Ke Aloha Aina, Volume XVI, Number 5, 3 February 1912 — KA MOOLELO HOONI PUUWAI. -NO- KEAKAOKU KA MOOPUNA LEO OLE A KAMAAKAMAHIAI A O KE Koa Nana i Wehe i na Pu Kaula a Makalii. [ARTICLE]

KA MOOLELO HOONI PUUWAI. -NO- KEAKAOKU KA MOOPUNA LEO OLE A KAMAAKAMAHIAI A O KE Koa Nana i Wehe i na Pu Kaula a Makalii.

Olelo Hoakaka. E mea heluhelu maikai, o ke Aloha Makahiki Hou no kou a nui. Eia mai ka moolelo a Keakaoku, ka moopuna a Kamaakamahiai me Keoholupalupa, ke panee ia aku nei imua ou, e like me ka mea i hooia mua ia aku e ka mea kakau o ka moolelo o Kamaakamahiai, ma kekahi wa o ka hapa hope o ka makahiki i hala aku la. A i mea e hololea maikai ai na hookaao olelo ana aku a keia nanea hou, he mea pono i ka mea kakau ke hoakaka aku ma keia wahi i kekahi mau mahele liilii i ike mua ia e oe, e ka makamaka heluhelu ma ka moolelo o Kamaakamahiai. A eia ua mau hoakaka la, pe nei: Ua hoike ia ma ka Helu 42 o Ke Aloha Aina nei o ka makahiki aku lai hala, ko Kamehaikana hoike ana aku i mua o Keakaoku, no kona no kona kii ana i wahine nana i ka lihilihi i ka La, a o ka inoa o ua wahine la, o ia o Kaonohiulaokalani, ka muli loa hoi o na kaikamahine elima a Keanuenue a me Poloula. Ua hoike aku no hoi o Kamehaikana i ua moopuna leo ole nei ana, ina e loaa o Kaonohiulaokalani iaia, o ke poha no ia o kona leo. E ole hoi ka paha o ka leo e kuu makamaka heluhelu, ua loaa ka apu pa-ihi-ihi nana e hoomohala maikai ka umauma i hele a ikiiki o ka nae o Waiku. Ua olelo aku no hoi ua kupuna wahine nei i ka moopuna i ka i ana aku: "E haalele iho ana oe ia Hawaii nei, a e holo aku ana oe no Kuaihelani a hoea oe i Nuumealani. Ma keia alahele au, e kuu moopuna e au hookahi aku ai e halawai ana oe me na kupua he nui. Eia iho o Keaulelekai, o Hihimanu-poo-pueo o Niuhi moe lawa o ka moana a me na kupua e ae he nui, e muu mokaki mai la i ka moana." "He mea oiaio no hoi, ua hoike aku no o Kamehaikana i ua moopuna nei ana ma ia wa, i kekahi mau mea e pili ana i kana huakai hele a me kekahi mau hana e lawelawe aku ai oia ma ia alahele "Aia a ko la e hele ai, ia wa e loaa ai kou waa e holo ai i ka moana Wehiwehi. Loaa no hoi kou wahi e hele ai, loa kou aahu e pale ai i ka ua, ka makani a me ka ino a pau o ke alahele. Ke hoea oe i Kuaihehani me Nuumealani, ilaila oe e kau ai maluna o ko kupunawahine manu, nona ka inoa o Lulukuahiwi. Oia kou mea nana e lawe a hoea i ka aina o Keanuenue a me Poloula, na makua o Kaonohiulaokalani. Aka, mamua o kou hiki ana ilaila, e wehe mua ana oe i na pu a Makaiii, oia hoi ke kaula olona i paa ai na huhui pa-i-pu a Makalii." O ka poe a pau i heluhelu i ba moolelo o Kamaakamahiai ma ka Helu 42 o Ke Aloha Aina, la 21 o Okatoba, 1911, ua maopopo ia lakou na mea a pau i hoikeia aku e Kamehaikana imna o Keakaoku no ke ano o na pu a Makalii. He mea oiaio no hoi e ka maka maka heluhelu, aia ma ka Helu 47 o ka la 25 o Novemaba, 1911, i hoike ai o Keakaoku maloko aku o kana pu hoolele leo kupaianaha a loaa kona luaui makuahine e walea ana i ka laula o Kapaa, i ka haa a Kaipuhaa mauka, a o ka oni malie hoi a ka nalu ha'i o Makaiwa ma kai, e hoike aku ana iaia, no kona hele ana i na kukulu o Tahiti. A aia ma ka helu o ka la 2 o Dekemaba 1911, i hoike mai ai o Keakaoku i kona luaui makuahine ma Hanahanapuni, Waialeale, maloko mai no o o kana pu-a kani kupaianaha, ua hoea oia i Nuumealani. Aka, ma keia nee ana o ka moolelo pili pololei ia Keakaoku, e hoo maka ana ko kaua kamailio ana, o

kuu makamaka heluhelu, mai ka wa i hoomakaukau ai o Kamehaikana, ke kupua wahine o na Pali Hauliuli o Koolau, i waa no Keakaoku ka moopuna, ka ho-ai-lolo ana o ua keiki leo ole nei a Kahelekulani kona ikaika ma ka hakaka ana me na moo kupua nona ka inoa o Lanihuli ame kona haalele ana iho ia Oahu nei a holo akula no Kuaihelani a me Nuumealani. NA-HAU O-MAIHI, Mea Kakau. I ka la i haalele iho ai o Kahelekulani ia Oahu nei a hala aku oia no Kauai, maluna o Lulukuahiwi manu, no ka ukali ana aku mahope o kana kane, hoea mai la o Kamehaikana i kai o Mokapu i kahi i noho ai o Keakaoku me kona kahu hanai me Keauka. Ma ka wa hoi a Kamehaikana e kamailio ana me Keauka, oia ka wa i kani lealea mai ai o ka pu-a a Keakaoku,no ka ma hamaha ana mai hoi i ke kupunawahine: Lai—e! Lai —Lai wale hoi! Ua lai o Koolau i ke kolowalu, Ua nani Mokapu i ka Mololani, 0 oe mai la ka ia— E ke kiu waiahulu - o kuu hele paha keia, Ke hulahula nei ka lau o kuu maka, A hele au—e— Hele ana hoi—e — A lohe o Kamehaikana i keia mele a ka moopuna leo ole, he anoai wale ka leo o ka pu-a i hookaukolo mai ai iaia, ua huli ae la ia no kahi i pa-e mai ai ka leo aloha o ua moopuna nei ana, a oli aku la oia, a o ka nani hoi o kona leo, oia no oe o ka ne hone a ka leo o ka pupu kanioe i ka lau akolea: Ua lai —Ua lai Mokapu i ka Ua Apuakea, Ua lai na Mokumanu i na eheu o Waikolii, Ua nani Mololani i ka ua nihi pali, Ke hele ae la a hoea i Kahakahakea; He akea ka manao i hoea mai la, E kuka olelo pu me kuu lani. O ua lani aloha nei a'u — A hele oe— Hele ana o ka moana wehiwehi; Pae aku i Kuaihelani Uina kuu lani i Nunmealani, Ike i ka lihilihi o ka La; Auau i ka wai kapu a Makalii, Oia wai lumalumai a ke kini, Waianuenue a ka manao He manao no ia la i hiki mai la — A pau ke kuka kamailio ana a ua wahine noho pali nei o Koolau me Keauka, o ka wa ia a ua kupueu nei i komo aku ai iloko o kahi kapu, kahi hoi a ka moopuna e noho mai ana. Haawi aku la ia i. kona aloha 1 ka moopuna, a kunou mai la no ke poo o ua moopuna kamehai nui wale nei a Kahelekulani i ke ku punawahine. Alailam hoomaka aku la ua wahine neu o na pali i ke ka mailio ana i ka moopuna i ka i ana

&kU , : .' • ■ " i "I liiki mai la au no ka hooioa kaukau ana ia ne no kau huakai ē hele aku ai oe 1 ka ainatoalihini» Ē hooma&aukau kai;a i waa nou, a loaa ko waa, alaila, haawi aka au i kapa nou, a pela me ooa wahi o riou tuaj keia be!e ana aku. "O ko'u manao mna a'u & i lioike aku ai i ka iuaui luakuahino, oia kou luku mua ana i na kupua a pau mai Haw.uii a Kauai, eia nae, ua j hoopau au ia oianao o'u. Mai Oahu. aku ihm no oe e hala aku ai i na ku | kulu 0 Tahiti. Aohe au kii ana « | luku Ina kupua o Hawaiinsi. Nolaiia, o ko waa e holo ai oe i Tahiti, ka moa mua a kana e nana aku ai. j oko waa aia la i fea moo-kapu o | Haloai ua pau uma no ia waf i ka hanaia, aua inakaukao na mea a 1 pau. Ooeno a kau akvi 0 kon helo 1 no ia i TahHi. oka ikaika rio a ; pau oko kupunakane, 0 Kama; ka mahiai, e kau no ia wahma 0«. 0 : ka mea nana e kii i ko waa a lana i ; kai af in>i, o ka t<\» no ia o ko pu-a. 1 E i'on'o akn a J ia 00 a paan&an ka pvlo. e hea ai i ou mau kupuna ka !af waa. Aia a ln>ea mai ko waa, e h» ai loln kaua ia oe ma kou hakaka nna r,io I.amhuli k? knpua nana v ki:ii npi ka uluhala 0 Kekele.

"1 hakaka auanei oe roe 18 a 1 puka mai ka ui a ra« ka ninau mai ian» mai no kiHi makonnko, «laik, ( » akn w iaia e hastri asai oia ia <x 4 i k;\ ike loa a mc fca ike poko, No ka mfs. aia i na maka o aa k«pua lu k > ik? i ienlii loihi a me kahi : l-a iko i kr nui a me 111 iii. A losa s:v m.iu ikf ia oe ua loaa K . C ij R)t k'-»« '' * tSi - %K **' «v **

hualki. oka aahu, ka ai, Ita i'a a | me ka wai e v pon-j tū kou ann c | kuu unopuna, eia no ia U'u. eia i keiv wa e hoopaai waau luni ai oe i ni pulea'uea'oa'o aku ai ia oc mai ka tnua a ka hope. 0 koia mau pule he māu pule ho<> ilina "keia nīiii okikilo loa taai. Hē pule loloa keia." O kou wa e ka hea a! i keia roa\i aia 5 ke kani 1 moa kuakahi. '