Ke Aloha Aina, Volume XIX, Number 6, 21 February 1914 — HE MOOLELO HAWAII -NO- LAIEHAU -A O- KA LUA OLE HOI MA KA U'I. [ARTICLE]

HE MOOLELO HAWAII -NO- LAIEHAU -A O- KA LUA OLE HOI MA KA U'I.

l r a }i'a rfu ia ce e 1« al-.ilia. līakukoi mai nei loko, I ka nui htlu o nu ninnu, Aia i Kamaile kuu ipo, I ke ahi'kaula)iii o Anaki. "Ua pono io 1 ' .r Kawa kiUi, "E noho Au-mi&.nei n huli hoi mai oe." īa L'.i hau « honwi' a iii;r nn k pii ana nn jcc nl i nli i 11 liiki i ke kau an« o ua ka'kanu li n<* nei ilunn i 'ka pohaku i lioopohili i;i rti r> K laiiimaknen», ho pohukn rtut hn ; la e ku nei a h l:i i ko'a M-a. A ma ka olelo a nn lenmā.i'na, ' o pohaku'hoopololiia" a p<mhv. I ka p'.i ani mai ke alanni-knpao akn a h:ki i na laaa « ku nna,- l.ookahi iaiu paa o'a ke ku n'awnho, o k:v laau nae n awaho aolio hr p:a pono, i»\ua hoop.ia ia ko po<i olunv o nn ]aau, a ht» wahi po poo pohakn lio: kah; e ku ai o k;i luaii ow. ho. A no ka laau ninloko. lu: 3nnn

jui ia o na Inau iil j)'i lie mil ka I uka 111« ke kak a wnle nohoi o-na ;] ;au i ka wa e p'i ;iku n\ i ls:\n:i ia no ka wa kai nni n lc;\ koo, 11 k\ m«i, he hki i ki 1 kai ko p i n ]<ua ke alahaka ul 1 , ao ka laan o ■■w ho ke j»aU ana i k:i 1 lo a kot? nu ko n aloko. Oiai, he 1 :iu p;m lo:v ia o'kona ku ana, na kania ano hoi na puka poīiahu < luna ame ko lalo. Nola la e nana e kakou ia L:Ythau. laia i kau aī ihina oka po "haku wahi a na kam«ana Oka inoa i paa ni ii kn po ma o Kalani'i akaena, }io ah wah n keia «o Honopuwaiakua a me Hoiiopuwaiknnaka,' a,noke'u mau wali'» ho kahi oko Ciona paa e hana aho lawaia ia nf ! . ka .ipoole'o hoi o* Ku £inp. II nawaikolii i m ke'ki ia Maui ka mea oana kela makau o Miiiuiaka'iani, ua olelo 'a no ke'a n nu Hono waiakuāHonopuwaikanakā kf olona i inil i pawa'u ia ai a m lolii, aoia k» aho a |tfaui i ko ai ia Kaua'on):>u kalanipo a ao e al, a <iia k< kmnu i pli ole ai o Kauai n.e 0 «hu nei, a ku a pohaku ai o Kauai niiiwaho o ka Ltip o Kaona. Ua oleio ia nohoi ma k.-r tnt>ololo o Moanatiuiaikalt»lui:i wahine kel:.hi on» k.-ukuaana o To3c i liele ni.ii ai mai Kuaihealani niai, na ke a wahine i hoopuh li k>» ika ka o l£aui a hki ole ai ko p 1 mai o Kauai mhnokalanipo i ka moknpuui o Kakuhihewa iwi. Nolaila, o hooV.de aku kaua no : īii'ia o ka niooldo o La eliau ko .kaikamahiue iioi e noho hooia , nia la iluna o ka pohaku lioopololi o-ke ;ūa ulili aka wahine nohoīae ku .inakani o Kalan'makaena, Ka wahine lei pua hinahina o ff6rTopuA'a'akua, ka n» a ho' nnia w i olona ipilo pa\raki i hooli; no ia ai penēi ke ala ame ke o aona o Eaiehau.' E kuu,A!olW, Aole oe e*pakelo, I ka m 3o puwalu'a, 0 Mana ; akalan': Uei;t. Ke pii iiei b'b ; , 1 ke kuniu o ka haka, Ēia mai o Mauimm», , Keiki lawe a lil ■ a H naw&ikol i,

, I«JsMoananui«ika!ehua. Kau na Lwi i ka he'au, I kn luiw o Kua.eala, ' Ka helena a ke" okiua m lo pawalu, Lawe a Hlo hiu a wela !.i, I ke k&! ntve !<>hua o Kaena I ke kuikamahlno pmikani I.aiohau i luuMe ai i ka ]Vihaku hoopololi me kona p'i h<Hitruu r\u;i aku a hiki i ko awuwa o N'ualolo, a 111:1 ia v ahi 0 ; a 1 s»uli akuai » ra«A i ka waiho niolale niai o keia ainu mu pa'ahalaha e noke ai i ka mahi a maluhiiuhi «a po lmv\ Ma keia \va hnomanāo re la o I.ai. h <u no kahi kahu i ke ka!i loa inai iitia. Nolaila, l.uli ae la un k;i ; ! amah : ne nei a iho akn la ma ke »la ulili a k.* ir.al hin'. A iaia i hni aku fti me kahi kaf»u, m oloio l»«i ln oim: "t'a »uana<? aku nei *u U;\ jwhu> Ī8 lu ee 0 ks makmi lei mil m li i kou iohi ioa, » mauao ae m>i au e pii aku, eia ko kumu o io'a kokolo ana uiai nei a noho iho a 01 a ke kunm 0 ke ala lilīli nei,*'

Kama lio ae la nohoi o f aiehaiv i kalui: "E uhohoi kiuia a'pi l;te inni n.e Ukou a]a e nana ;£' 110 kahi, kupon > e nolio al oluna nei, ..o ka niea, jua ikē aleune: au he a nrt nni a !ca nia kai palena 010, a hu pu aku nei noho nw na wah'ne- [ no- laua ne'a wah" o'a o Hoopuwaiakanakaole < nie kah&kiT kuahewa palena ole e tfln ala. No ke akiia k<;kahi w;ilu, a no ke kan ka kekahi walii. A ia kakon ,\va holōokoa a hui me ke poo ahi a ko akua, o;a kela puu k'ekie e ku mai la o Anaki kona inoa." . i la laua'e kamail'o ana, hoea mai j !a ke kaliu kane o I'aiw". 'He keu nohni oHUi o ka noho no ka o'ua a kahiku ka la i ka minoi o l.e kali ar,a mai ne: ia olua, ua mo'a ka-i'i.- ahep o waa ; a i hoea ma' la mai iiaena nia' me na holoai." "tlh a waa?" wah' a Laiehau ) ninnu aku a'. "iJt- ekolu," wahi a Kaiwi. "Jna pe!a e h i io akn kakou al j>UU ka paii a ana. alail ■, hoi mai ] kakou iluna ne wahi hou aku ai me ka cu pu ana ne a naul

nu' aku la i ka i.oi. la lakou nei no a hoea,*o ka ninnu I oke niai la no ia oka poe no lākou na wan: "Ihea oukou i hel aku nei?" "0 ka r aielian ka-i ā lio hoi i-ka no lakou na waa: "Ka!* M.ri Inni niak-.m i iho ma< la."' Cn kania lio l.ou mai la t;o ua poe kanaka ala: "'Kahaha! Ho keu kii ■ oii!:on hoopunipuni. l'a hololiol i a ua kupa a kaw>aa"na maknu ia Nnihlo Ui-i ame kona iiimi pali, aohelip ala v ui ohki ai i kekahi inoa ko j. i aku ihina o kia mau ]>ali, ! ' wahi a m joe nei. "!;i mkou aku ]a jnlui īa niiikou la, < a, eia makou ke ma'iiai uei ,a hma o Nualolo, \ia ulu l»n ma' ou ai o ke kmno wale mai no koe ih>ko o ka waha," wahi a ī.aieha>i i pane ak» ai.

"Nui maoli iot ko oukou wahaliee. Manuia aolie o iki he jioe ie naka kekahi noho ana inalun ■ o koia oif ina j>ali hal «'alo'a ahe \\a')i lioomalia lioi ke'a no makou no ka poe o īlaaloloa" aine ko Mana niti: ! "1 ko onkou wa pai.a ia, i ke'a iva :'ii makou keia wahi, aole hoi '. no oukou,- °iai, u \ uKi ka ma!toti £ji iro na nioa kanii," wahi a I.a'ehau i panai hon aku ar no ka pa:io an:i kanaka i o ka waa "A mahoa ko ouko'i aīanui i h ki ai ke pii oukou ilun", oiai h"i, aole mnkou e kai)iailio hou aku ana lie poe o'.ikou no kahi'O o ai." A i a koia wahi i ho,-pau o 1 a ihau i kain kaira'lio ;■ na me ua poe Lanaka nln, a luili no la e ole!o iim aahi kahu ora: I 'Ka! Ua ai o::ko:i?" ! mni la nohoi na wahi kahu, aj oko Laiihau hoohile koke aku la' no ia Ina pela e poaokakou e hoi kok» no lu;.a, aohe pono no kakou ka iis»]so hou ana iho no lalo » oi." , Ae niai la uoho', a o k o laleou nei, i i)i la uo ia. Ia lakou nēi no i t-• , I : nae <■ pr. mn ana īnenahaawe!

amo i»n p;i'au moenh, he mau ipon.i hoi tio k.i l-anai a lakou, mamu:i n i o I ai* j)au :i maho]» akn 110 ii t wahi kahu. ]a lakou no i p<iu nui aku :vi i jk- k..u luna, ua k:ia-:\tlio ao la ua po kaaaka ala: "Kupauaha maoli kola jxie, j;o' ea la lakou i manao a e liiki ana, ho palī walo no kela wah ? A a"a nui no nao ko p i a'a nie na h.a wo uk:ma a lakou. A kamailio ao la hoi kokahi. l'a kau nui 10 aku la ivi ua poe a'a iluua loa. A'o he moa ala, 0 kola ka k«niahiiu' 111 ko lakou alakai. Pe'a : o no to ano ma ka nana aku, no ka uioa he kaikamahuie xi'i a ma'kai kola o kona nanaina, aolio o kakou kaikamahhie iri apuni o Kauai noi I e h\ki ai ko hoohaliko aku. Aoho nohoi oia no uoi. E pii kakou 0 lako : alanui o ku p'nana nui ani 1 ku a iluna. hoomaka la kokahi kanAka 0 pinana, 3 kona hoo;j aka ana ao 0 pii i kahi {vvli iki ot;ilo loa; o ka hoomaka koko mai la no ia t ii;.kanrtka !ia;iinh) o na lima 0 m kanaka aīa, a walawala ana | mailuna mai o ua wahi puli ala a ! waiho ana iluna o ko ono j I u» jw 'kanaka no' 0 ma ao jaky noi e piuana, ua pau mu?v mai la no ia ī,aiohau ko lakou manao j 1 ka iko ia. Aka, na ko 010 nao ka ! o u«jhv kanaka ala, »no J ko hikon manao no' la 0 hiki ana, ! A hoopau iho 1« i ko lakou >nanao | no ka p :; . aua aku Uuna o ka pah, ! uio ko lakou 01010 pu atia &<? j "£a, lio iw nkūa io kda, iuolu b, avht? p iio ia kakv>u ko hon iho no' keiu wahi. 3? nana aku nol\oi kakoiila i ko ano 0

ke'a leaikamnh'ne i" nbho I ua kohii ahi_ ka nla ; o kona helehelena,' ake kau mai La ka lr r a ma-1 kaiuia'u, e pono kiikou e hele a| ! keia wah', no' ka mēa/nall piha keia wahi i ke akn wahi a kau wahi kanaka. A' nola'la, ua haalele io iho la ka anwai o ūa pos kanaka holĀ aku la no Mana a; me Haalelea, a nelo.' io iho la olalo o Nualolo nohe auwna 1 ' Oiai hoi o I.aiehau ma e nana mai ana iluna' o kapali i na pre aiwna nei, oia kona wa i kahea ae' ai me ke : a mau wahi leo kanaena", pene': i E Kane i u'u i kaikoo, ' I bui o olu o ksti oka īpuhna, 1 Opa ee <v'kn ā'e iki, N E ka ale ai i na n'nohi maka o lakou Ia— 'e, ■■ r 1 Ho iho 5 kai uln o Papa, Piii ia iloko a iialuhi ka ixi, ■ O ka po i Punahuīu, •" ■■■ > , • A.polopolona"ilal i, o hea, K"a poa ai poko o iekāi o F"ane Kai wahine o hallll'i k'o manil A ka i'a nui i nau'la a wali, >■ Eia mai he p )k : p«)ki, O knu man kupuna o fre knU---0 Aalulii k'o manu, 1 ale nui hoi no lakou nia iho; E iho i k>i po auhee, i Auhee i ka āuwae, Kukulu i kahi haik : . E Kāma kii a paa»a paa, E Kam.a leie i k>ii poi, A pa w -le 'a a l le, Oili lepa kanhale, Aina i ola lakou ma, A pa-au i ke i-.kua aikanaka e, Injj maī ka i'a la, Hei'a wawa> 1 .loa, A e noa ia Laiehau.

Ia ī.aiohau ,ma e "'nana aku nei mailuna o Nnalolo, ke ike nei "na walii kahu o ua Ul ina w;i.i o im j)oe knnaka hei ika iiapaiia iluna o ka ale, ake oili niai la ka imkani n e ka nee aaki pu ana a ka pouli i krf moana, a ke jwpo'i nei hoi ke kai ika ku'i o Makuaik'. * -

A ke .ke nei ī kou i ka ino, a oia ka kekah' onn kahu i oloio ae "E niake io ana loi kela poe aUwaa, no ka mea, e ia aku ka ino lji ko nre mai la?"

- "A o make no pāha he poe hookano o ka o'elo," wahi a Liiehau i paiw akn a' i na kahn

"E ka hanfti kapu a niilimili a makou neī—e E nana a e hoo'ohe ma ; i nei leo aloha a' kou min wah! iwi-kuamoo nei, E ola ke kanakia he m a hiki ka lioōunauna," walii a ke kauwah'kahu.

: "c v lefo ma l li o I aiehau: "He- ! aha ka mea e ola ai? He kau no Ihoiilalo aku nei no hoi kakou"'a jo kā oielo pupuka lapuwalo iho ia •ka <>le!o e kamailio hoopahoiiehehe mai ai n e ko kikoi, mo ko oukou hoi an;\ aka pali eai ai. Nolailii, ,vun-anaoau e w >iho i ko make i ka moana kai uh kai I\ ]>o)o i hua-a-Kanu, a ke ike pu ae la no j Uui kakou i ka ke (ikua hana, ke Ipii noi ko kai a hamo i kalaaukUii oMakuaik\"

j Ma keia waln e ka | i heluholu o ke'a nanoa o LaiehaUi ij j holo ai ke mele 0 Hiiaka iaia i huli j j hoi niai ai mai Haona mai nie jL' h : auipo, uia Kon* 5 \ya'moa ae,a 1 nana ae Ia ika hali o Kama : lo an]ie Au ki, pniHi: % Ke popo'i ala ke kai ia 1 fea hauku'i 0 Makua'ki, 1 Kuuaikane —e, a kane hoi — Kia la ku hu nei na alo'o Ppi, Ko pii lua nei na k:ti polonaula a Kano, l Kuu kano i na pt\li t-ihoniho;o ka aina, Kuu kane 0 ka makani lawa- | . ku«i o-Ka'alau, i Keani mni' la ka lau o na koo K&alnhina, , Kun hoi —e, Aia la -ke o mai la k ahi a Ijonomakua, Ke uhi kaulua a ka ; A no ka lna ka wahine no Kilauea, i Aloha Kilaupa, A ; na ake aloha hoi —'e. (Aoto-i pau.)