Ke Aloha Aina, Volume XIX, Number 78, 6 June 1914 — MOOLELO HOONIUA PUUWAI -NO- Don Le Orivela -KE- Kanaka Hololio Kaulana o na Hilana O WAle. -A I OLE- KA OLALI O NA WAOAKUA ANOANO MEHAMEHA KANAKA OLE ONA PAEMAUNA O TESETA. [ARTICLE]

MOOLELO HOONIUA PUUWAI -NO- Don Le Orivela -KE- Kanaka Hololio Kaulana o na Hilana O WAle. -A I OLE- KA OLALI O NA WAOAKUA ANOANO MEHAMEHA KANAKA OLE ONA PAEMAUNA O TESETA.

.:-.■ s O Pouedeseta,. oia no ke kiaaina kaulaini o ua la i liala i o o

[l»a uioknaiiia o Tei?uta, kekahi o na, j3t!okn ai)i;i n Amerilca Hiti{>ma e Hohn

liooiualuia ann e Pei'esiden;t Qeoi-j,'e Wasinetona, ka īnna mn ke leaulike,' ka nmn ma ka hoopono nme ka mu»! ma'ke kuikahi, a o ka mua no hoi mfi' ke aloha hoa kauaka.

iit; kanak» i>u)ii iieie kuahiwi mau k<j kiaainu Pones-.edetu no ka hoomaha ana nie konn ohann a n» kona aiau hoalolia he nui e lioohala atia| ilio a me kona. ohana iho ma jin kuahiwi o Tosrtn iio kokalii uia-

jiawa si inau uiahina paha o ka uiakahiki. ! ,

īle kanaka ohiohi a piha'lolmmai- 1 kai k<? kianipa Ponese<lela, a «ia no' ho.i ko kumu pipili oiiiii o kooa mau hoaloha iaia, J

A ma kekalii manawa \ia uln at la iloko o na kiaaina Potiesedota 'ln kk mnnao e lioohaia hou me kon» ohana ms kc kanhele hon ana ma n;v kuBinwi o kona moknaina. he hel« ana hoi km ana i nmhao ai e fiehl a noho ma na knln "wrio akua o ka moknaina o T«seta: ] Ma kekahi kakalwaka o ka makalii. nn kau ae la oia me kona man : lioalu'K' mahlHa o n.-i lio, ri o kona foban« nohoi malniia 9 na ,kaa, a!. o keknln maa kaa ho ua lako o na j 00110 iu'lo kuahiwi e laa na hale lole.

ua poa a me na.lako mea ai a^ro|: s »a pouo c ae, a he buqkai nui «fco"a|. )iiaoii ki-ia a na kiaaina nei o ii«Je » ua Mla uo. hoi, ma keia hupkfiL 0, ka hele ana la loihi, a na anf> hopoWpo ko o 11 a kiaaina la, o komo kon iloko o ka Whipea ok a nnele </ ika ''Honie Holoholona Hihiu o Te- | -setn.° AoT»e poe nana e hele hookst4 Ikeia kn!a waoakna »0 ta mea, ua pau inai la kaln kupono ia lakou kV fy>lp mn keia kula wāoakua a me kona nuui kuahiwi uliuli v ku maj ana. t*a hoomaka iho la lakou e hoala, i ko lakon mau hale lole 110 ka lioau moe nnn iho me kona {>oe hoahele a nie kona oha-nu ia aJiiahi, a i ke ao ana ae, ike aku !a ke kīaaina i kekahi kauaka e ku'ana, ua pihie ae" la oia: | "Ke ole au e kuhihewa," wahi 1 Ponedeseta i pane ae ai, ' f 0 |keiki opio a'u e ike noi, he kama.-. 1 aina oia im keia~i. 0 ka.mef|, i hookahi walo no a'u e haaa ai u<» kakou iho, e liole aku mua ona, a :toi liaahaa aku i kona ohiolu. e alakai aku ia kakou iwaho o keia kulaj waoakua i noho ia e i»a hihiu hae. a e haawi uiakana no hoi au im'a ma ka waiwai 0 liko ine"ki\ hui aua 0 makomake ai." ī.ohe ao la ua mea a pau iloko o ka lialo loJt'j ua ikeia kokahi kauaka, oia ko ku' noi ma ke kiila palahala ii keia ua. a holo ae la ka lono hauoli i 11 a mea a pau. O Ponedo>ieta. kauoha ae la oia i kona ohana me ua' ukali, e hoomakstufcau ia lakou iho 110 ka hele ana uku e hui uie keln keiki opio e kau. uuu lualuua o ka lio ula-.i nla.

Wo m<>n i oliiln ;u> liei . koia loooleUi nu na iuoh o |ii!i una i koiu wa«ak«H, oia h«.vi, uohe poo naiui, o aa <• heUi liuokalii kviu kula. waoukui), » uie kona mau kuahiwi uliuli i' ku aiui, c īia kanuka Ikhai holoko-]' 'oim o.u» mokuaiim Uikina o Aaien-] ik;t. A o ka oi aku i!«e <> lakou ma ku help kit(iluvri, oia uo o Kale, ke koik» ,a ua Kiiiaiua mo kaua ai-|

kaiK' i»k>ha o Ke Ilauuu. l"a hcl« laiui uo ua wauawa kauaiima a oi aku uia.ua kuahi'*i, ua awawa a uh- naJĒyieiaau» ,a aole uao iaua i nalowalo iloko o īa mau iniikia uui, a eia laua waiii v ho-»a «i, kahi i oklo ia (, Ka I liou>r- o na Holoholoua Hiiiiu." A ;» ko iakou ike hookahi aua i keia kauaka « ku aua ma keia kuk T&uia, ik« at*>a haohao Joa i& uo lakou uw JLw i«k«« waw

oo lioi kela i n»!o--wale kulii. An« kona aaha koloka hulu ho'iāa kufi. na ia mea i lakou kuhihewa, riie ka 'aai/ '*He kamaaina kela keiki no keia ku!a waoakun," Kau , maluna o na kaa a. lakoii' a ke keiki opio [e'kau ana malnna o koiuv | lio hiehie nui, a i ko i Uikou iaiu\ ntu i kulii a Va eueu ,f» he mea e ka na;;; a n keia keiki, na hoie a tne k« la no uka o Olaa, lilrhelena ka nka o 3?aka pna i Mailehulo ke Koolau, j > kona poo e pio ila--6 mai ai na euen i kn i ana iho, "He au lio leeia \rahi, a lh« : lioi no keia wahi a 'īiei. 0 ī> l Olevela ko'n •r»B!f#fp ; k<>*a kela inaii kua- « kh mai )a. aia ana keia o n« la ehn ti ko' hoan ana/' wahi hou n io iloko o keia Io na la eha." pane mai ai. ke gn!a paha, an«o ke kokua i pilikia. ina ua anui. He hiki i oukou a puka *oakua iloko' o ī e alakai nku,

k«nft aie ka hokio aua iho» m« kaaol, 8 iloko o ia uuw sekoha i ike aku aii aia <» holo^Mmania nui. a Hoko no' hoi ykona pokole i na.iakou ike aua aku puuohu lehu ioa - O • ī|iit n nie konn mau my^T\»hahn nui uo la k<IM ftku i kela kanaka, • i tk>lro o J; ua nalow ale' I »W tfR wHr&*irj pmiohu lehu lepo 1 h olelo !lio la todi\ tua TeSe<;\ al k«n«ka ku liiki e •* *k® o kela lt*hu lejH>. 0 knn« tnmMjs3oje hooholo aku U»- . M*.. ?ltl t uiahope a k«. «hnUI q e waiho la ui« kn htuum, »R )ftogkolo sku lakou wi »» ka ifta !»Ie an;i tua | k*ift ; |U omkuui o ka' Uu Ippo. la o Tou^ <&■**** |iiia itnu;\, iue ke

Le'olevela. no kona oluolu e alakai aku ia lakou iwaho o ke kula waoakua. a oiai lakou e nanea malie aha i ka hele me ka ike ote aku iaia, aia hoi ma ka hora 3 o ua la nei, lohe koliuliu aku la lakou nei i kekahi halnlu ano e. me he mea la, lie mau mile loihi loa ka īhamao _".ai a lakou aka. a nolaila ku iki iho la lakou malaila

īne fea nana ana ma o a maan«i no kn mea ano e a lnkou e lohe nei, n oi«i lukou e nana hoomau nna imun, ike hon akuk la lakou ia Lp'olevela, e "iioi hou wai ana oia hope iloleo o ka punolm lehu lepo me ka mamn ' mii, a he makanī puahiohio pakaa[■wili hoi ka mea nona ka halulu ano e a lak»«» ne ; i lohe ai, a e pnhi ia i ana hoi na lehu l«po & pau iluna o kn hewn. a e hele mni ana hoi na mnkani la me ka malie he 15 mile mahope o kona lio. nku i ka uwila e oaka mai aii;\ iloko mea e ka pihoihoi nui o ka hunkai makaikai a Ponedeseta nia e ku nei iluna o ke ahua, i ka ike ana aku i ka wwi!a e oaka mni ana il<>ko o ka pouli lehu lepo, a lioomanao |ae la lakou iloko pahn auanēi o ki'ia hora o pau ai lakou nei i ka make maniuli o kn lepo e pii nei 'i lewn a ulil pu iho i ka lionua, ku ae la he mau puu nui aok' i k.'in'ii inni. 0 kotn< halulu, uh like ia me na haneri poka pukuniahi e lele ana i ko wa liooknhi. s e ku pololei mai ana ka hele a ua maknni pnahioliio nei i kahi a lakou nei-P ku ana.

He liapalua hora a oi _k;eia ike ana

a lakou ia Lee'Ovela e h'olo. mai niia iloko o ka pouli lehu lepo, a i kona kaolii iki ana iho i ka liolo a kona lio. aia hoi. ike pono loa aku lnknu iaia he hapalua mile a oi ke kaawak mai a lakou aku. «a pnni oia i ka lehu lepo iuaihma a Ho, a e hanu iho ana hoi'komi lio me ka wola nni, we he ae la oia i kona papale kaleponi mai konn poo ae, a peahi niai la osh ia Ponedeseta ma, e holo ae lakou nm kahi ana e kn ana maluua o kekahi kiekiena.

I ko lakou hiki nna aku inma ona, pane mai la oiu ia Poiu»<īese}a i keia mau olelo:

"No ko'u iko iinn aku nei 1 kelealvi !no mri ninnina o ko'u ahihele." walii a Lf'olevela, "Nnlaila, ua liuli hoi mai nei ati me k;i awiwi nui. He mea mau i keka'uj mau mahiua ino o ka makahiki 110 keia kula. ke kipa atia mai a ka niakani pnahiohio lawe lehu lepo i ka lowa a ulii iho i ka aiiia ma kahi ana e imule. ai f a*oia tela makaei pnahiohio a oukou e ike nei, E wehe i ko oukou inan lio, a e kukulu ae i ko onkou nsau halelole, a e komo na uiea oīa a pau iloko. a o kakia kui ia hoi kona mau aoao a paw i ka homia, a j>ola waU* no kakou e ola ai i keia lehu lepo e holo mai nei no ka mainiwa unku wale 110 « hala akn .oia ma kona alahele.

Niniu malie ae la ke kikala o ua lio 1n o Teseta. nie e la o ke kino uuui nepunepu o ke kaikamahine o na Kona, wia hoi ka maunaloa a kaua e ka mea heluhelu e kaena ku iho ai, "akahi a otii ka Mauualoa, i ka pa;i ka mea inakuahim 1 ", ke oui uiai nei t>Rim»nahila, he aīoka Honoluiu kaa naahope.

noonene aku 1 a ke kaa o "ke kai * kamahiue a ke kikaaina Pouedeseta o Trseta nia knhi o ka lio ulaula o ke kpiki eowboy Dou TveOlevela a aia ni> ka nunnawa a ke keiki i a!u hikiwawe i!io a", ma ka aoao o konn lio no ka leU' aua iho ilahi a lnlan aku la ua Hma o ua keiki la no ka hopu ana aku i ke kaikama!iine ui n ke kiaaina a hoi kuu iho iaia no lalo o ka l>onua-

ī ka pau ar.a o na olelo a k;i maknaknne, Inili ne Ja o Lni>a, ke kaileamahine punahele loa a koua auui oinkun, ka WiUinie ni hoi o Tesetu. me kona mau n.mainn ohaha n;nu \raipahe, s pmie ak« ),\ ] kana iiiau h»awp ks leo n;\heimhe, a me ka **»no tki ans iho o ko!ia iuau pupaKns m* ka hene lk? ana me he na lapu ia īoko on H e k;i make»nk«. ka hele a <4 Bini wnle s->s ,vj iV,U;\, T ka na<n ohi kohai o ia uk;v, Mtp hp h» he «i Kut\«htx>, T v n ehn au na is oe," a pn.nia skn « keia mau haaolelo > kn i nna aku: "f! kim knikuiiane jR.-tikai nui wnK'' "(vnhi nii:> ine ka leo waliwall, •V sku oe i ka\\ msu hooiuaiVsi i ko'u wnu mukua o Vl;< Vuh wn,v<ina holoholona' hi)n«. A t like |V*h;\ hoi aut\no\ uu* kei:4 \\ a hi nleīo k:\hiko, :;o ka Iwloholoua Kii. *ue« i ote!oii\ he hihni, jxh<\. kn iMiiia j ananoi ke aloh» e akiu &i i k& wa , a'u <"• ake aku ai e k:aa, Healia iu |hoi !)a«ei ( e !awf akv; oe i ko*u komolims pniiahele ]oa, i meu Uoou,auao uiau uau uo'u, a Uele ae v>e e ike i*"u i k>/u w& e iiuli i*yi ai.u «1 i^aaaU."

"Lawe mai la oia i ke komoHma o | i Luiwa, i uiea īioomanao a oia i nei lioi t weTie ne !a oia j Jionn lei momi I nani e lel ana maloko o kona koloka hnhi ho1o!io]ona, a hoolei itio ln ma ka a-i o ku wnhiire ui opio, me ka olelo ana iho i kana man huaolelo hope iaia: "Tlia an ke lioi nei no ka liikiua," wnlu n 01evevla i<i Luisa, "a ke lawo pu nei hoi nu i na hiohiomi kamahao a'n e ike tw>i i inea hoommino nan. Aolf ;i 11 e hiki ke hele j>u uie onkou ma keia huakai, oai lie o!elo paa. loa ka'u i olelo ai īnauma, oia ,hoi, e noho au iliinn n kela kula m ;toalūia u liiki i ka \ya e hookoia ai o ko'u makemake. A aia hoi a loaa kuu uaakemake i ini nui ni, 'ulaila, o ko'u kumu ka hoi ia e hiki akti ai iiiiua ou. a liui hou lie alt> a he alo. Nolaila, oiai oukou e hele aua ma keia huakai, lie uiauaolnua ko'u. e liui umi ana oukou me ua hauoli ipakaumka ana ke liiki aku, e oluolu na ola kiuo. a e hofo pouo na huua, a ae hoi o ua meu a pau, luai poin; 'm'u, kou hoa'loha a īuakaninka nunkai/ T ka pau mia uo o nlelu fl Le Olevelaj iau ue la uia i koua roho pHiiio'.o uui iluiui o kona.lio, lm- J li «e la ou\ ii lumwi aku la i koua i aloha liope loa i koua mau a liaalele aku la oia o Poiiedesejt;i ma ka auiua la o ua. Ia la, a uui ka hora T ponoi o i p<>, iiehi hou aku la kmw 'uian kapuai i k$ leliu lepo o ke kul;i waoakua, kah hoi aua i lawo mai ai ia Piiuei.leNi.-ta ma, oiai lukou e hoaa nna iuji ke kuhi. pa mai Ia kahi uuikani koiolio huihui o ko po, a oi pa,kela lou aku hoi ka ikaiku o ka lio. o L Olevela. Oiai lakou e hoolai maiie aua ilo- ' ko o ka hale lole keokeo ui.-iluna o ke ku];i waoakua, aia hoi, o nu minnie pokole uiahope mai o' ia uia-uaw-a'; ua liiki mai la La makani.pai kaawili e lauwili ana i ka lewa, a lohe i ae la lakou uei ilokt< o ka liale lole i kona hnluulu uui e aee iiei ma koua , alahele, a kulaualaua aua ltoi ka pou o>vaena o ua haie lole uei i koua ikaik&, a liele lihi ae la oiu he hapah» mile palia ke kaawalo o ke kuiuu , o ka puahiohio mai ko lakou walii t ; ho&ūu nei, a un hiki hoi kt» kolio ia , aku kona iknika ti :> ka !awe ieliu lepo aua i ka ie\wi, he kaualiiua a oi ku ika oioim uiuuiu ai:as ka miauie hookahi.

Hoo!<īniT malL ,4 lialulu uuie'hde ala.. nianawa i. lohe ole ia al, ae la oLe 01evela, ua pau |a&p'g... , pilikin i keia a. .}fā'?r olia $e ta eia, e w«heveh« a kn halelole i hoouiau. ia ai. i > uua, a i ko. lakou an§, t "iua l J ki» iule lnle, aia hoi e ku aua ke mau puu lelni lep<i nui aole i aiai, a mihi 1h o la o. Ponedeseta jma ia lakou 'ilio, iua jiaha aole lakou I kui tae keia keiki, inn pnlia iloko _ o ia la, e waiho ;ii ko lakop myu kino Bja keia'kula waoakufl, iloko Uoi o ka hwhonii <> ka ieliu n me ka lepo uoln; h iūuifoko iriai o keia la i lawe, ; irf;ii ai o, ia Le 01evela, | a olelo iho, o kana keiki hanai ia u . kona mau la aoo, a o'kona home hoi, ua iioa iaia _na wahi a pan, a o kana mea a pau e iilii ai, e liooko aku uo oia i kana % kanoha e like me kona makemake. Lohe ae la na meu a pau i keia maa odelo a Pot:edeseta uo n« me» e pili ann ia Le Olevela, ua lawe »e oia iaia i keiki hauai nana, a o na mea u pau toa aua i makemake ai, e hooko no oia e like uie kona makeinnke, he mea hauoli Joa keia i na hoa'loha o Poue<Wta, aole hoi y 'akou wale, aka, o ka ohaua pti o Ponpilrsetn. oia lioi kana wahine, kana koikikane Kale, a nie kana kaikamahine pmiahele lon Luisa, nona ka nāni i oleloia nia keia nioolelo, "Ka Wnhine T"i !on o ,Te-fta." A uiai lo- _ ko mai o na poe i lianwi mai i mahalo hoa'loha aua, hookahi ka-. uaka i haa\ri mai i, kona $loh,a gie. ka hoopunipuni, a uaau me na manao lili oia hoi o jKe Hauna, ke aikane aloka s ioa a, iKak', tui ka mea,_ua manao oia, o ua helehelena uani lua ole o Le 01evela, nona na papalina ula olielohelo i ka la, he mea ia no Lnisa e lilo ai ka.ua mnu iini ana a pau gna ,yatp no, a he mea hoi nona e ehgehs ai, o ka manao. o ka lioopau ia o koua man iini, a,.a n;aluna <» ua hine ui ln. (Aole i pau»)