Ke Aloha Aina, Volume XVI, Number 16, 20 April 1912 — KA MOOLELO HOONI PUUW A -NO- KEAKAOKU KA MOOPUNA LEO OLE A KAMAAKAMAHIAI A O KE Koa Nana i Wehe na Pu Kaula a Makalii. [ARTICLE]

KA MOOLELO HOONI PUUW A -NO- KEAKAOKU KA MOOPUNA LEO OLE A KAMAAKAMAHIAI A O KE Koa Nana i Wehe na Pu Kaula a Makalii.

Knnoknnou iho la ke poa o Keak ioku ine ka pa'jpji 4 i anaae ikona nn):umia a kuhikuhi ae 1» no hoi i i maka a kuhi'akn la "no īpua; :i in;;liope anaua ae la koiia mau ji;u:i t'lu i o kuhela nna i o a ianei, M!;i i 1 :i, hoihoi ae la i kooa lima ak;:n n pili i :ka umaumau, itte ka n; h;ila no o kona lima hema. Ē :\:c ilio sna kein mau ka-ina a ua ■; I. "'ku n< i ia l>m'hiili, he make !i ke oia i ike )oa a i ike poko no i; : nona. ■ " i'nne hou ae la hoi o Lanihuli: " U'eiha k hoi. Un loaa ia mau mea ia oe e ka moopuna. E lalau :i(i oe i na unahi elaa ina kuu kue maka nei, hookahi ma kghi a hoo k.ihi 110 hoi ma kekahi. Oia mau » pau k»u e malnma ai. "A i makeniiike hoi oe e ka moo P' i. i i ike nou i kahi loihi, ina pi!-.: i ka paa iluna lilo o ka lani» i,.;;\vaena o na anoano a Makalii, < i.i hoi na hoku), pela iloko o ka Mhhina a me ka La, ilokō o na "ao <-nna o ka lewa, i ka ele-ao a t»e -ka ■ • -oa, a fcie na kipolipoli a pau o ka !mva; a pela no hoi iloko o ka ti:nana hohono, i ka pnkoa, ka • ;.ka, k» jn>mi!o nui i n <• ka min i !>■ iki, i kai'Kona, i kai e J i'apili ae oe i ka 'unahi o kun kuokirs maka aka'u i 'ou mau rbaka, aīaila, e ahuwalo ana na mea a pnu o kalii'lolhi loa imua ou, me he hi aia no iuuia ou kabi i noho ai o ua mea'nei au i makemake ai e ka moopuna. "A ina hoi oe e makemake ana e ike i na mea o kahi pokole e hoopili aku oe i ou man maka i ka o kuu kuekue maka hema a loaa no ka ike ia oe:" O ko Keaknoku lalau a'ku la no ia i na unnhi elua a Lnnihuli i olelo mai ni iaia ma ke kuemuka akau a me ke kuemaka heina o' ua moo nei a paa mai la. 0 keia mau unahi he uiaula keka hi a he uliuli kekahi. 0 ka mea ulaula no ke kueiuaka akau ia o Lanihuli; a o ka moa" uliuli hoi no ka kuemaka hema ia. A paa keia mau unahi a*fce kupai anaha nui wale ma ko Keakauku • lima," ia wa i kunokunou aku ai kopA; poo ia Lanihuli, e hoike mai oia I kiina pu-a, ka mea hoi a kona kinu nanauana i aihue «i .mai iaia mai. Faue ae la no o LMŪhuli, ia ku punakaneona: "Ua loaa ia. He noho iho no kou e ka moopuna a hoea m«i ko kupnnawalnne leho, o Kalihilianuenue, "ho« a pu . wiai no me ua wahaolelo la ou, (' kmi iiioo puna a ka aiwaiwa nui wale. A 5 noi aku au i kau kala ana inai no keia liewa a kou kupuna nei i hana «ku ai ia oe, He oiaiō, o kuu lawe hala keia i ht'wa ai au ia oe e ka uhopuna. 1 la pau ana no o noi mau huaoleio i a !,;u;;lmh, hone mai ana ka ko oj ua pu-a uti a Keakaoku: [ 0 Ke-a —Ka? 0 Keaka oe o Ku, J O ka haku oe o ka puniu kani oj W'aiaime, ' f O ke kokookw au o Kane-puniu, ] Kia mai au n hoea aku, j A hiki a noho au i ko alo e kuu i haku laui. l*a loaa aw uei hu ia Mimiki, •K noh<t «na i Hakoilani, K piipue ī.«i a; * »u e ka opae oeh;ia, K kuhi ana ia'u he lv.k< o lowa i ka f pali, au a hooa ;iku, I 1 ■ pao su a 0 kC(;» | i»u u .i k« U'r Hi;ii •«■«! .

t pine m.ii j-i o Lanihuli. "E.hoop jlia& aoa.oe ia Unahi Ilie Loa ■ ! <hi mau maka, i ike akn ai oe i kalv | e hoi mai nei.ko kupuuawaliino nie ,ko pu-a e like mc ku kaua i luiie .' o'ka )a ke meio." 0 k.-i wa no ia a. Keakaoku i hoo. pili ae ai i Umihi ulaula ma kona mau maka, ka akau a mc ka liema. fa nnna'a'na' akn ona, ike , a ' iU - ia ike ku pololei ana itio o j ua anuenue mai luna lilo loa iho o |ka lewa. O ; kahi iku iho ai ua J anuenue la ma ka ike aku a Keakaoku, he wahi ia "aia iwaenakonu moana lipolipo. Ke ike la o Keakaoku ia manawa i ka iho ana iho a kekahi mea kino ulaula i like loa kā ula weo e hoo I pūni ana'iaia me ka lalapa naa <y kd , j kahi ula ahi enaena. . Ike aku la I t no hoi oia i kana pu-a e pili ae ana pono o ua oiea. kiuo ula weo [ j kupanalia nei.

A ma ia wa pa-e ana kekahi leo i kona mau pepeiao, me he mea la mai luna lilo loa mai o ka poiuiu o ka lewa, a o ke nno nae o na o]elo ana mai a ua l.eo nei ma ke mele no ia : Ak-i! A lai! A hoolailai ana a'Keakaoku, I ka pali kahako, lelea koae, O ke koae hulu meamea, Koae kikaha i napali, He ui a he ninau keia ia oe, A. ike aku la oe, a heaha ka ike?" Lohe ua keiki eepa nei a Kahelekulani i ka ninau, a e.like no me ka mea i maa iaia, aia no kanaolelo

i ka awihi o na maka, luH o ke poo, ka ekeu o na kipoohiw?, ka oni o ke kino, ka mahiki o, na lima, ke k.ipa liii o na welelau lima, oia 110 kana oltlo o ka hopu ana iho:. Pili na manauianalima i na maka lele na lima a pululei iuaua, alaila, hoopuupuu ae'la oia i kpua puupuu lima hema, lio-upOho ae la Ia i kop-i mau manamaīialima akau a poep ie uiaikai, lux>pili ae la ia i kouanuku a puhipuhi iho iu. A pau ia puhi puhi ana hoopili aku ia ola i ua' liuia akau nei oua malalo ae o ka hoaka o kona lima hema, ' . , E hoik« ana hoi ua keiki leo ole nei o ua Pali Hauliuli o Koolau, ua ike kona mau maka he mea kin 0 nona ka hokua i ano poepoe, ē lik" me kona puupuu lima heuaa. A malalo pono ae oia niea kino kana pu-a, ka mea hoi iaia kona leo auie kana olelo, e like kana i hoopili ae ai i kona pulima akau i koua nu. ku a puhipuiii iho ni oia. Alaila, lohe hou aku ia oia i ka pa-e hou ana mai o ua Leo nei mai, ka le>va mai: j Uala-il TTa lai Mokapu i-kaMo-] lolani, Ua la-i Kailua i ke Kolowalu, ] Ua la-i na Pali Hauliuli i ka Ua Apuakea, Ua la-i na hono o Kamehaikana, Hoolailai wale ka La i aa PaTi, Ua la-i —e' Ua lait Ūa lai ka ike a Kn J O Keakaoku oe i'na pali, j 'Ua ike aku !a oe i ko kupunawa wahine, j Me ko pu-a o Koeleikani, , O Poha i-ka-pnpu-honua o ka moku, 0 ka pu kani aaina a ka lani, j O ole haia i ke-au akua, āu kanaka, j 0 prtia kuli, lono Ka'hiki, Louo i na nioku o ka Houpo-a-{Cane, ' Uaike-nk%'la ce. A pau ke oli ana mai a ua leo nei : 1 uana iho ka hana a Keakaoku ma ■ kahi aua i hookuu iho ai ia Lanihu- ; li, ua nalowale aku oia mai ia wahi ] aku. A he mea haohao loa ia iaia. j Oiai ia e nalu ana iloko iho .ona no f keia nalowale ano e ana aku o Lani } huīi, me Ke mea la i psi-a ae kona mau maka, aia hoi, ku niai ana nia 1 niua pono ona he kanaka ilskov» !o- j ihi p<H>hina a umiumi liina hoi ; He : niaio ninikoa n.a kona puhaka, he* Saau palau nm kona lima lio j peahi kuuiu makona lima hema a he aluuila kona kapa e aahu ana, Ninan mai la ua kauaka poohina nei iaia: "Ke ike mui la oeia'u?" Ae aku la kda. "Owai an i kau ike?" trahi no a ua elemakule nei i nimmmai ai ia ! Keakaoku. j Luliluli ao !a ko poe o Keakaokn u> U kuhikuh) 8» ok« , nn m#w 1 i!ii ā i V r : > hw! milīi s uip A\\ \\'

knna uiau limn iwālio a.hoole aku !a. Alailiii pane hou niai la ua .keua i ka r,ei 3 ka i aaa inai: ] Owau no hoi nei o Lanihuli lto I knpunnknne i p:iktie iho nei moi | muke ia oe eka moopuua, ua haa- | lele nu i kuu kino eepa a o ' kuu kino kanaki maoli keia" e ku sku [ nei imua ou, I hoea mni la ::u imun on ka moopuna e hui ine oe t mamua o kou haalele ana mai ia'u a itu aku oe i ka moana. | "Oa ike aku nei oe i ko knpuna wahine ia Kalihilihianuenue. Oia keia e hoi mai nei me ko pu-a I ; ka punawai o Hakoilani knhi i loaa ' aku nei oko pu-a iaia. Ila 'noho iho no ko kaua la a hoea mai ja i Aohe nnlo kona hiki mii e po ann o loko nei i ke ala oka hal.t a n; k . hinano." '• I lawa no a pau - a o'ela ana n ai | a ua Lanihuli nei pa ana kahea a na wahi hoh'oa. ! "Kahuhn! oke knmailio kahoi | knu e kehi elemakule poohina, aohe | hoi ou nana mai ia niaua, e'kuapuu nei ko maua kua i ka hapai i nei ! pali nui. K m&nao ana paha oe e j kela pooiiina he mau kia pohaku j .maua, e hiki ;,i ia maua ke mau j waa-lina alaaia ma keia wahi, e ■ like no hoi kau e kela elemakule e ike mai la. } Huli mai la o Lauihuli a ike mai , Ia i na walu hohoa, ua hele a pipi'o ko laua nnu kino, i kn ua mea o ke j kaumaha a laua ehuawe'ana i na ho [ aknku o !una, o Īmlo na āoao o ke ana. j

j "Ai ," wahi a Liuiiluili i pane mai ai ine ka ptme aiia mai i na "wa'ii hohoa. "He keii ka imi ko\i poina ia 1 olua e na wahi luau K«v,u." | Pane aku k no ua man wahi lio hoa nei : "Aolo palm he poina ia ' 00 ekt na eleniakule, he haule mao ii nd paha no inaiia niailokō mai o kru nOOll 00, a i o'e, he imi hooha na no nau ia laaua." 0 ko Lanihuli kauoii.i ae Ia no ia 1 ka walia o ua ana nei; e ku kela a me keia ni' j pohaku ma kona wahi iho. halulu ana ka mea i lohe ia, naueno ae la ka pali a pau, me he mea la e hoonaueia ana e ke olai Oia hele no hoi a pau ka oni ana o ua pali nei hemo ae la na 'wahi ho hoa. Kakaa aku la laua - a waiho iho la ma na wawae o Keakaoku kō laua haku. .. j Aole no i liuliu nialiope iho oka piha pu ae la no hoi ia o ke ana ho lookoa i ke a!a oka h:i]a a me"ke onaona oka hinano. " A pane nia 1 la o -Laplhuli i ka nioopuna: j "He hwa mai koo o ko kupuna * wahine. eia na kino ala ona ke ku paoa e naai nei i o kaua nei. X lioo kahi a kana mea e hoolohe aku o ka leo oko pu-a-" ; j 1 lawa no a pau keia mau olelo a Lanihuii o ke kani, mai la no ia o Uapuanei: • i Ua la-il t T a lai! . Ua lai Nuuanu ske kolowalu, j tfa lai Kawaimu i ka i'a miliopu, Uā lai Ahiki i ka oa pohina, j Uaiar Mokapu ika Ua Mololani, ' Ualai ha hala o Kekele i keonaona. ' Ua lai Koolau ina koa mokumoku _ o Heeia, - ! Ke hoohnlai mai la ka ua i ka muana, J

i Ke leīe ae |a mahma o Maelieli, | Ke ppai a« la i ka nka o Kalialnu, ' I.uu wale ana au i ka wai <i Hailani, Kou lani, eia au a hiki āku, i Ia pau ana no oke kani ana mai īo oa pu-a nei t o ka t?a ia i ku pono ! iho aiho annonuo tna be alo pdtvoi ! o ke; ani a kii ana nei WahiiH' a fea ui nui wa!e. E hoop«ni ana iaia hi> mau anuēnue a k:i naui nui. A o na hioliionn a pau 0 ua wainno i uu lanialama o na na oua waiiine la tue ko na kukan j opiopio o ka la i ke kakahiaka. i