keta no*u * haaVlo iho ai ia <#. 15 iho no oo no Hj o j Keaao, akn, e hoo?io»nao nona« hbl , oo \ ka*« »&« o!eb i hoik« aku 1 h o? e k* j

£& w& b«l«lei iho la ko Lalelka-1 wsi mao « t»ne aku k i | ke ksne: 4> Heatia lā hoiī - E hooT! kua aka noM ia oe, e pii hookahi! i o koeke la. e like me kou makfim» ■ ke e kau k&ne. U» koi hdopaakiki' ftku uei au ia oe ek« kane, o kaua | pu no ke pi), & oau no ke kipaku I U'u e,ibo loa no au ao kai o " A wahi no au i olelo mai nei te*a, ina e kiīi au ia oe a po nei la, *"ao'lfet po ībo, apo hou ua la, e manao ka au ua m&ke oe, a imi aku au r iicaneliou na'u. He keu noj kōa aTobVo!e ia'ā, a o keia iho īa; paha ke ku ana oka makaia a kuu ' mea naoa &īl 1 īuhi, e like meleana j i -pane 'mai al ia*u a me oe no hoi, e ke kane, ka mea a'u i kuhihewa ' ioa ai, o oe no o Kekalukaluokewa. Ina paha o lfa alii ia 0 KaUai ka'u kane o ka hoae ana, «ole paha penei iho la ao e hanaia ai me ke aloha ole, **0 pii e kuu aloha ole ia'u nei, a i ninau mai kuu kaikoeke 1 kekamu o ko'u pii pu ole ana'iu me oe, e haī pololei aku oe iaia, | nau no au ikiipaku e iho loa au i kai o Kea&ū. Aole hoi ou ae e pii pu me oe." 0 ka huli ae la no ia o Halaaniani a pii aku la no kahi o kona kai kuahine, oia hoi o M&IPo. no hoi oia i huli niai ihope a nana mai nō Laieikawai. No Laieikawai hoi, iho aku la ia me na kaM'iai wawae kaumaha ame | ka u&aii i pīha i k& luuiuu. Iho 1 aku Ia ia ā noho iho la walalo o ke : kahi kumu lehua i hele kona mau 1&I& a pa* |»no ina pua nanī. O ' ke kani oleEu'a iho a na manu, hu mai la kona aloha no na la e noho ana iīoko ok& hanohano, ka ihiihi a me ka hanēhawW) a kona kupuna wahine i hana ai a pooo oia. Nolaila, Ia oia me ka eha eha nui o naau. Ku hou āe la oia iluna, a ola ka wa a n& m'anu e lulumi iih& iluna o ke kumālehua a ikuwa &e fa ita lakovt mikU kani' ana, a lelTpido aku !a lakoīPqo na' kumu lehuā e ae. '' " ,l . I "O ua poe mauu laka ttefhoi ia'u," wahi a Tj&ieikawai i p&ne aeai, "a he¥eu ko lākou eena ia*u i nei' wa. I puplile ia. no p&ha aii i paukiki ai ika p(fi ana me'iiei kanaka aka m»kona nui wale? " J ' ] "Heaha la"kqi pōno anelkanaka? Aole. He nele oia ma na ano a P»u. ' '■ ■ ] "Aole hoi eia wale. I eanea no ] ka hoi ka hoilo o ka waa i ke akamai 1 oke ku hoe ika hookele. Aloha ' no hoi o K*kalukahiokewa, k& loa ole oka mikiof a'u i ike al ma ka hookapa<ep&d «na o 'kā waa. Ina no au e p&ne, i ka eaiilku ka pae akaua he hooiho ka ia alaikaīkla. A ina hoi o ka lala ka'u i mMkemake ai e pae maua, hoihoi kela 1k& pea ika muku. In& he haleh&le poipu ka nalu, he k&u ahsahe ika wekiu o ka nalu ka'u e ik% iho i ka pipii. * Ak>ha —Aloha—kuu Kalukaluo- 4 kewa. Aole au e ike hou ¥īsa ika hu'i ok& wai haulani o Wailua— aole an e honi hoo anai k!6 ata o ka mauu mokila loli i ka hee p«e wai—*Aole au e ike ana i ka hrw3hQelo oka wMK>ii Aole &u e ik«liw an& i'k& haa » Kaipuhaa mauk» o Kapaa. Ina o Kapaa ka ai hoohaehae &k& ipo, o ke alahaka lewa o Nualolo ka ai noho a Liawahine. Aloha —Aloha w&l» Kauaj. M 1 k« pāu ana o k& ĪAleikawai oiau hoonoouo ana, e like me ia i hoikeia &e la, o kina ku ae la no i« iluna, a iho aku la no k»i o Keaau, oko kako a kona paau ia wa, ena kona m»nao !oa e ike hou i k« luuu kauaka o Manaakepa, oia hoi o Kekalukaluokewa, ak&, noos(sQ &f la hoi «i& o , koaa Vavkaifta, oia o T.«i#lohelohe, nolaila, kaomi malie iho hno oia ik* hakukoi a kona oiai, ao!e oia ' poi«a i na m'&lHi & ke alii o Kaeai i hoom&ik«ilt« al iala, k«' h*le la a kani Ve op% o Nohili, Eia ; nae, xta iho ak« ta hv» ffc a t»a keka 1 hi hak kamaain* mli* iho la 1 oia. 0 nei haie #va i k aku , aoi« uo ia i mvnā> h* Kftai ka h&k |0 X«&fM4ttotawa. i \A-\. •

0 ko ia oei noho Is, ma k b«le «o ke kali ana m. Hal&aniani. Kali aku la ia i kana kane apo ia la> a ab ia po, aohe hoi mai o Halaani- & Po; pale ka pono. iho la keia ua make ke kans, a, kanik&u iho la oia no ua kane haua eep i nei anā, eia ka sia keU t»e M«Uo kahi i kukakuka ai no na mea e piii ana ia Laielohelohe, ka Ui o Kakaniloko. Maanei, e nana kaua e ka mea heluheiu no na hana aloha ole a Halaaniani i hana ai j kana wahioe. a he keu no hoi a ka lokoino nni wale. He mea oiaia, ia Halaaniani, i haalele niākōna~ih"ō~āīTāLaieikawa; e like me ka kaua, i ike ae nei ma. luna e ki, makamaka heluhelu, ua pii no oia a hoea i kahi o M&lio» kpna kaikuahine. O keia pii ana nae a ua epa nui nei a boea i o Ma lio la, aole no ke nahu maoli o kqna opu a kikipani hoi i kona houpa>, aka, no kuua makemake Joa e luaa. 0 Laielohelōhe isia, oi>ii t ua hele mai.la ka ii o kona mauao aekueku 1 ka hene o na moku. 1 ua Halaaniani nei" i hlki aku ai ika hale oke kaikuahine, e noho mai ana no ia me ka moh&ha maik&l o kona m&a helehelena. Ia wa *i ninau mai ai o Malio i kona kai. knnane: - "Heaha keia au i pii hou mai nei iuka nei e kunane? Hao wale ka hoi kou hoea aoa ,i nei la i ko'u nei. 0 ua ono nei ,no paha ,keia au ī pii mai nei? Auhea ka hpi 9«koektt?". ( ka ia ala ninau no ke kaikoeke'ona,* hai aku la ua- epa nei a ka lokoinō, ha hala m*m °ku nei no kelā no kāi o Keaau f ka auau wahi kāi, a tiof T6.i aku i kauhale o maua 'i no hōi 1S e hoi aku. "•A'piaie hou aku 1a no ua Hala'«miAi nei: "I pti hou mainei hoi paha au, e hooko hou mai oe , i nei «aakemake hou o'u. A ua poioki kau je ke kaikuahine oka ike ana dß3*i he ono hou io no,keia a'u i pii mai la. rUa ike hou aku nei hoi paha au he kaikamahine maikai a ni kona mau helehelena i like 'loa nokōna mau ano ā' ko Laie ikawai.