Ke Aloha Aina, Volume XVI, Number 40, 7 October 1911 — MOOLELO HOONAUE PUUWAI NO KAMA. A.KA.MAHIAI. KA HI'APAI'OLE O KA IKAIKA O KE Kai Huki Hee Nehu o Ka hului. [ARTICLE]

MOOLELO HOONAUE PUUWAI NO KAMA. A.KA.MAHIAI.

KA HI'APAI'OLE O KA IKAIKA O KE Kai Huki Hee Nehu o Ka hului.

- wa i noho a< , t w\o, noho no lan; • , 'nweo o ka hanobjjno ami 0 n \ eheu o na manu ( - ),i no ia e nolio-ai. • U« n i u-e oluolu a me kr Muik<ai ka nanea m f . , t..,i k;i Wīilea :vna, pola nc uk iohlo aaa mawaena c j v .i me kft kane. O 1 nohe , u> i nie kft mnikai o n« k .. ana, kokahi la, hr ; leaheleknlani aloha ne ■...,; 1U hMia», oia hoi o Kamei 5, n-'iāilii, liapai ae la oia i v ; iu ! Uani JJ'jele, penei: .v kiiu hoa lau-makani; ' y , n ,i k:v wa« ke ooho ia; X ... ,-v kaiu i ka poli o ka ■ :;hihi, ' ] isi manao, koi ana ia ' >! , 4 hi e ia ae ana ia loko, ' 1o aii i j i!i o ka mak\ia: , i kn liale wāi o uka. , S. i i'a laulele nkn no; i :; i ka honua ko ola. ; !: ;;o noho !a; ; , , .. ;i manao mni; w:vi ue ia'u —e— T ' -n paoaoa ana a Kaheleku- ; > iho )a ia mt ka manao i i - ;ilovrale iho ka hakukoi • . pii,«u ae ni iloko ona no i'ihine nei ona, eia nae, • h\ Mit 4 a a nalowale iho. Ua i! u\la no ke aloha iloko • > r.a makuahine noi ona. ' ' > 'iiu la oia i na wahi a pau a ■ r h k 'keolua ai, a i kolu no kaha hanai kane, oia o K ' nolaila, ua uwe maoli iho la a i uwe ai a pau, ia wa i J ,'u ai oia i keia mele ma ke 0 . ri;i ae, penei: . . V , -niiiea wale hoi'oe la, e ke aloha; • :!iina mai o ka moe a loaa au, k. ;■;>'iio !ui i kuu waimaka e haiiini; i. ; aua.no wau e «we; 4. ~«i aioha i ka makani leehali; >i;t alu! a ka leo o ke kai, ■' la e i pnai ana la ia'u ka leo, , ; nmi ;\u o ka noo a hiki aku ■ - koaloha, he hoa Ia«-m»knni; K' •.n,ina, o hoala ko'u po—o— ■ ; !ia po noho-u i ko hiki mai, kī mai uo oe, pono axi —e — ,:, ;1 u0 —e— • no a pau kpia mele a ua ' . n..-i o ka oha-wai-uli i ka na- . ua hakumakuma ifio la n& ' a;uka o ke keiki a Waiaieale, pii ';i ka ula ma na kumu o kona ; popeiao, a weo mai la kona ; onohi maka no ka piha i ka ; ;i me ka iuaina. Oiai. he ; iiulihini loa kela o ke paeaea i 'i kana wanino, me ka hoike 1;;\ maoli ae no hoi o ke mele lioapili num i ka nahelo, a no hoi ia kane huho o)e ke ;i'iu i kun» wahine e oli-oli ana iuele o keia ano. ih mea oiaio nae, aole i maopopo - ; ; nei kane a "Kaholekulani, he i ihine hanai kupaianaha ko ua nei ana; a nona noi meie »lv;ilu:lokulani) i oli ae ai «o •• '<n aloha iaia. He oiaio n#o, us ' • M'iika :»>'• o Kah«*!okulani maloko K.ui.i nn'le mna i oli ae ai i ka ; <ip;u>h 10, "e hoi aku a ka poH o tuak»a, ,! a aa m«!»o nao ke « ka "makua," a ka wahine ■ > >i ai oia k«»»a ipo aloha niun, *.l», Uii p<»kvla oi.! u aku ka ! l , o ku huuu •» ua kano Kauai Nuluila, p,uu! mai !a ua kano nei 1 Wiih.iiK' uia ka ninau «na n\Jii ;ua: "v>īT.ii la na mea ana e nwe mai r.ei? He aae hf kwio fcnu

e uwe uei, oiai, ua nuho wale ue mei no hoi kaua a ua loihi no hni na la o ko kana pili ana, aleahi no an a lohe e oJi ana oe. Noho wale iho la no paha oe ft hu mai ln ke aloha o ko kap.e, kaui aelakeolia hanini ka waiiuakn. He-keu no paha-oe u ke aioha ōl?7 Hoalohaloha iho nefTse ia'u u miko kou aioha iloko o'u, alaila, o kou wa īa e hana oiai ai ia'u ika hana aloha ole. Makemake anei oe e eha oe īa u e nei wahine lapu'wale a hoo kainam nui wale?'' Ja wa i pane aku ai o KahelekulmiiuaKauai pukalaki nei: "Alia hoi oe e kau mai i kou lima maluna o'u lawehala ole nei'. E hoolnhe mua mai oe e ke kane ika olelo, a pau ia, «TniJa, kume pono ihn ka noonoo maikai itoko on. Na ka pupuka hoi paha ia hanā oka huhu naaupo. Na ka oi, ea, he akahele malie ka hoopnka ana o konn inainn, a pela no hol me kona huhu. N T olaila, eke kane e kaomi mnlie ka hnhu. Aia a hooa mai i kou wa n innina ai i ka pua oka oha wai-nli a ka\m, ilaila oe kuupau iho i ko inaina a h*e eha waiwai ia o'u nei oka wahine. He eha kaulana hoi paha ia i ka waha oka lehulehu, mai kahiko mai, o ka eha liu:a ole ia a ke aloha. "A e hoolohe mai oe, he kano niua io no ka'u, ano ka pono ole ao hoi o na hana aia kane, wehe uo hoi o uwalu i kana, ka»wale ia, kaa wale no hoi au. "O kona kaawale ana nae mai a'u aku, ua hala ia i ke ala hoi ole aiai. A m{ii kona wa i raake ai a hooa mai iko kaua la i hui kino ai, na lawe ae au i kui| nui kino uie ka nene ihi Oia inaluhia no ia o'u la a hui wale kaua. Ta wa i iko ai oe ia'u a me ka'u aloha 1 ka inaka o ka opua; a iko lioi au ia oe me kou kuleima o ka luna o Waialeale. A mai ia la mai a hoea iho la i nei la au, e kuu kane, i Lohe iho Ia ia'u epaeaea aha,~b oe hookahi kuu kane 5 laahia ai. "Ua kuhihowa mni npi paha oe i kuu hoopuka ana ae nei i ka mama la oielo, nia kuu mele niua i paeaea ae nei, "e hoi aku a ka poli o ka makua, "he kane ko ano oia . Aole pela; Oka hnaoielo makna a'u i hoopuka ae nei, he niak'ua io no. Ota hoi kuu-kal)u hanai. Oia ka'u i-ūwe ae tui. He niaknahine ia no kaua. A oia kola moo a oukou i maka'u ai, ia oukou i h«le mai ai i ke kono a ka makemake. A ina no hoi, ei ae oia ke n-ilw kino mai nei la, ea, e ike no oe iaia' Aka, he'manaolana wale ko'u, e hiki kino mai ana oia i o kluia noi. Ke ike aku oe iaia, he wahine tij, a u ano kununa iho ana paha oe, i ka uiea oi aku okaui o maua. "No'n ka h«w{i eke kane, no ko'u hoike xuua ole ana aku ia oe no xm makna liiue nei okaua." No keia īnau hoakaka a Kahelekūlani, ua aknkuu iho la ke kai ehlielui oka inaina, ehanupa hakn koi ana iloko o Hanallani, ka mea nana ka oo nlei e makohi kn ana i ke kihapai kaulana o luna'o Hilaniwai kuahiwi. No keia hoi ana iho o ka manan uluku o na keiki Kauai nei a ke aheahe lai malie, pane aku la oia me.ka leo uwauwali i ka wahine: "Pakele maoli ka hoi oe, mai kau naaupo kuu lima maluna on? I c>!e no oe e naauao mai nei ma ka hoakaka pono ana inai nei imua o'u, i na mea » p;ui, piikele au mai hana naaupo au 'm oo." "Oia hoi ka lanva o oukou o kane 1«, o ka iilo mua i ka huhu a tha ma'u wale ke kīno o ka wahine noho malie," wahi a Kaheleknlan,i i pa-nai-mai ai i kana mau olelo, me ka titx>mau ana mai no hoi i ka olele aoa: "O kh hana pono a oukou kane e hana ai, ke nianao oukou, <os, hewa makou n? ! i na wahine, ma ka wawahi ann ika mahihia i ko oukou mau knieana ma o maftou nei, oia ka ninaninau pmw, hoi>lohe pono i ka oU Io a maopopo ka hewa, alaila, eha ke kino o ka wa> hiiw, he niHk<port<) hoi paha ia eha an& 4 oiaī, ua kuo oia i ka maluhia o ko olua noho ana.". Alaila. o!eIo aku la o Hanailani: "I ka wnh.ino hoike polnlei nyt? hM paha ia ika mōa oiaio. Khia I* wahine oia ano? Oka nui he poe pauaka, piha i ka polo a mt» ka hoo punipuni." Minonk* iho la o Kah<*lfkuUni, me na hf>l<4n»lena wninoliia, nsrta\l ma? lĪ> oia 5 kf kar.«»:

"A .pehea hoi oukou kane?. Aoh; owUou i komo iiuikau» ea?" " 1 " 4 ' No keia ninau hoōkolohe a STa 1 - helekuluH i ninau :naV ai i ke kane, ua mnnn'le iho rdīnnaUnni, aoho P"'" 1 I<> hoQ jikg I5 U-;i(.lto liaīuau aiia'iho 0 vm mnu ( ipo nei, pa-o ana he ko paeaea a k|i lea hiuna ole: ' • ■ ' ; Aloha wale ka leo o ke kahuli le° iea, _ • . Aia la be hone raāi la i ka pi]i 0 ko ao, E tiw« ana i ke ake lawe malie a ka mana; He u.we aloha i ka pili makua o ka uka, , Ke hea mai la ia'u ka leo o ka īiwi, E uwalo mai ana ia'u e hele aku, Ēia mai au a hiki akq, e ka klma i ka uka. ; Owau 0 oe ka ke aloha o kono nei, Huhuhui a kaua i ke kai 0 K<;auau E ay ka maīihini 0 pulu 1 ka ua._ E lawe kahi k»pa, e huna ma ke kua; 0 ike ,-iuanei i ka ua la yiaka'u; Hopuhopualulu ka huakai hele; Hahaki hewa i ka pua o ka lehua; Hapuku i ka liko me ka laele, Puia ka hu.ikai tels e_ka ino—e— Ua ino au —e — I ka pau ana o keia mele, rii niiu «e la o Hanailani i ka \va'hine : : '*Ow:ti hoi keia i oīī ra«i nei me ka lealea a mjikai no hoi 1 ?" "O ka* maknahine ia o kaua," w.'ihi a Kahelekulani i olelo mai ai 1 ke kane, a hooniau 'iiiai la no i ka oleloana: ( *'Ke olf>!o mai nei na niakuahine noi o kaU-i, e hc!e mai' ana ica ke kino moo ona, a'e "pono au : e huna U oe, i 010 oe e ike aku ikona kino eopi, a maka'u h'oi oe. Oia hoi tnna 1 olfelo mai 'la ma lte mele: 5 E au ka malihini o pnln i fea ua, E lawe kahi kapa, 'e huna fee * koa ! 1 O ike auanei la i ka ua maka'u, "Noinila, te iawi> paha an e hnna 5n oe, 0 like me ke kanohiwa ka makuahine 0 k:uia. He ino mai ananei kela a lnhe mai i ke ao. He ku 1 ka weliw< li a me. ka niaka'u ke ike akn. Pehfa kou manao e ke kane? "Nawai hoi au e maka'u i ko kaua noakua? A maka'u ole lia hoi oe, ka'u wahine, alaila, ewau iho la ke maka.'u, kau kan». Aoie pelaiīo'u manao. Maanei no au e noho ni a ike uku au i ka makuahine 0 kaua." T. T a maikai keia manao 0 na kane nei ia Kaheleknlam. " A ia wa i mai ai 0 Kahe!ekul:ini i "ke kane, penH: ' "ī noho k.iua a hfot mai ka m«kuahine 0 kaiu, mii' noho anm'ei oe a maka'n. ī pii mai aunnei ka moo ilmm o«, mai nSnk \'n no r>e Aia a ho* ka moo a moe ma knu alaila, 0 ka pau' ana ia o lee kino pahaohao o ua hiakiialime nei okaua. Ei, " hewafii ike'iki ho kon i ke paeaea?" Hoole aku la t> Hanailani i ka wahine mo ka olelo nha:" "Hp lola a he hepa paha au nft alii ma ia hana he oli, he hiita & he paeaea. 0 ka'u wahi hana wale 110 i hele a lehia, oiakahoe waa. Waa" nui a waaliilii. Kaulua a kaukalii. 0 ke oli la v he hnpo hnalole a«, A. heaha, ke knmu 0 kou ninau ana :aai Ja ka wahine, iiu\ he luakaukau au ia hana?" "I hoomaoe aku la au ia oe, ina palia he wahi ma-na iki kau oia ano._ līe makemake a\i nau e oli aku 1 ka makuahine 0 kaua," i pane mai ai o'Kahelekulani. "Ua maikai no ia manao ou e ka wahme i hoopuka mai la. 0 ka pi iikia wale no, 0 ko'u Ike ole i ke oli," i pane aku ai 0 Ilanailani 1 kawahine. "F kw no hoi p:\ha ka apakau ana aku i ka ailolo ma is hana. He ole ka Auanei k :v m. K pt'hea auanei !«. oe, e ka wahine, e maliao mai ai, kupono au ma ia hana. Nawai lioi e hewlo aku i« mva maikai. ina he ike au ia hanii? R aho no o e*e no o kana k« m?a nana p V:ahe.i aku i ua makuahino nei 0 kaua. la pau ana :\e noo b laua noi kaniniho ana, kani hou mai at\| oti a Kamehaska.na • " Kia au la, e ko Ivoolsu wahhie; K ka n\a)canl Uu\V aala I ka vhio; Poia pn ai ka i ko onaon*: o 1t«oh;*o; ' Ke kuhi Ia no kai 0 ; Aole aiala ma ke Vahs o MaWa koli —«> — He \niramiko ohia, ho lohe ol*, A loh« «ku «nei, huna iho—e— > — ;-v.

'*fte oleloia mai nei kaua i ka Jl.o33jja a makuahine o kaua. 0 ka īriak«mak*e no o ua wahine, nei/ o.ko'u Jiona aku ia oe a nalowale, Aka, nau no nae ka hoole paakiki e ke knn©.'' "K-hai n>« ' ni»]e i ua o kaua, «olu 1 o J u Hiaka'u 4» hoīke mai oia i;v'u i koha kino kup&i&naha,'' wahi a Hanaliani i olelo aku ai i ka wahine. A ia'wa i oH aku ai o Kahelekulani iua makuahine hookalakupua nei o laua, penei: , Aohe i maka'u Jtahiki [ k"a ua; Aole i hoj)o i ka paheehee o ka pua Aole i maka'nia ka pakikakika a ka - , Waiopua, ■* '■■ ■ : He mea haulani wale no ia na ka I hakalia no i ka ua noo i ka iho mai, He nawe maiie 'waie no _ke kai o Waipio: f E akahele nao ka a ka raalihini, O pakika auaneī, koinni i ka iau akolea; oka hele tnai no ka pono a kaom* malie, Na ke uki no ia e kaalewa i ka heel . ; .p.u§wai,. A mai hookolohe oe i ke one o "\fa-J • hiaekapu, - 1 Ua-kapuhoi, , | > Ika'pao ana o keia mele a ,K i- 'l helekūiani. ke mele hoi a kau-», ? I kuu makamaka lioluhelu e hoom'anao īho al uie ka iilumnluoiiie hjyio īi o. na .noonoo aohe liīo' oka lihilihi pua o Aipo. Oia «koa,, no ia oi«i iunap lalo, \a wa i j>ui\v& ae ai o Hanailani i ka lalama ana ae a n«i mea nia weo, oia no oe o kn ula o *a lehaa, a haulani anama «a aoao» pau o' ka hale', oiai hoi ua 'alnkane nfi me'Kahelekuhni enoho kan aheahe sna maluna ō na" ehon'! ona mami. ' r : "■'•^ v - * 0 ke alelo .keia o ke o KahelekuhvnT o ohili nei malalo ae 0 kalū ana manu e kai lewa malie ana. Ninau aku la o Hanailarii .i ka wahine: "Heahi hoi nei mea p. oni ae oei malalo o kaua?" Pane l mai la ka wahine: "Hamau! Mai . walaan oo!" i He olapa ana na ka n<fcyl.i, he kuM ana hoi na ka maaloana ke poo o ua moo nef mamn'a o ; ua alii opio nei o TCau*i. Tv wa no hoi aole i kana mai ke ala e puai ana i'oko o*ka hāle. • la o īlanailani i ka maewa o oho uliuli paliee ma ke poo o ua j tnoo nei. Nee aku la kona poo aj tn» ke alo ponoi <rKahelekolani t l oiai hoi o Kahekulani i kau iho ai i j kona lima aknu ma kona poo, a hno pshf*> akn h i kon* lima mā ka 7an oho ona nei o na Pnīi Hmli oKoolmi. ' • "■■■■■'■- h\ okpa hon nna o 'kA"ntvT!a"a ku'i hou kahekili, oke ae la no ia ona moo nei. A , "T ;r ka* nana aku a Hanailani, he keū a ka walūue ui. J[e he mea la |>a>a ae ko ia nei mau i' naua hou aku kona hann he ehia rosu wahine 1 like loa ko iaua mau h» lehelena e noho mUi aha imna ona. Aote hikt iaia ke hoomaopopo, owai ta b tl« mau w-ihino nH kana %ahln», a o wai la hoi ka ■" T nei wa i ninau irai ai Wkahi wahi ne lnia nei: "Owai o aiaua nei wahi»e?'! Lohe aku l,a no keia i ka k>o onw wahine o ka kamailio sna mai, «a like U>a no me ka īeo o K 1 *. heleknlaui. A manao iho k ia e aku ka i innau mai ai ma ke kuhi maoli ana akn no iain, - oia no o aka, manao iho !a ia, ina paha tna tj h*na ana poh, alnlU, o olohewa aua oia. Nokila, aole oia i pnhle kok*> sk« mah paae aus. Tu \va ae oia i ko l<ua hakak» kui>ap& ana »ie ka waUine ma ka wauaao oiaJfcak*hiaka, a hoomanao ao 1a ola i kahi uuiu malio ana i haawn iho ai maho o ka a-i o' ka waHmo, ia wa ! IWMIO ak\s .ā ou i i niiun m«i ai iaia : "K. h«U «ku »{ia ko makn ihope?'' -i īiuii aku li) no' hof ihope. I nanaiku ko » nei "hana reahop« o k»%*i o ua

aoīipliaii ma,\ o k.ihi ahna umu ana 1 kukolū avi ka wa alaua i'unonoke ai i ke leupapa me Ka pane afeu lajāj Aole n ne ka'u wa}ifne " *'A auhea kau i ivniu hou mai ai ua \valiineltook .«laleupuA aei, 5 ' * la keia: "tye He mva a)a oiatāJdku ka*u wahine, ke ike~ akg nae hoi au i ka'u wahi hoai- " * * •* "Aia maliea kau hoailona e mao" pppo ai oia nei kau wahine,'' i oiru<u mai ai ua wahino na. ; Pane" no lioi leeia: "Aia ka'u 3bōāilopia mahope oka a-i. He wal. } umii." V - " v se la nei wahyie a olelo a*ku la i.k' oa ko f iooiua e noho jgu nna'. "E hali io aku hoi oe ihope. aia i kou a-i ka ia nei hoailona e paakikinei/' Ia w* huli aku la n.ei w%hine } Iwpe, » ike moakaka ia aku la ka «mli a Hanaitatii i hoike ae A ptne koko 'aku fa iv> u;Y lep'iki K.niiu" nftf: "Eia ka*u wahioe, kau nei ka hōāilona ake aloha." A o ko ia nel 'manawa no ia* ī nee ako ai n apo Ika, wahine ma ka puhaAJ* wa i i-iiiian hoomaoe ae ai o ; Kahelekulani i ke kan?; v 'Jsjshi au,na poina oe iko wahi hana Q{itfuprt fcr ka wariaao v>?>& I ole nne ia" wahi naaupo au i Inlii a' ba ia oelta imi la. T»ia bn hafsa pd-lē ko līma i kr, pnpaV 0"1?a1i"hi. ,+ fa, liikou nei e mnea wale ana no, ia wa i hone mai ai ke kaui o ka "pu a a penei: Ua lai —e! Cla liii ke kaha o Kooku, I a ka makani kehau; Moe malie ka alo i ka moiina. Ha k'lpu W" l k.'.pu"i k:\ Woolun * Vvr kolowMu, Āheahē fe"a Iro o ke kahnli, Puma ka teo o he'kiii. ftlfstn«hat, e Kameliai, E Ka^ehaikann—e— Ria ao la o Keaka, 0 Keaka-laau a Ku, 0 ka leo kapn o ns lani, Ke;kj hauo i ke kalia o Koulau " . ■: ne» la," Owau i—a — i kalohe ana o Kamthaikana i iea hea ta mai o kona inoa, eka hapuo aka luhi ana i luhi ai, ua b»mo ibo la ke alolia iloko ona . X.\ 1» ota ! kona kopu akna, a Q kos& ano kupunriwahine kn?ana kanaka maoīi, oia kaha o ka lawe a* ia wa. Ama ia pane aku la ia i ua moopuna i\f>i ana, ma keia maa hunoMn; "Aole au e ;>ku i v oe, oiai, aohe a'u uiak i»ut; e m j»ku ai imua ou, Aia ko'ii Lke adu b e kuu haku, a'a a l ka'u wahi «Una, alula, hele L aku au e ike ia oe. Sa keia wa au e kamaiiio m ; \i «« ia, aohe au e hoea aku it«oa o«. ,; ■ ika pau ana o nei, mao oMo a oa K&mehaikani nei, k;iva hou ma" ana no ka pu-a a n» inoopunn nei aon: He akua ws!e ka hoi ka hiki e Hanmea, ■ Hanao w&K-> "ka ike ole ,ma«mai; v Ke kohi mii nei oe e k« Uopuna, H&aomaknaan ka moopnoa; 1 manao ai oa a nsa ka aolnau o ikeai; t5 ik<* liookanaka no kaua. He kuiia, he manao uo ko'u ia oe, A hiki »Ut»i ck» pon^au —e— ki/u i, hoapiU uo'n, us> 'k»āa wahi ; O ka lolw k«m ? ko knpuna, i k* w\v*lo, A o hele ui;vi h>v, ka p.Mvi o Ik<* kaoa. Ko kd& h a lt«)Vioku i }iani :ujii a? maloko o ka pa-u, n v hiki s)k- iua wahlue kup.n on * Pall Hauliuli o ko h >oni:\« aku'ika, an.\ il\o a hoio ole alTu <> i kana no!a Ua, oVlo niAi !a oia ia '^Vlēkr< ; Uni, kaī\a hai- u, \ kal a\u ivnv ; , penvi Pek iho«» n& roAk«m*k» h?lt»h* lu a puka aka 5 k?!a Ynle 010 kona may ono hos o kon^ ahi»,