Ke Aloha Aina, Volume XVI, Number 43, 28 October 1911 — He Moolelo Hawaii Nani NO KEKALUKALUOKEWA. Ke Aikane PUNAHELE A KAUAKAHIALII. A O KA Me Nana ka Ohe o Kanikawai A NONA HOI Ke Kaikuahine o Kahalelehua. A O KEKALUKALUOKEWA Ka Mea Nona ke Kaikaina Ilio o Kekalukaluka.o.Puna [ARTICLE]

He Moolelo Hawaii Nani NO KEKALUKALUOKEWA. Ke Aikane PUNAHELE A KAUAKAHIALII. A O KA Me Nana ka Ohe o Kanikawai A NONA HOI Ke Kaikuahine o Kahalelehua. A O KEKALUKALUOKEWA Ka Mea Nona ke Kaikaina Ilio o Kekalukaluka.o.Puna

* ' J Oia ikuwa mai la no o na leo o na manu Iwiimakapolena, a mamua 0 ka. hamau ana oia mau leo, oia fea wa i komo aku ai o Malio a me Haiaaniaui iloko o ka puaohu ula, a noho ana i kai o Keaau, Ma ia wa hookahi 110 hoi i hoea aku ai o Kekalukalu-o-Puna a feu iho la me ke kaikuuane 4 me Kekalukaluokewa Nolaila, e kuu makauoaka helu | heiu, eia kaua ke ike nei i keia wa 1 ka akoakoa iike ana o na mahele, a i ole, o na puali ekolu no lakou na hoakaka i hoike ia ae nei, oia hoi o Laieikawai a me kana mauaikane aioha maluna o ke alelo waliwali o Kihanuilulumoku, o Malio no hoi me kona kaikunane, o Halaaniani iloko o ka punohu ula, a o na kaiu kaiu no hoi elua' o Kauai, oia o Kekalukaluokewa a nie Kekalukalu O'Puna. Oiai hoi keia mau mahele ekolu, e ku ana ma ko lakou mau kulana likeole ekolu, ke ike nei nokela n me keia punln o )akou pakahi ihe ia lpkou iho. Aohe nae a kaua olele nui e ka niakamaka heluhelu ne Laieikawai ma, aiakn kaua oīeīo ne Malio ame Halaaniaili ma kekahi i aoao, a o Kekalukalookewa kona kaikualiine ma kahi aoao. | Ua kōleoke loa mai ka na e ike ia ai ka aoao "keikikane" (ikaika) | mawaena o ko Malio maheie & m< j ko Kekalukaiu-o-Pana mahele. H< mau wahine nae wale no keia s elua. A o laua hoi a elua, he mat kaikamahine no laua no Puna. C Puna i Hawaii, o Malioia, a o Puna hoi i Kauai, o Kekalukalu-o.Pun? ia wahiue. la Halaaniani ame Malio e ka« ana ma ko kua wahi, ua ike ae 1« o Halaaniayi i kana wahine ia .Laie ikawai, a ua ike niai la no hoi { Laieikawai i'iia o Haiaaniam me ki maopopo. I fea wa a ua Halaaniani nei i ike mai ai ia Laieikawai, ua paweo ae la oia, a huli nanake# aku la kona mau maka i kahi e, A o Laieikawai hoi, ksomi aku la kons pulima akau ma ke kipoohiwi akai 0 K&halaomapuana, tpe ka pan« aoa aku i keia mau huaoielo: "Auhea oukou, e iakou nei—e! He oiaio ka, aole i make o Halaan ani e like me ka ia nei (Kahalae m&puana i hoike mua mai ai ia ks kou. Aia la ua ino h<k>nlanawanu: nei ke haawi mai la īa'n i ke kua He mea liio ka hoi ia U o kona mai maka i kahi e, ia ike ana mai nei ona ia'u. Ua hilahila maoli pahfl oia i&'u. Owai la ka mea make >>011 akn iaia? Ē naoa ponī aku oukou i kela ino hoomaoawa nui, e loihi ia ke kania-i i kahi e. S manao ana paha oia elilo.ana iaia kuu pokii kaikaina, 0 kana ha&lele jno ana iho ia'u o ka uluna hele, me ka hoopunipnni nui no hoi 1 ke n&hu inoino o feona opu? Kia ka auauei he nahu me'o i ka u'i d jLaieSohelohe, ka hanalleapu a Ka pukalhaoa, ka u'i "hoi 0 kaululehua o Kukaniloko. He loaa iho ko k&na He oiaio nae, 0 ko ana ka ni&kaia $ kuu kuminawahine no'u nei i keia la. Aka, ea no ia*«, a» no kana huhu a oae ka nna ina ana ia'u/no'u no ka hewa," Ke nmau haohuoi nei p&ha o# « ka makamaka heluhelu, pemi: lUa la ihea o Laieloheloh» i n«i traf Ak ■uo anei os* Inka o I*aliu!i, a i ole, eia paha oia i kai 0' Keaau i net mana»»* " * :

Anfiea oe e\un hoa uhai-aholō o 1 nei hoonanea ō Kekalukalnokewa, I ia oe no a me a*« j lohe ai i ke ku ' |>īnai mai o ka leo o na uianu iiw: . inaka poleiia, oia no ka wa i hoea ! !af o oa iwaiwa hon nei o Palinli ' maluhao Ea'eheu o na ttina raa 1 ke kihi hehia o ka aha kanaka e J hona pee kue ana. j T ka hoea ana o Laielohelohe ma ia wahi o ka aha; he eha wale no poe e ike ana iāia malaila, o na j Kalukalu elua, ka mua, o na maka ' ( owaka o Kihanuilulumoku ka lua, ! ,a o'Malio no hoi ke kolu, ua like fa ; ,me eha poe. | ī nei wa i haawi ai o Malio i kona ■ ■ makaaUnmi me ka eleu, no ka !oaa ' ana he wa pooo nona e hooko ai i | |kaoa hana aiwaiwa, e ko ai hoi. ka ' o kona kaikunane, oia o ' j Halaaniani. I» wa no hoiiolelo' , ae ai o Malio i kona kaikunane i |ke kamaih'o ana «kn, penei: "Ua j maopopo ia'a aohe oe i ikē i ko wa ! 'hine i mikemake loa ai e loaa. A 1 okaOa ke ike nei iaia i leēia ' '«la- He keu io no a ka wahine u'i' ! Aia la ke kaa mai !a malonaokai eheu o na tnah"u. A eia ka'ukauoha ia oe. ei ka mea nona ka makemake, ! a'u e moe poo aku nei. a o ka hope ' aku no paha auanei o kuu mau iwi, ke hookuli a kapae aloha ole oe e ke kaiknnane i kūu kauoha." Ua paa loa kuu manao mamuli 0 ka hoike,a ria aumakua o e lilo ana ia kaua' o Laielohelohe 5 nei la, ke malama nae oe i ka olelo. A oia keia: E ljele oe a hoea m,a ke kihi hema o Jra kanaka e muiia nei, «alaila oe e ku af me ka naha mau ana mai o kou mau mal?a 1 keia wahl. A i lohe oe i ka iknwa 0 ka leo o na kahuli, oia auanei ko'u wa e hoolei aku aī'i hookahi popolehua imua o Laielohelohe. Ā 1 kona wa e pa ai i kuu popolēhua, oia anei ka wa e pii ai o kona aloha nou. He aloha ia e lapaku ana iloko ona e hiki ole ai iaia ke uu'mi iho, A e hoomaopopo oe e kuu kaikunane, na keīa popolehua a'u nei a kon kaikaahine, e huki mai -iaia a piii me oe. Ke pili ka hoi o ia oe, o koria lilo ana ; no ia ia oe, oiai, e uhi aku ana au malana ou i kuu mana apau. Aehe ' knpua mana, nana « wehe ae i kuu ' mana a haawale maj ia oe mai. A' aohe no hoi he mana e ae nana e | hoolilo i ka hana a'u e hana ai i i roea waiwai ole. ( Kia kau mea ma ] lama loa, a i ike oe i kekahi wahine ] tt'i e maalo ana imua o kou alo ia ! uaanawa, mai noho'he a haalele iki' i kau wahi e ku aoa, a alualu akul ! hoi oe i kela wahine au i ike ai, W1 wale no kou ike mao'ii RO a a ku i& Laielohelohe. 0 iou a!us!u ana i 5 kekahi wahiue "e aku no kou ike i aa* aku i kona n'i, he niau hana ia 1 au « poino» e i\> ole ai o koū nni,! Ka kela popol|hua e hoopili paa ia oe ine T,aielihelo!i?5 i .a i pti ! olua iluna o ka na mlnu. A tua ka wh auap«l e Qjap i$ ai o 1 ka ohu, oia ka wa e iko *k,tt ai o Aia ' mea aj»u o kat, uei o Kea:ta, mai 4 ke nui a ka Uilii, e kau jjial ana oe ' mt? Laieu)helohe ilun& eh<Mi o ' na maou. O hoi «me kahi kaikimaueona, e uu>«» ana laea i ka wai o ko ihu. A nolaila, e hole e kvtnaiie i kei» wa. T ko.i w* a\iaftd « nui huli iki oe i hope iwl,Tt\*na h<v " tt*u kou mae thaka im%* T bt)S ! ' I <: ri 1

f fees fcihi ka ahakanat«, a| maiaila oe e hoo'ia «I i na mea apau j jft*o i hoike «kn nei ia oe. -A 'ina c j j hoolohe ole w e ke kaikunane. i | [ka'n mau alakai i kuhikuhi ak« 1a ! i ia op, he nek ana r.i> hoi "a nou, a" 'ehia ka hoi n.ea aloha wale'-a'u e 1 bsupu ae 'nei o ko'n I«hi ma'ōwaie | tfiAh(spe t> "kon makpmakp.'' | —jH«5i raai lft-o 4Wfiarsratn Tjan%7 mai la i ko kaiknahin»': "HHe a« j l«?" Ae aku ia no hoi o Mnlio. 0 . ka wa im) ?a o HalaanUm i hele a5 iWe ka piha hanrfti o ka manao a i oie ke onlea o na w;uvae. ! laia i hete *i & hoea ma ke kihi! hemao ka ahakanaka, "ku iho !a' oīā7"Xo!e i liulin iai ana Hm or>a.! he maaloana o kekalii mea kana o ! ka ike ana ae a nalowale aku la ma ' ke kukulo akau. A we he mea !a 1 hoi i paia ia ae kona mau T«aka lele ' ' ae ana kekahi mea i Hke me ke ' anuenua k« ano. a lielelei hunehwieiho la na Mhilihi <■ ka j>ua"Tehna. A~ ! hoomaopopo iho la na H.il iaoiani | nei, akahi no a ieie mai ka popo i lehua a \ona kaikoaliine 5 olelo | ma! ai i«!a. A heaha 1a ka mea maalō atia i ike moa ae fii a na!n- -' Tva!e lenke aku !tj mn ke knk'.i!u akaii? T T a li!o ia i kumu 'hoohuoi' piholhoi lea i kona noonno. ta feani nlowa!n īīke mni ai ka !eo o na kaYiu!i. A oknna'mea 0 ka hoomaop'rtp<? > hope !oa iiua, oia konahina »na iho ilalo a hnli' k<? alo iluna, pau ka lohe, pnu ka ike. A ma kona waha poool e kau ana he popo !ehoa. A ia wa 5 kn'i iho ai kekahi hekili ikaika iauna ole> uuina nikolokoloka honua, haalulu na wa!iī apau o ke ka!iua a ka aha ' kanaka e pee kuahomi ana. A'ole i 1 liulīu iho mahope ilio, ua mao ae !a ka ohu a me ka noe, ia tva no hoi i ike aku ai ka āhakanaka mai kela ' ka!ka a keia kaika e knu hanheo' I mai ana o Kokalukainok<'wa aiue I Laielohelohe n.aluna o ka ehou o na ' manu. A e noh<» ana mahope o | lau« he wahine nani a u'i. lT a like I loa no kona oihu ano ame koiia I"helehelena apau me ko Kok ilukahi(okewa. i A pt>hea iho !a ka heana o H ila- ! aniani, apela hoi me Malio, e ola ! ana no paha ia awakea ],-ie!n>'? A penei: Ma ka' wa i ike mai »! o Malio i ka hina pahu ana o koua kaikunane ilalo, oia ka wa i' hao to#i ai kona mmia, ma ka hookuu ana eaai i kekahi kikiao makani p\\ ahiohio, a wiii ae la i ka heana o Haiaaoiani, a aha'i aku la ka pupa bi ia iaua. I*a ike ana mai hoi o Kekalo-katu-p-Puna i nei hana ku i ke aV ; *»'*» & Malio, oia ka wa i hoouna j ak« ai o ua o Kekaluknlu-o-Pmm i t kooa kino eepa, oia hoi kona kino j iiio. | Ma keia walii o ka kaua moolelo j e kuu hoa hoooianawanui o nei mbj oieio, e waiho kaua i ke kaoiailio r a ®*-. no.ke». Kalukaiuokewa anie I lohelohe, oiai, eia iaua ua kau i ka aha kaulike, a o ka hoea aku )|oe i ke one kaui o Nohiii, a e uana hoi kaua i ba hana a Kekalutalu-o-J&ma e hana nei rm ka wa ana i ike mai ai i ke kikoo ana mai rt ka mana o Malio i ka N heana o kōna | kāikunane, a aha'i aku la ka pupii- ] hi ia iaua uie he i'a la no Ukoa. t 1 ka ike ana o ua eueu nei o Kaul ai i keia holo ana o Malio me ka f heana kaikunane, aia hyi, hktna se la oia. i kona kiuo oia I kona kino ilio, e uhai ia M.'.lio elike j me ka oeama apau e lofea ana i ua | kiuo ilio la., . Ia wa no i lohe la ae a*. ka !eo soa o kekahi i!;o e kupinai ana i ka 1 lewa, a ua like i a ( 100 me h t poha-' poha ana la na leokahi nit>u a o ka manawA no h\ o ke k'iuo i]io' o KekahikalU'O-Puni», \ v\Suu uku ai mahopo o Malio, o ahu'i ;du i ;V ia iho a me ka Wana o ko«a kaifcun.vW I ka uhai aua aku a ua Uio k ia Malio.ua piii koke ,aka ng mahoi* ,»na, a i k& ike au;» iu*'> o' ua Mapo n«-i ■ ke W? o iho w lf njshujvo o nou ni u ana, oia he popo lohua. U wa i\o i ulu ae! ai hf U'hua nul apaoi * u.-s iUo • īa. He ok> uae ki hihipoa o* ua moku lehua uei i ua slig la. no ia koVpo ana. n iuau nea m* k& aUu,. a iuT lun ana ma ka heuia, ua U3:uae ! ao a«* la ke alahelo nona t> haol-ini } U ui aku al mahope o Malio, n o i !a ml\s hoti aku « u A ili,> Vtli kolk« ®k'u U tu> oia o! Halio, ! J

A ike «a «hi-kansna nel o W nka o Keaaw i keia h&uīani hou anr« akw aūa ilio nei m»hopft ona, ia w i mH) niaī ai oia pu-lao-i am, r oia no hoi ka wsi J *iln ae aī he «īOKO 1-4-i ntn. A p*a iho U«a ilio nei iw,ifna-konn ponoi. Ua *»►!« no boi ka la-i a uhi akn a uhi »si malwna O ka\[i amo knhi. M<iaūui.paa no jaJ«t la-i e nmka npi ma o a maanpi o ua ilio la, ua lilo m> i«y iaia i moa 0)0. E Hke ■ bo. nij? k/ia raea i hana ai i I ka t } kaa hope ae nei, pela u6r»TKeia TTa pui-hn na kanm la-ki npau e a!ai mai ana i ke alahejc.p ua ilio nei, a oili hou akn j i& Qjg j. malat jae, a hanu liou ! aku la iio mahope o Malio. 1 1 ij#i wa na hoea aku ia o M»iio ' U3d kekahi wphi e kokoke aku rma i ' ke pillii, i_kajjaia, ke puhl a Kafeikiai. M;i ia \Vahi, pahem'o ī?k> la ka heana o ke kaikut\jvi«- tnai kona | IUHU liwia aku a liauk' an.i ilalo A < i k iua wa i laliin Iho ni i u.i hoana ] nei, hauiama ana ke-a-luna o Ica 1 iho aīahope aku ona. 0 kela h.ipu | ko o ktitt hapuku, o kela iiau ao | p?>i-ivuu 'ua M.Uio noi ite . kaikunnne lele ana iīoko o Ve kai. ] A uiahope aku no ka ilīo kupaniha ! īioiia ka inoa 0 Panes*i-ka-loa. a1 Joaa o.Malio, a inake iīiolai kailio. (Āok i " .