Ke Aloha Aina, Volume XIX, Number 79, 13 June 1914 — HE MOOLELO HOONI PUUWAI -NO- Don Le Orivela -KE- Kanaka Hololio Kaulana o na Hilana O Wale. -A I OLE- KA OLAEI O NA WAOAKUA ANOANO MEHAMEHA KANAKA OLE ONA PAEMAUNA O TESETA. [ARTICLE]

HE MOOLELO HOONI PUUWAI -NO- Don Le Orivela -KE- Kanaka Hololio Kaulana o na Hilana O Wale. -A I OLE- KA OLAEI O NA WAOAKUA ANOANO MEHAMEHA KANAKA OLE ONA PAEMAUNA O TESETA.

Ma kn hora 5 ahiaUi o «a 1« nei, nn mnknnkan hou ne fa Mk '1ma£ai' mfl k<"> laknn n iio laila kau at> in lakou mahma ōi'l lio nur« tia kaa, a Iate»i inaoli aku In f» Lo 01creht ia lakou iloko o keif. innu Tiora "aumoe o ua p6e nei maluna' o kc knln wnonkua. A ma kn lu>r! 2 o ka wanano o ia ae,.nf liiki aku la lakou nel mii keknh? waK" kauhnle knnninn loa o riii prf!eria walw o ka mokuaina o Ku1sjaiīa,"/' ilaila lakou nei i hooHiftha1kl ft5 īio"Tfe<j koeua o ua po la, v Ma ke kakahiaka o J;ekahv1a aoi aa ikeia'ku la na koa1ittvī* vi!in1i t| Tjnjsinna o ku mai tma 1mte~ kona" mail piui kipkie, a :rae ntl 1cuTaha"kaiinnī( iiui, a lele mai la opua laui, ( hoiko mai ana i ka hiehie launa oU i> ka wailio ana o kona man kauhali auni, a. lioomaka ae la Pone3e8etij ma o hooniakankan ma l'o'īakoh wakaikm' honna; 'a'mhmn» hoi »' ko lakon nleie fln4'iHo \ k«ia kan' li.'ile, liu!i ae la o Ponedosota a pajit iku la i;i Le 01evela. i ka i aua aki me keia mau iniaolelo ltopo: "Ma keia« wahi e haklole a : ia oe,'' wahi a PonedeKe(a, "no kf makou wahi e helo nei i Luiaimiā. P lawe akn oe i ka moku mau hoomai; itaf palena ole non, a e hoomanao nmt uoi, au no kou lokomaikai nui i }Mi.holii nini iuiua o ko'u nhana a ns hoa'lohn: A oiai hoi ō« o haīi lio' ika ana ma kou aialiefe, iloko o nr uiahioa ekoh) mai keiu fa ak«, e hoo uaanao iho oo, ua hoī p«h$ o'i jaau i ka hotjyT6 r«;f.eia, wa e jki a ot' īualaila, 1 jjuuai -ukoiuaikai i kokwa ai i|v\\ iīoko o kt kuta waoakua k^uiakn 0 ke piovek * holo noi aie ka s nui nin k.n< kuahiwi, ua manao e kokoke ik akn aua la oia niuhopa o na niehei o ka lio eleele aaa i ike aku ai n:: kahi uniinjifi, aka, nian.no an; ><na pela, ua kuhihewa ioa. ia oia n< ku nalowale. honua. aua ? ilio o ua li< a iioko o t>a >. ua olelo i» Uoi aialoko ,o mop5,elo »o kei: Alualn aaa.a Le t he ka •iaka ha-hai hok>ijojo.iiaj ma * a ; ,>uai t? lūki ke § .al.Ualu i keknh iua keia 3i\nu kuahiwi po hopolw a me ua wahi nihinihi loa i iikti uie Le Olcvcla. IK' uiaa miiiute pokok iiui1uijh> ik lio, lohē hou aku la,o)a i„ka pi pu iaihu iio a oae ka lmluhi kahi lo ■Jii loa, jjo)ailaj hooumaao hou a< a eia ka Uo elōele uaiu k< 'aele uei maiuua ona aole nae ima AiiHi loa uuii j«ia |īook«h> i«>h> i-i' aku Uv oia mahope ona me k. f iwiwi uui, a uia ka ]a o ui 'a nei, lu'ki «ku la o Ule\'ela nu' pik» o ke a h< ■vaokele ululi hoi ij|f noi; u; ohe oia i ka leo o m) mam\, iika oile uae <>ia i b«i iki. nu> &>|ahi nii. 'iulohoioi.n hookahi nm.īoyrt alnhele io ka uwi\, ua hala nk\(jn 'kah'» o kr ~toloholo.ua o iioho ai o na ululaau, a o koia ?vahi a»« o VIe nei he wahi aole i liele ia kanaka >iai ka kunuhwī atm e ka ohi» a uk 5 kn luin. " l' like Bxe Jja Le Jt)kvV]a olelo laia ilio, oia e i ke aluaU;] yia i keja Uo dc*le .* tto o IKUI. a i kftuft puvaliele, pela oia i Uooma|avraiUH _i\i i U- auu Uiaeek o 1)$ īu iuoa la e aua kehnw uuu īu,iihui v koua k'uM i'i Vxhlkīu. Vo ka hiki ole iaia u<)i ko Imua, a aie ka o|e iaia nei kahi o liele ak» na KeU «|su \a oia u ae.la n'n īuaa^ o u!u anij ilio īa _ oia uua, * ilu iho v>b *mim » u»jp*H! *«% m"1x* Wwhwpiu,

j&&. iiiia iho ao ke kakahīaka o ke- ~ oia i hiolam iki lio a malunu «t na pauku haxi, aia hoi i ka wa i pn£p'ttai.'£i"$lER la kakahiaka'nui) loke aku la iem i keknhi hah\hi ano c nnv ke kuahiwi, a hoomiopopo R« la kew, eia, no oia ke kpkoke nei. tnftp oelaila, ala koke ne la 01* a kau mtnr o« iona Iid ilaula, a oiai oia « iwm! ilpomu ana mamna o kekaEi wah: oawa. aia hoi iloko o ia mau sēkona rpokgif, %» hou aku la oia i i et«ele nani i ka oili ana wai- maīiile malu o kekahi kuiuu laau ntu $-k$f'«ūa ka ipuka o ka oawā uukii, a hoomanao ae 1a keia i taīia in«i ;i %e $kfci ni ? a puana ae la oia xn« kein man olelo iaia iho: '_'Aloha kakahiukn oe, e ka Lio Elea'n e ike nei." ■wahi a Lt Oievfla iaia iho. "'O o« ko'u pulakauī&a'ka hili p iinho nei me "Ea lia mat ana ia Pehea la ka loihi nu,< »ei i 'ko'ii gūuwai e hoho Ma lvu\a o koti home -waok'ele nei—i nln if e ihi lau iaaua me v>a pua! O iau-aiai a me fea ohu ka'u e ike nei— k o ka haluhv wnle uo o ka homia ' inii instt Wapuāi 1fa*u i lohe akn! Hi i§iea leupanaha no J u fec oielo ie, < kn manawa lieala ko kaoa \ra_ e ha aiAe'alo a he alo, e ka makawaka Mai 'puiwa uo'u e ka ba mea a'u ( lia uui nei. no ka ni£a, i heīe noai ne au e Imi me 6e'ke olwlu i na'u e hoike akū i kn ā fit»v —eia no holo n« rnaīilnft-' >iceia Ui houua he kanaka punwai |āha me na manao o ke koa a m« ki hotfl>iaiia' , ranui maluna o na knahiw IpMhm i nohoia e tta hololioloha %y hiu bae." r " I ka pau aiiii 'o leeia' men olelo ? far01evela; iloko t> ia maTiaVa t^»an. 4 pai «i ua iin eleele nei a ifee iaia u<? «'ku' aka,aoa, a,ine. he mea la, ins paha he mea hiki i kela iio ke k»v lilailio mai iaia nei, ina ua oleīo m» oia ia Le Okvel» i keia maa oleh ®«nei4 , r ."Owai ia M keia kauaka hookan< i aa e hele niai i ko'u honie kua hiwv ī Owui lu lcfl. no r,ku o hehiku i ke kaīinn o ko'i waiii loalea! I T a manao paha oe « 4«la kauaka, anei i kou li. |iaula kupalo alualu ma ia'n iloko o kela waokele! E hoik< nku au ia oe -i ka mea luki ole i kov ke kau &<> ho yqaai e ae o ke ao nei p !ikf ■3jw v ka Lio Elecl< #»»1-0 ~ *8flfol®fc$o-ae la ua Ho ekele nei nu o ke kahua kahi ana o ki vfilisrili ae la oia i kona huelo, fi hett» hoi na wame mua. a iloko oīi 1 i h\ili ae a koua alo ao k< kum« iaaa uui e ku ana ma ka ipuk» n kn o&wa okrfi, holo kiau akn la w ke knalapa pali a hiki > ke kumu laau, a iloke aai?Sf* J9W l .kukupmi iho ai i konf :ytlēfHatmi nja ka iele ana uialuna ( .kekein-iala teau nui e koo poiole .aoao <» ka pali, a hauh ma maloko o ka naheie lolof o home kuahiwi, a ike ftkn la ne •» "4«r!W*?ela i ka rt)omog o na tat kona e holo ala me koav:kaJaJn aai a hiki i ka nalowah ■ nana pololei aku h nia « ua iio nei i komo ak« a pa>tef> teov» o ke)a oa$ra ik< <i feahi keia o «« lio < ka piko o ke kuahiwi a ae $a oia, iioko o keia mai <«ia3gHtgfc aku, e paa ana kela Ho eleele wia. ma kona,ijj;aka ponoi malah •« ke'kwo&nlaau, a tna ia wahi iu>i oif - fe«ik»f£uai i M tio «lefle nani •kona akawai lua ,o)e ma ke ua o I* 01cvda >ofer-fefH»ka Jn* ;ia knahiwi o Amcri akamai j»ih.v rof i&i(rfc*na h« aluahi i na holoholoup aolaila, oia kpia wahi oia ' «M *i i kon» wanao ? pUi at>.i <pftjka t$»~4ta»le n»hi pe«ei: $&£i*ia*t akB,nei au i ko'u aloha Ikc«« OK' -wahi a 01«veJa iaia ko'u knU hoi ana i ko'u how«i»a ka hikina. Hoko o e!ua pale owiiHii la afea, ♦ hiki hon mai an« aaj |»ia*ai hou, m* oe, s Uoko hoi o ia''*a, «e « hoike aku ai ia oe, « aa 1 H«kn nou, a' i aiiUmili Aoi^na-a." t . wahi § ea po* hehiholn, *■ > iki ftku «u tift k« U OleN t-h J»*a «■ hs«a ai i k«wu « }\ia «i "<> kaUn ia|a, a no i&, Aote Im '«ma hiki ia Lo, 0{ovo!a ke haua *ku i»at w\a, «o ahiu h>?\. O k**lp* o ko»a Ht»Ainu!a «na i maoa& ai sferka *oS hoV, u.i i me» a«f * ,tihi hn\«a aka <«a m«hopf! ov,$f No!aiU, ua 1» kMt «r« kei», uwi ks ip«Rlt « kS &a«rA. ai * SfW*w8i& i f> SoT 1 oia I? liiki ī kons n* lia-"M-*r '*!* toih -* il

i. like m« fcā nui o kona llma, a i īaimlima anaoa hoi ka loīhi, a'pela wale no e hiki ai ke paa keln lio ahiu i kaula ili, a e kau ai lioi oia i korm noho panolo maltiui nui a kiiu īīio oin mahina c kona" hokua' p«li>hal«ha liinuhiiiu. Nolailn, m:i ksi auwiiia la uei, haak!c ilio ln e Le 01evela liome kuahiwi o ka !ft> weele. no kona homo ponoi nio. ka blkit>a, me ka uiiau i piliā i kn haukft loaa ana iaia o kahi no110 o ka uwa naiui i hooluaiele i kona manao nō liookahi piakahiki a oi m.ilūna o ke knla waoakua. I ka "wa i hiki aku ai o Le 01evela i kona honje, aia hoi, e hoomakaiikau ana kona walii makuakane hanfii i kona Iio nxe na pouo kaua uo kaua hnakai imi i ktum keiki hnai punahele Le 01ercla iloko o ka waoakua. Xo ka mea, he eha mahina a oi o keia hele ana a Le 01evela i kft uahele no kana huakai imi i ka lio eleele Leoua Huuied«5etrt, a akahi no oia a hoi hon aku i kema hyifte, a. im ia- loilii loa anu ona, mauao wal« ae ai koua makuakaue haiuū, ua hulawai la kana keiki me kekahi mahuiu o ke kula waoakua. E hooinanao na poe heluhehi,.o kein maknakane lilsh cut vb «11 slirdlu oiiikjiakime liauai o Le" 01eveln, ua olelo ,ia oia, oia ka oi ma keia hana kipoka a ua like hoi kona akamai .pilm e like me ka aika~ ne a Kale PonedeseLa, oia hui o K e ua ke kiia a ku kekahi kiko uuku loa ma kahi mamao me kana pu raifelH. A uo Le Olevda hoi. he uo oiu-i ke kipu polole-i, e iiahai aua 110 mahope o ka melien 0 īuau mea i iioike ia as» la maluna, a wahi hoi.i oi loa a,k« ai—"he akaniai lua ole i ke kau lio— he keiki hanu i ka oieheu ala kuahiwi—a maluna ae hoi g ua mea a pai e- i»iki wini aua kakou i kahi ana hoike pih& ae ai i kona wa i hooke: ai i ka lio eleole ma ka ipuka o k« <iawa, a kapa ia oia—he Alii •HO ..ta> '.KauIaIU. .. A i koua wa hoi j kau &i mftluua. o ua lio la, a hoomaka oi$ e uhia ia. Le 01evela i.ke kualūwi aa hou ia oia īua k.eia moolelo--he Kauaka Opio Iloloiio Kaulana. 1 ka w-a i ike aiai ai o kona makuaka.uc hau.ai ia ia n«i e konio aku aua iloko o ka pa t he xnea e kona hauoli «ui 110 kona huli hoi ana mai, i .ka wa k«ipono, ana uo kana %aJ^i. aku i,aia. Iht ilio la o Le .mai luna ilio e koua lio,. ,a _hoi aku ,la laua iloko e ko laua maloko p ka riuu liopkipi». i» m«Jiawa oia i liai.aku ai 1 koua i ka moolelo o kaaa huakaunii o ke kula wao akua, a me koua Iwe ;uia ia Poned.eseta a.uw koua ohaua aiai loko aki; ko iokou kulana piiikia uia ke kui? holōholona leliu kpo, a ma kahi au; i hoike ue ai i kekahi uiea e pili aiv! va Lmsa, ua paue koke mai la kali makuakaue luiuai ia ia nei iioko o kt i« uei wa e kauiuilio aku ana. peuei "Owai la niea. i kupa a io Luisa," wahi a kona makuakaue. "0 ke kaiki&uahiue punahele loa ii a Pouedesehv, ke Kiaaiua o Teseta, i he lioal6iia maikai hoi no*u i ko'i m: i launa ai ms ia," wabi a Le Ole vela. <kluoulu anei koua mau ma kua," walii kou a makuakane "Ua like au me he keiki pouoi lt unua, ke auo o kaua muu hana lokv» maikai ia*u. Ua loa oīt iii'u, e heie ku i Te*>eU ke huli Uo ae oia mai kana liuakai makaika aku nei i Luis?aua i keia mau.puh ae, a aole hoi au e liele ana Uaila j Mki i ka pna ana ia'u o ka lio eleeu t>ftni Leoua Humede.seta, I kuuiu uo'i e hiki ai ia lakou ke olelo ae, Ue ka uaka hooko au i ka*u mau i ole■ lo mua ae uei, a aole.hoi oia yule uo aka, he hanohauo uui ia i lo&a i kekahi kauaka — he lio aohe lua ma naui—he lio aohe Uu uia ka holo i me ke ahiu. Kglaila, o ka ia®* uui wale i\o a'u e kau nui nek o ka tvwk< i ka mea a*u i &i e Uiki ina e IHW kela lio; iuu ipuka poiuū, oia lioi, n luvua kaua i kektvhi kauki111 iHii e like isie ko'u liua ka uai» a i kaualiwa a oi amma ka lohi ma kepiko a i a liolo pono k?la me« a'u i hai aku la ia *.ve, ala - na hiki ia'u jke olelo, uole e )uik< k%Nt kipuka fo> Uoohei iaia, iua ua kai\aliu!A ui kkiua «1»« a n\c k;t hnhn i\oko o keaa Uoiue \uwke*e," 0 keia nuWi meu a Ia' 0!evela i liai aku ai i kahi inakuak&iie luu;ai, ua HauoH toa U oia m» ka hooko wale ;'ku uo *! ka leo o kat«a keiki. a rcai keia la aiu L lnv\mak« ,ni lana nei e liilo i ua kaul&ili nei L iwanaoia ai ao keis huakai, a i ka afu\ o ka pule Uook$U)« ua jx\a ue kauljū!i uei aie ka iuaWkau uo tui.ua 110 ka k ap.tjx>, Wa \e kak«hiaka nm o kekahi I» ua sa«ka«kau la ko iaua uei •w «• kan iuu*»i iaw i S*l

e.lee!e, aolāOa, ma ka liow 6 o ua fca*kahiaka uei, haalele iho la laua nei i fco laua hotne n(-ho kuahiwi. i nkaTi iu e k.ina ilio Rot\m, hc 1150 hānu i nn mehen o )»n ine;i pnhihihi. Iloko i) i« 5a a hiki i ka miwiim la. feiki «ku la lnun nei i kn pik« knāhiwi, hn iiiilo n 01 iki kn uia* ka onwn nukn nini, oin hoi kahi 110Ī10 0 un lio eleele nani nei. a mnlnila- lnun nei i hoomaha ilio «i n kukulu na lio 0 lana innlail«, pii wawai' <'iku la Inua a hiki i k;t ouwn ; unku, n malain 0 ka mnln o ke kuinnlaau uui e ku nnn mn ka ipuki), hewimahn iki iho la'lnnn noi' no k;\ mannwn. He mau i)iinute w«lt' 110 keiu n huui nei i hoomaha' iho ai. me ka nann ana 1 ke kulniin n Inua e hn.nn aku ai, ai;-. hoi iloko o in mnnn'wa pokole, iia lohe akii la lnnn nei i l<a halulu inii 0 na knpnni lio e hehi ana me ka pi ana 10 ka imknihu, noluila. lele koke ae la o Le Olevela ihmn, a hai aku la i kona makuakain' i kann niea e hnna ai nio ka uwiwi uui, O keia hana a laua nei e hnna nei. he hann nui !oa ia ua kekahi kanukli' ka hnoiunkaukau nn;i inia iho ine ivn : lako l?)ipono e hiki ai ke ku aku iuiua 0 kona enenii—-he holoholona hihīu. Aohe mnnawa uo īaua nēT e hookau'ua ni. 110 ka mpa, inn laua e ana he nnui mmute. alnila, e pnka '&»ke i>ai ana 0 Leonn TTnmedef?eta iwaho 0 kona o:nv;t, a he knnahin ole hoi Ito Le Olevela manao, nohe e 'oaa ia lana ka lio pleelelee alnaln aku. a ina paha okf e hoohei .iku aua laia a paa, ulaila, he mea maopopo, nole he ika.ika o ko laua mau lio elua ke hoi ia ma kahi liookahi. e hiki ke kaohi 1 ka maina o ka lio eleele iua oin e !>nka ana waho o keia oawa. O ke kumiilaau nui e ku nei ma ka ipuka, wehe ae la o Le 01eveln i kekahi piko o kana kaulaili a hikii iho la nin ma ke o ua kuum!aau la. a o ka Inki e koo pololoi aaa i kekahi kihi o ka pali, pinana ae !a ■ ūn iluna o un lahi la, a ina kuhi a ua lio eleele uei i .lole.ui i keln la a Le 03evela i iko ai aia, ku i)io la iia olali nei n-almia iho, me kauu _kipuka i!i hoohei e pna iu;n ma kona lima akau k;i mukauknu nui. Ile aian mbiute pokole keia a lana nei e hoolono aku nei, aia liui iloko 0 ia mannwa. ua lohe aku !a laua i kekahi haliilu imi, a e pohapoha ana hoi na knpuai o na līo nei ma kona al»hek mai ka oawa mai no ka ipukn. K n»omoe ana 11 a hm laau ma o a maanei. e lele ana ka loj») mo na lnl« laan i ka helu o konn mau. kapnai, fi oi;u laua nei e nann pololei nei imua me ka numao pihoihoi, aia hoi. oili mai la o I.eono llumeāe^ela,

kwnlaiīi iJnāa o Ifa ta fe» īif> me ta i kftnā ike itua uiaj i li«iup.alc4 IH- Ju 0 Le OWela j Lrg: a mau Uuuolelo: . ' .. ." " " "Aiohn aLiahi ap— p ka. lio uani a'u « ike uei," waM &[l# &\q. \cla iaia ilio. "E like uiw ka'_u s uiaa i "kela la liala_,_fieia mi fea|«i . uiai «ei e EJUS . au i iiaku noii, a, i ho^oe uii'u, —a mai puhra pe me k* i kuuiu ole ia'«, .ou%.be beiejsahu no keia. a he jhjapait»le hai ma ke kipukaifi." .0 ka lio eleele i keia kanaka e kaa aua 9 ka ipuka 0 ko«a home me līa knnUii; uia ksn»a...lima, a uie he gQjea la n^» uuiia aku, ua Uke koua iia mi' kekahi liona hae loa,j kaukan pua iaia iim n hoouka ana. i kekahi iiia%,ppla ka lio eieck ( i ku iho ai eJ^ v 4h^a a. e uwiia .aaapu ana hoi i&aa miuiii iuaka iaiUa 0 ka La, a iaa. paha hikī i kela lio ke mai,^. iua u* paue kwke oia ia Le 01uv«la me ua huaolelo penei: | ''iie oi op oke hoakauo loa « kau iluna. o .ko'a ipuka W<jl Va. m&aap paha oe, aa loaa_ ia oe he ikaika. e paa ai i jua- !»«, ,i«a waa § holo aku ,aaa! .O,fcao kaulaili popopo a papuka anei.kaa i aiaaao ai,«« hooka'uka'n mai ia'u ma kahua! Xle kfti»aaiita au ao jkeia mmi kuahiwi,, a. aa jb jiw waM, iao i nhi m e k$ obs a we ka ha«,a ihula hoi aa e a «au np f»e « hele ae 9» kou ikv piipuka, a e make na.oeiloko o «a iao o keia kuavihiwi aie kou kuhihewa it«i," . Liilele, a c la ]io eleele jiei ihina a iUUo, holoholo ae lama o a> maauei, h«lu iU<« ! »* k«oa tnaa kapu&i i ta lionua, a ūiko o ia tnaa &ekoiaa pok«3a, iia pa kauaiima ia iho la ka iaa- -%*• a. mp ke ahiu » ua lio > no koaa manao ole ae i aa.msa. «fiau, ua holo mai la. ua lio pupule uai, a.e haiulu aoa hoi houua i koo« nja«L kapuai, a ma«. kahi he aaaua oi ka us iaAaie hikiwawe 4e j# «leelo iulhī e iikft,me ka imo Hii& iho a U n»Aka nia ke alo o Le Otef<Oa, a e lik« lioi iue ka oak» a ka awila, peia o Le 01evelaLi kiloi ak» ai 1 > kana kimka ili hooW * y - 1 nw ka a-i o Leeaa Ffßmfiflfifirtn"īinc - kt> akaiuai laa ole. , ,v