Ke Aloha Aina, Volume XIX, Number 67, 9 January 1915 — KE DUTE AME NA HUI HOOPUKAPUKA [ARTICLE]

KE DUTE AME NA HUI HOOPUKAPUKA

Aole wale nohoi i kau mai aa auhau dute lioikoi maluna o ka poe ilihune e kuai ana i na waiwai kumukuai emi, i oi al\u mauiua o ka poe ulakolako e. kuai ana i na wai■wai kumukuai kii'kie, aka, ua kauia he luaa dute kaokoa maluna o na waiwai emi i komo ole maloko o ke-: kahi pai>ainoa (schedule) i maiiao- j ia; a 110 na waiwai kumuknai kiekie nae, ua kauia he dote mahma o ko lakou waiwai io (nd vn]orom"). E like me keia: O ua lilina makopono («o ka pale aua ia loko o na kuka), ua kauia he <lut,o o 1 1-4 kenela 110 ka i-a kuea; oia hoi, lie 55 pakeneta maluua o kona waiwai io. oiai nae. o ke dute maluna o ka mak.ilena aianahe loa, lie 35 pakenela wale no o knna waiwai io. Kf uku nei mnu ve]evela j)ii o ke kumukuai i ke dule o . r t(l pakeneta wale iio, oiai nae, nn veleveta kukaenalo e aahu ia ana e ka poe ilihnno e uku ana ana he $1.50 uo ka paona a he 15 pnkeneta maluua o ka waiwai io. he hinna o 70 pakonei.i maluiia o ka waiw:ii enii c aahui.-i aua e ke kanaka ilihunp. lloko o m» papanioa waiwai (st hedule) a pnu o ke kanawai duie o 1897, u;i ikeia ke koikoi maoli o ke dute maluna o kai i-a ame ka paona o ua waiwai emi mamua o ke dute o na waiwai pii i hookomoia mai e ka poe, maka uunui. Aia iloko o ka "Moolelo- o ke DuU Kaupale Kuioko, malalo o ke poo, *ka Bila a McKinley," oa loaa ia haaaia: 0 ka rees i ike£a ao kfeia aao o ke kan kapakahi ana i ke dut«, oia no ka aneane loa ana e paoikuia aku aa waiwai emi o ke knmnknai mai ke komo ana mai iloko o ka aina, a ma ano i hiki ai i na Hui Hoopukapuka nunui (trusts) ke kau mai maluna o ka po€ ilihwue i ke kiimuknai n lakou e makemake ai me ka hoa luie ole (competition) mai na aina e mai. (īna paha e hoao aku ka mea kakau e wehewehe aku i ke Kaiiawal Dute Kaupale Kuloki., ma na hna helu dala, i hookuksiia mawaena (• Ameiika. Pelekane ame Kelemania, e hlo ana paha auanei ia i mea hoohihia i ka noonoo. Kolaila ke kapaej nei ka mea kakau. i ka hapaiuii o na i huahelu a lawe inai ma na mea liiki| maoli i ka mea heluhelu ke hoomao-i popo.) j Ma ka A. D. 1907, ua ku ae. o Mr. j ,Herman B, Butler. Hope Persidena aj Kakauolelo o ka Hui o J. T. Ryerson & Co. o Kikako, he ]>oe kalepa ma[ na mea pili i ka hao ame kila, imua i 0 ke Komisina o na Hana Kuloko : (Amerika), a eig kekahi o na ninau 1 waihoia aku i nina ona no ka pane ana mai: N. "Alaila, heaha ka waiwai o ke Kanawai Kaupnle Kulokol' H. "Manao ana anoi e ninau mai no ke kauawai i k<'ia wa'" N. "Ae, i na wa a pau. Tna ua hiki ia kakou ke hoopuka i na waiwai i oi aku ke emi mamua o ko ko na |jna e heaha ka waiwai o'ke kanawai Dute Kaupale Kuloko ia kakout" HH. "Ke manaoio nei ina e hiki! ke kumukuai ma ia wahi. aoho waiwai o fce Kanawai T>ute Kuloko ia kakou," N. "Ke hoike mai nei oe. nn emi iho k« knmuhuai o waiwai Amerik» i knaiia aku iwnho uiamua o ke kumukuai ma ka nina nei, he kakoo ana īa i ka hoemi (l«te rednetion'!. Manno anei oe he kakoo ia no ka hoopnu loa ana i ke ilute?" H. "'īna ho k:slepa au. alaila, aole ia i lawa no ka hoopan ana i ke| dute. nka nia ko'n ar.o he mea nku' aalma, manao au ua lawa ?oa no. M S ik«ia toh ka olelo ana a Mr BaU«r, ma 'leona ano h<- k.ar,ak. V lep*" ota hoi hoi. he k">naka k-.-u kukaa. e hoolilo ana i ka waiwai

ma ke tona a ma na haneri tona, ua kupono loa ke (kanawai Dute Kanpale Kuloko ia ia, a aole h.e pono e hoopauia, no ka mea, ua loaa ia ia he kumukuai kiekie no kana mau waiwai. Aka ma kona ano "he mea ūku auhau," oi liol he kanp.ka 0 ke kulana haahaa. e loaa nna hoi kona ninu pono o ke kino n>a ke kuai l.'ihi nmi ana i kona m.iii iahu a me na mea ai, he mea pono e l.oop«u 'ma ia i Kanawai Dute Kaupale Kuīoko, no ka mea, iui hoopilikia ta i ke kanaka ilihune. 0 keia ifla■i'i iho la no ke ano o ke kanawai I»nte Kuiipule Kuloko, he kanawai lnki i lvn mea waiwai ke aihu-3 i ka pono ame ka pomaikai o K3 kanuka ililiui7e. ,i i hiki ole hoi i ke kanaka; iliiinue ke pale ae i kona ailiueia, a o ku mea kupanaha, o i»e aupuni no ka mea nanu e hoopaifele ia ia ( mai na hana powa a r.a hui hoopn-l kapuka—oia uo ka mea nana e ko-i kua nei e powa la oia (ke kanaka ilihune). ma o kana mau mea ai la, kona aahu ame na pono e ae o ke ola ana, aua pouoi no i lia.ua., hooulu, hoohua a hoopuka maoli ai no ma tr<ma niiuu me kona mau lima ponoi. No Ke Tini 0 ke dute maluna o ka papaa tini he 2 keneta o ka paona malalo o ka j Bila a McKinley, 1 keneta, malalo oj |ka Biia a Wilisona, aole keia o ka] Peresidena); a he 1 1-2 ken«ta tna-j lalo o ka Bila a Dingley. Aole he I mau lua minerala tini iloko o ka| aina. Ua lawa na paona tini elna 1 hoomaemae ole ia (pig tin) no k& uhi hooaiaikai fina ia 100 paona pa-? pa» Uai. &k& Hui HanaH*& Ai»erfka Hmpaia k» bßī VifoW maaa' nei loaluna o ka oihan'a, han* tinL No}aila .«a hiki i keia, hai ka haaa a hoopuka i na papaa ti»i (piala) r&& ke knauakuai haahaa loa. Na ka Ahaol«lo i kau keia auhaa koikoi maluna ae maluna o na papaa tini mamuli o ka olelo hoopunipuni e knkuluia keia oihana a e kuaii& ke tini i ka poe o ka aina nei, ma ke kumui kuai i emi iho i ko Pelekane anie i \VaK>, kahi uui o ka lepo tini. I imea e hookahuaia'i o keia oihana, walii a Byron W. Holt, ma ka A. D, i LS99, mai ka la ī holo ai ka Bila aj \K'Kinley a luki ia makahiki, »a kaiua īiio maluna o na kanaka, maniuli o ke l)ute Kaupale Kuloko, he ; ui aua o ka Bila Kanawai a McKīn-j iley o la niakahiki, ua komo mai ilo-] i ko nei o ka aina he 674,664,458 pa-j |ona piula, ma ka papaa. oke ku-i | mukuai ma ka hona, he $20,700,000 la oi, oia hoi he $3.075 o ka 100 pa-; |ona. Ma ka la 11 o lune o keiai imakahiki (.1907), o ke kumukuai o ika 100 paona piuia ua pii loa ae ia a ikn lakou inea e uku ai ina lakou i jkuai i na lako tini mai waho | mai, i mea o liookahua paa ia'i keia oiLana; a oiai lioi, ua kauia keia uuit' īmiiuli o ka olelo hoopuuipuni a ka poo hui o knaiia na tini i loko o ka aina i omi iho malalo 0 ke kumukuai ma Wale, aka nae aoli- Le walii kanalua iki uo ka liiki ko hooiaioia aole i hookoia ua olelo la. Ma ka makaliiki e pau ana i lune 30, 1800, mamua o ka hooholoauhau dute koikoi mawaena o $80,000,000 ame $90,000,000. Ma keia wa a Mr. Hoit e hoike nei, a no kekahi mau niakahiki mamua aku, ua nelike ilio la ka poe īakou e hana i na mikhn huna Uni mo |y* hni i oleloiā'e la, aolo e hoolawa i ka poe a aku me u« uiikiiu hana tūū. Mai ia wa mai ua man mai ko dute t 1-2 kenet«, a i!okr> o keia makahiki (1907),kuniia nei ko tini i ka poe o ka aina mn lie 05 keneta ka oi akn no ka pahu hookahi o 100 paona, uiamua aku o ke kamnkuai'o ia mea liookahi 1 liookomoia mai Wale mai. A Āiki ; msi i koia manawa (1007) ua uku ! nku na kanaka ililnmo o Amerika 'npi. ho $155.000.000 malnna aku 0 1 k -w Pila.Mepia, a 1 V i-k an?aue e fl,oo ka oi ' k ' • l'i" i o kn pah-a hookahi iko ka A. P. 1?90. He koiki hanau 'hou

anei ka Hui Hana Hao Amerita Sulpui« e pono ai e malam&ia me lee t>ilte Kaupale Knlokot Aole auei ia he hoike tnaojHipo loa no popopo. ka Inwe ana o ke aupuni e kukoo aku i keia liee o kai-uli, oiai nae, aoiie nann ia o ke kanaka ilihune 1 loko o kona nawaliwali- manjuli o ka umu ana a na liee la (Hui Hana Hao) t 0 ka averika dnfe maluna o iawaiwai io o ke kopaa, iloko o &a A.| D. 1904, wahi a kft hoike a ka Oi-i hansi Kalepa ame Līmahana. he 73.35 pakenela. No na kopaa i hoomaemae ole ia ka hHpauui o ke|a dute. He 12 1-2 keneta o ka h&nen. paoua e lilo aua i ka uiea mae kopaa, \rahi a T. Ox-l «ard, he S0 pakeneia ia. Ma ka A. I), 1877 i kukuhi ia ai ka Hui Ageiui Kopaa Mua (flrst sagar trust), a oiai nohoi mai ia miinaya aiai, ua oi ae ka maikai an(io ,ka hoenū lilo o na unkiui hooraa«?mae kopāa, a he maalahi hoi ke a«o 0 ka lawelawe an.i i ka oihai\a kppaa, aka, 010 i loli iki ae ke kumukuai o ko kopaa i hoomaeiuaoia, Mahopo aiai nei o ka holo au& o }sn Kanawai & Dijiglej, waliī a ka p|je ik« a noii, ua uku aku kakou i na ilai Agena Kop&a, he $20,000,000 a 01 aku i ka makahiki hookahi, mj** nma ae o ka hulua d&la a ua mj» », hui la i uku ae ai i ke aupuni, (Hooauia^a.)