Ke Aloha Aina, Volume XVI, Number 38, 23 September 1911 — He Moolelo Hawaii Nani NO KEKALUKALUOKEWA. Ke Aikane PUNAHELE A KAUAKAHIALII. A O KA Mea Nana ka Ohe o Kanikawi. A NONA HOI Ke Kaikuahine o Kahalelehua-A O KEKALUKALUOKEWA Ka Mea Nona ke Kaikaina Ilio o kekalukalukaluka. o. Puna [ARTICLE]

He Moolelo Hawaii Nani NO KEKALUKALUOKEWA. Ke Aikane PUNAHELE A KAUAKAHIALII. A O KA Mea Nana ka Ohe o Kanikawi. A NONA HOI Ke Kaikuahine o KahalelehuaA O KEKALUKALUOKEWA Ka Mea Nona ke Kaikaina Ilio o kekalukalukaluka. o. Puna

, liol>i h?. Immupaa ho ia ~,-p ,10 Kalmlaomapnana no aa hooilina kahu ' i moo aei. Ame H , k.-knhi k»mq noi paha H ;1 i Likou ) ko lftkoU -4j >" ol« i ka hookoo- !' ,au kalailii i ke anu o i' -i mai o ua moo nei, k«.> kahea ia ana . , > ,i inai iniua o oani;ū uo i ke puo anei ko'u, e like H .■: i'iiiiii nona ka inoa o Ka': : iiv.infoku.ia'u'? ;i ,, ku oukou manao, e kena ■ , t u i <ui me Kekalukalu. ■ • t, .• hoike e aku no au ■ .. u ai;Hi kahu hanai, e :n:n onkMua'u i ko'u wa ■ i. :< pau ia, hooko aku ■ i >u makeuiake. Aole "o Kekalukaluokewa ia'u, ■ nake mai ana iaia. \ - )ie hana e ae ka oukou i :n e hana aku au no oui iiia ia'a ke hooko aku ia . o oukou e o'u mau hakn, ■ »iak« o Kekalukaluoke i\ : U>- hiki." ■ \ i pane aku la o Kahnla • kii ana aku: t:i o kau hana a makon i t :n nei ia oe, I kauoha ia .>1», r iawe iā makou nei, H| 1 1 ī me ka haku kaikua- .• maKou, no kai o Keaau, i t iia ana o KokalukaluH ,'iin nni o Kauai. ■ mauao hoi au i ka auwina B :n oe la makou i kai o ■ i, » uanoo hou iho nei au ■ ,in niu hoi ka ike sna akw H <• M mokalanipo ma k«na ■ . ::s l..iokahakrtha a pau. No B 14 ki-u wa e lawe aku ai ia ■ Aha nae oe e Hookokoke ■ 'iiai-ou ma kahi a ka aha-ka ■ i'.uiia <a ana, aia hoi a ike ■ k.ihi mea ano nui e hanaia ■ ' . " ka wa'» ke alii o ka aīna' oinkou, alaila, kauoha iho ■ o hookokoke aku ia mako\i u. '■■{. -.- ■— -- ■ . nmkamaka heluhelu, ke ike • ke komo ana. oiai la o Ki- ' ''inioku tna nei kov#a o ka oka moolēlo, 0 ka poe i 1 Miiua i'ka mooīelo o tjiie■l " ' lu>op\ika m.ua i»'ai eS. N. 1 mnlokooka nupepa Kuoa ( paha)-a i pa'i bnke ma : i! hoi e H. a 5 hco 1 •;'u ia malōko o " i kahi mau manawa" i kaa ■ ' ;i( nei, eu» tnaa la- ' ■ aka, o 1 • iln luhelu ole ika moōlelo o ! "• kona'mau manawA • ■' ' iv.ika ai, ualHo o Kih«nulka moo kupu* 0 • ! :i "'«liWn! ia lakou. he mert ponO i ka mea ' « moolelo, ke hoakaka iki ma h;ihi i kekahi ni-iu mea e pili moo kupua. : ;eia moo, 0 Kihanuilulumoku. •' >'"> no oia 110 Kahalaoniapiwna O k. ia ka moo i hakaka ai me ' "iiunoku ka .ilio a • ke kaikunane o Ka--ipnana nta, i ka wa l hoou ' ' -ii o \hvohikupaa 1 ua iUo uoī 0 ■ "īka o PaliviU i\o ka luku ana a v - ' ana i ua kalkuahine kei« iiio o KaUhumoku mai > tuai i«, He ilio ikaika a 1 i:>. !i > hoi, tyan»e, ikonahakaka 1 inv Kihanuiluluaioku, ua" pui "u niau i ka «muia <' ua uoi, » v kt?u» huek l U* J>»u

i ka muku ia a koe ke okumukuaou huolo i ka pili kikala. 0 KihatattInlnmoku k(> nkiii, ao Kkhaluoma,puana taa, na kahu na lakou o ma lama a e papaiiiwa i ua moo pua nci. I ka pau ant o na 01010 nmapuanM jnn 5 kiimnilio aku ai ia Kihanuilulumoku, ke akualakou e !ike me ia i hoikeia nei, ua hoomakaukan iho la o Laieikawai a me na "kaikaina ho ikama" ona, no.na luhiehu e ulu mahiehie ai ka lakou huakai h'ele no kai o Koaau. Oiai lakou hoomakaukau ana, ma ke kui ana i na'pnpahi le! lelnia ula me lehua kea, n r< )a hoi rae nalipo e ae he nu; o ka wao. E waiho kana e kuu makamaka heluhelu i ke kamailio aua no na hoomakaukau ?na a Laieikawai, a e nana ae kaua i kai o*Koaau. Ma ia kakahiaka nui, ua pan ponn o Kesau i ka nui a me ka lehnlehu o na kanaka. Honu peekua ua mea Ihekanak».' Ua hoea aTsu ilaila na ! kane, na waliine, na eleinaknle, na I kahine, na ui a rae na opio;' ka i | poe ikaika i ka mokonioko, ka ha ' kaka, a pela hoī me na poe mak.-m ' k}»u i ke kaa laau, ka oo ana 5 ka ! ihe a mo na ano hana ikaika e ae a J pa«. \ | Ua ku no hoi ka liki a'kekahi; poe no ko lakoy Ikailra. fa olelo ae lakon, ina he mau hoikeilee ika ] ika kekahi oia la» ua mnkauka'u *loa ' lakou e komo ma ia mau hana. Fa kaha wale ae la no hoi na olelo ki I koola a kekahi poe ma ka olelo I ann: I *Tna o ke alii o īvauai krkahie| komo pu mai ilolfo o na hnna moko moko oia la, he mea paani wale ia i 00 oia »jL'W Keaau.mau keiki ki-ke ; hala." ' <f ua la nei, he la knlao maikai a | nialie hoi. He la i helo ai ka lani i a alaneo, o k<? kuahiwi koia o M»u- ] na Kea. ua heit a pa-ihiihi i ka, ua I me« o ka nani. 0 na ululaau» ua , hoike niai la no i ko lakou nu,ni hi- I wahiwa, a o ka moana, ua lik> me ka wai ka lana j I keiii wa lualie e pahola | ana i kona nani nui noa na wahi a j pau o Keuau, Tia anai»u. iho la ka j uwila ma kona nani uui a kiv,i no | hoi ka hekili. A ia wa i haopolulu i 4ii nmi ai na'ao kaalelewa ma na , huiua o ka poiuiu lani, me._he mea , la, « haule iho ana na kuln paka ua eloelo o Kulnnihakoi, eia nae, : he ole nae ka haule iho o ua mea i ua. Ke pipio nei na anuenue he iehelehu wale, ninuka a makai; ku no hoi ka plniohu ula i ka moana. a iuka no hoi ka aina. Uu iilo keia raau hoailona n ua k&nuka o ikekunnika aku noi \ nKa na ka aha-kanaka i honu ae ma ke kaha. o Keaau e pili ai ko| lak.ou uiau hauii, pahaoliao hoi ko lakon noouoo, a hooiaio iho la no lakou iloko o lakou iho, he alii io uo o Kekalukaluokewa mai ka po mai. * i A iloko o k?ia wa e ku nei na ka naka me ke nui o ko lakou niau uoonoo, aia hoi, puk«, nm' la o Kekalukaluokewa niai'oko mai «u kmia halo me k'ona hoailona aīii auuoliu « j.«u o Kau&i, Ko . hole 1 nei oU uia\vav:u« o ua kaoo elua o i koua poo kauaka i aahuU n, <' »a , «iiuula, a e pai» ana hoi i na kahiH. j K«? pi'o noi anueaue mai'ana. j p»)iio ae o kahi & ka .tw«\kai o i aw iwi. I Ua ku no i' ka hano haweo m« ka uani noi hoikoiko »na a ua j,Keka , .uk:ilu.ne: o-Kowa MaWaen<* 0 ua lioikoiko ana ; ikeia o ' ka u Koaav., :na n.» \va i na uu' Kiii'ii', <■ hko ttio Ksvuft-

. kahialii, Aiwohikjijpaa, Haualiki a pela hoi me kekahl mau alii nui e ae, aol« i like ka piha pahaohao" 0 j na euli hoike 0 ka lnwa, e like me j ka lakou e ike nei i keia la. He oi aku keia. . • ! ,__Oia hele hoi o ka liuakai mekona i ■ *ani nui a*huli hni a komo linu <n , Kekahikaluokewa iloko o !;a hale, j I ia wa i kena. mai ai .ua . alii nu .o j I Kauai i kona mad ilamnku, e hoo inaka ana na lealea mokonioko arae ' i ka hakaka, mawapa 0 kb Ka9a%| ■ pee ikaika' a nae ko T\ina poe, i iknika. [ I O ka wa la i weheia , ai ka aha | | e like lioi me ka make- ] i make o Kekalukahiokewa. A maanei e ka maknmaka heluhelu, e kamailio iki kaua no Laieikawai ma. Ma lta wa mamua iho' .. o ka msi 0 Kekalukalil-' {okewa mailoko. mai 0 kona haīe, oia ka wa i l. le ae ai ka lamalama o ka nani a me'ka ui o kona mau'helehelena a wena ae la īloko 0 ka lewn, oia no ka mnnawa i kuu mai ai o KihanuiHilumoku i kona «Ho mai \ika mai o Paliuli a he punohu t»a koko ke ano ma ka ike ae a na kai>»ka. ■•■ ■■"'■ ■'■ ■■ ■'■■ ■ Aia iloko o keia mea Ilke me ka pnnohu nia koko, k'ahi i noho'ai 0 Laieikawai a me Kahalaomāpuana ma. O keia mea hoi i like me ka ■punohu \iū koko, oia no ke af'elo 0 K?haiiaihriumoku. Ke ike mai la no u Laieikawai tna i kaaha kanaka mai kela hulilau a keiā hulilau 0 ke kaha o Keaau, akft-, aole nae he ike akn o na kanaka ia lakou, oiai, Ua " 1 palulu ia mai ko lakou mau ike e ■ ka mana o Kvfia nui luhinioku. i Ma ia wa no hoi eia nei onohi ke i ku nei ma ka aoaO ka < hale aku 0 Kekalukaluoki-wa, a no ke ano kamelmi 0 na hiohiona ame , na «no a pau 0 keia onohi, ua hoo huoi iho la na kanaka no ka hana a j : ia onohi kolana kamahao. f i 0 keia nae e ka uhai-1 . a-holo o nei moolelo, 0)a no ka 0110 J , lii e uhipaa ana ia .Kekalukalu-o- J , Puna, ke kaikuahine o ; Ke-j ,Aia uta kfia,utu.a j . aku, e iko. a.i kiiua.i ua hana aiwa- . | lwa a ua Kok;Uukphi'uei-0-Puna." { j Oia hele hoi a puka o Kekalukalu : , .okewa niailoko mai, 0 koua hale, e j like me ka niea i iioike ae nei, ia , l wa i kau pono iho ai ka punohu ula ( a na kanakae ike m-i makma 0 ka . j aha-kanaka, ponoi > j hoi 0 ua iha-kanaka nei. A 0 ka j | onohi hoi ke kukuhi Hikina, ua ; I ne*.iki mai la ia. a ano pilipili-aina ! j i ka aha-kanaka, j i I kela wa i loheia ae ai e na kana j a pau, mai • kela kaika 3 keia . kaika, o ka aha-kanaka k. j aoa a me; i ka leo hae 0 kekahi ilio. A oia ka wa i loheia ai ka leo o ka hekili e ; nawe malie loa ana, me he nu «««■ ia na ke kai ma kahi niauiao loa. t ; .0 k~a uwila koia, «010 he pi«aF o kanaoakaaoa. A ia nianawa i lohe ia aku a' ka leo o kokahi ohe mai ke kukuUi poloh:! inai o ka.onohi a ka aha-kanaka e ike nei ma ke ku kulu Hikina mai ka hale akn o f Kekalukalnokewa | j Luhe aku la na kanaka i. keia j nuu lalani uiele, e oili mai aua tnai j ioko mai 0 ua 100 ohe nei: j f K Kekalukaluokewa—e! ! ! Kaikunane o Kekalnkalu-o Pnn^! O Pu —ns! 0 aina aloha, : 0 Pnna i Kauai, ' 1 ka nnln kee o Makaiwa, ! I ka īuia a ka ipu nianka, I O ka waiho kahelahela a Kapaa ' makal, ; _ . j 0 ka hal:ui wai niokila o Wailua, Klua \t«ua i ka ehueliu, „ j Pa-pa-pae a kaua i Mokuaeae, ' Hc laliakilo keia, he la hoopea ia oe e kalahi, > He la kikikoele na ka paoa, ' Eia iho 0 Oppakna o'koleai kni mnkaiae 0 Oplhikao, O waa-ii, o mu?sn, 0 keke/ 0 ka ni(Vi nni o Paliuīi 0 KihaumUīTvimoku, ' ' T.'R?eflta.wai—e* Nou ka pokii maboe, o T,;iielohe- ' loh<>. . Aloha —e—»•— 1 l>a iohe na mea a pau i keia leo * ohe a ka nani lua ole i kani iho ai. U»- lobe m la iakou i ka ln>ohiki i* »n« ae o na inoa o Kekalukahi-o- --! Puiia * mo * ekaU\kaluck»nva :i \vela iioi o KihanuiUiiumoku, Oivakua a oa lAieikawai. I' O ae k na we:\ i ike a i lohe • \a e ka aha-kanaha i .\koakoa t\e ma

keia la a Keka!ytkaluokewa e hoo maikeike neliaia jbo. Ao na mea hoi Jceia mauttia iho o Ita. _ptika anw mai o ke kaaoha irini a KH'.iluka' o okewa 'n;ū i kona ma'i il'imuku ijo k6 latja ki}kaia aka • j okn Ifl. o*'feeia tsn.iwi !tnn nin'i -r\oi nfi' ItR T\vSki tnokō* \Tmf'a I i» i! ikf ni u'n ia Op' j ukii:i, ko k<-iki "o ka Ine o Oj>ihijfa f \ A ina no ikaika ea> kele.lu e' Voaano nyii aiia iaia (Kekalnkaluoke- | wa), ua makaukau na ōia e ■ laweLiWe litha pirtri<* isCik!iil<a: ! Ike knkaia ana mai ana iīnnniku [ i ka olelo^kuāhaiia,, no [ ko, hoike naa? laTaua~l na olelo, pe nei: ,l O «a ikaik* la j ka ku mai. O aa li!6jt panpaka ike ! oolea, kiikuluia mai. 0 ua ko'i lena la ika hakaka, n» af iinmn. 0m kmopafcelo %oni pnhi.in., ho [ ikei* mai- He la hooutahanahan;t ! keia no l&kalukiLuokewa, ke alii o Kauai, Kui.ka ika ! k:i k*u no i kaupokii o Hanalei; n\>ku a pohaku I eleku ka ikaika, lohaioh*. tio e 19p* me.ka ke ik« ilto \ ka wai . Hehua mai ua ikaik V'-, U!ua ma\ ua oolea ! "Kikikoele wn lai? oo3ea 1 _ke kaha o Keaau! Auhea na keiki | ki-ke o Kea.au? Anh«a na kei poio hi-nano oka ama? AuIhea na paohiwi Hī'iihalinhui haia o I Pnna nei? * Eia ko mikou la-me ke Tau<ii nAna te tupopou." No'keia mau-leo kukaia a tia man. wahi ilamuku nei, ua lana haako 1 ae la nahoi ko Pnna mni kfiki lae oo roa ka ikaikn hakakA. lioko o ka manawa pokole !oa, ik°ift _flku la - he umi ona kan ika ikaika o I Keaau ponni iho 1 hookikakaha ae, !i ko lakoa raau ikaika. Ke noke i nui la ika hookani i na pola o na j malo J o inkon a he kani liilii wale | tvo ka tnea lohe ia aku. A'ia wa i p;me niai ai he kanaka j kuiana'ioena o kona man ano a pau [i ka i ana mai: • | f , Aohj> e mahoie ka iii oka hoa ' mokomoko, ina oke koni ia oko mik<m mau mSlo e ko Keaau nei po« hoopoka ikaika. Eia mai ke 1 kiini a'k® wiki o Opihikao. ( ' la #a i lalau iho ai o Op<sakua—oiai, oia no nei kanaka, e awaha nei rka ikaika olfe kanaka ° 1 Keaau—-i ka poia kona malo a hookani iho la. He mea oiaio, ua poha ae. la ka pola o kona malo. i " Aole ia tvoi oe e nee mai i ke i Jtahua rfioko«ioko, i ike oe i kauina poha o ko lae iii pahoehoe r ka puu puu fei-ke hala o Keaau nei," wahi ! a kekahi kanaka o loko o na kanaka . he uiui o Keaau i pane mai ai, me . ba piha hobii a hoonaukiuki i i ke kanaka nan.a lakou i hoonaaikula aku ika ikaika o!e; a o ftei kiUiaka hoi, e kviu makamaka heluh*lu, oia no o Opeakua o Opihi* kao. Alaila, pAne aku la ua Opeakua n-'i i ka 1 ana aku i ko< Kea.au kanaka: * ' • ■- i "He hoopau mannu ika i*a iiil" , Oka i'anunui ka'u uaakemake. iKaulana kainoa. 0 kekshvaole i piha he kohu o ka liiokoawko ana 9ke kaioaaina me ke kaiuaaina. O kakou kauiaaina no keia Pupa I uei. Oka luale.i o nei nu ! komoko ana, aia he wiiihiiw a be Ikamaaina; a he kumna'im -hoi ma • kahi aoao a he malihini hoi ma 1 kahi aoiio. ; » . : ! la wa i oili mai ai kekahi keiki I ui' opiopio o koua msu helehelena j maiw*eiM mai oka aha kai>ak«, a j ku aua i ke kahua hoo i puka ae la oia#i kana ttiau oleīo 1 j k«.i.ana ae; |. "Kia auhe oaalihini- . Ā o, ka ; iwea o Puiwjve.i o anā e . uiokoaioko uu' a'u, a i ōlo, elvuvWi i "« * t i i puupuu p.kha, eia ka Tiont o ku i«ai ai'imua oV*