Ke Aloha Aina, Volume XIX, Number 101, 11 September 1915 — He Moolelo -NO- HIAKALOKA KE KAEAEA Nana I Alapahi Ke Alii Hikapoloa KE ALII Nana Ka Punikaulana O Ke Kohiana Mahina [ARTICLE]

He Moolelo -NO- HIAKALOKA KE KAEAEA Nana I Alapahi Ke Alii Hikapoloa KE ALII Nana Ka Punikaulana O Ke Kohiana Mahina

. NONA KEIA MAŪ PO Haoau ka p > ia Luna, Hanau ka po ia Luna nēi, O Lani Hoonee ka pp, Pinai i ka Ewe ? O Pipili ka po o moa 8 na Le t, 0 Kohianalea ka po, 0 Mahinalea ka po. ■ I Kulou iiiola ke.alii Hikapoloa ij lalo kona niaka me ke kani ana o | kana aka no kona pai ia aku e kahi Hiakaloka ; a kahi Hiakaloka lioomalea e mali leo ana i ke alii. Ua ae mai ke alii me ka laelae, ine ka , l»i«au hou aua mai, a "peliea au e hana aku ai i na kanaka ? „■ Pane aku la o Hiakaloka, he, nani ia ua ae māi la oe e ke alii me ka maikai, a eia ka liana niua a na kanaka. - He mau la kahu iinu aku keia uo kauaka, he mau la iav>aia no hoi, kaulai kekahi i'a, a e kapi no hoi kckafri, a t> ka ai no hoi, e hana oo a iiui. Ua hoolale koke ae la ke alii i na makaainana malalo o kona mau palena, na pea hoi a pau o ua kalana ana e noho aiuioku ana. Ō kekahi poe lioi i lawaia, o na ano lawaia tio a pau e loaa ana o ka i'a, a hiki i ka lawaia a ka wahine e lei ai i ka malo o ka.ija. *kfne. Ka lawaia kaulana hoi t o Ko-j iala he kapaepae malolo. O kc ano ] _ lawaia o ua aina makam la, e }ei ai ka wahine i ka malo: o kana kane a paiauma hek ma na lae kahakai. Penei kahi moolelo p keia .ano i lohe oe e kuu lioa kakeīe o, __ Ke Aloha Aina. Ma ka wa o Jiooa mai ai ke kau malols o ua aina la i kaulana i. na lehua o Puakea, pe- - | Ua pua ka leliua oiPuakea, . ■ Na manu o ke kula o Puakea, j Kau no i ke aku o Puakea, • Ko mea naua e litvoliau, Aia i ka wa pō okoa, ua holo aku. Ia na auwaa lawaia o Koliala iwaena.moana o Alenuihalia, a o ka palena o na waa e liolo ai aia no a hamaiua mai na pali o Maui, alaila "hull hoi ( mai. A o ka poe mea maunu laki i ka ai ia e ka malolo o lakou fta auw.aa pilia i ka i'a, a o lakou no na Jtuwaa hoi e i ka wa kakaliiaka, a o auwaa laki ole, aia no ka I»oT ana 5 ka wa e kupalakk ai ka wai- o Kohala (awakea) ; aole keia ho huaolelo kahiko, "kupalaka ka wai o Kohaia/' ha ka mea kakau īho ia. (A nō ka mA, i ono no hoi ka; - ■ = . -. ; ! ai ana o ka papiaina i kā nui*o na^ mea ai ono, e laa ka poi uoilo kaohi puu, ka hi'u kaniano halalu ke kai, ka ia ai no honi no ai no honi no,| * ka pipai ijiinoe, alaala ka opihi kaupali, kauleloa, kepalula a nie na kuhinik e eue a na līawaii. e nape ai a maiiuu kh puu.) A)ii hou ae kaua i ka !nwai;i walolo kapaepae, kahi a keia moolelo e hele uei, no ka mea. aia kekahi m.au makaainana o Hikap<loa ila-' ila kahi i kele lawaia e like ke kauoha a ke alii e liko me ke ao*a Hiakaloka, a he mea pono ole e poinaia ia hapa o keia moolela o Hiakaloka. ame ke kohiana maMna. , 0 kui« j»o kwaia maa"» kulia ia, o lakou ka poo nauku-.a e ka maunu kulia ok>, a o lakou no hoi ka liooii\ano ia e ku poeJski ole e haua i Vekalii Kana. guuwsv ele-

ele maluna q k»ia poe kulia no ko Jakou huna i' ka lakou mainu ki|H&, aohe hoi he hoikl aku, i ko lakpu poe h&a lawaia kulia ole/ oia paha ka j>oe paoa, aka, lie okoa ka paoa, oia ka poe nele loa, poe hoi wale, aka, o kekahi poē hoi .e i'a e loaa aua, aohe he komo o ka waa e ®pae aku ai iuka, e noho mai aj\a fca wahine me"ka naan makahehi. 0 keia poe la, oia ka poe naau eleele i ka poe' lawaia kulia, a poe lawaia nakele o ka i ka piha i ka i'a. A jāa e loaa* ia lakou ka'wa pōīīo e halawai' ai me keia poe lawaia kulia iwanakonu nft)ana, oiai ke apaapa e pa ikaika ana, o na ale x> ka moana me mauiia kiekie la. A ke loaa ua poe kuli* nei o ko lakou wa ia e hookahuliia ai mai ka waa hookalii kanaka oluno. a i ka «a'a elna a eko]u a eha paha a oi loa aku na kanaka o ia waa a he poe kulia nae, e pau ann lakou i ka make i k moana a bu hele i kn hohonn a make. ' * A hoi aku la keia poe a pae i ka aine, kakali mai la na wahine a ka poe i pae ole 'aku a awake a aui ka la, manao ae hv ua pilikia hele aku" la e ninau i kekahi poe lawaia, hoole mai la na poe lawaia, aole, aole lakou i ike. t Alaila kii ka wahine a kahi malo o ke kane lei ae la i ka a-i, a uwe I hele ae la ma na lae kahakai 'o Sia | ainā aloha la a ko Kohala poe, ka aina hoi nona na olelo kaulana he nui. ka aina nona na puu elua e poina ole ai i ko Kohala poe. A o keia iho la ke ano ame ka moolelo pili i keia atko malolo a na makaainana 6 Hikapoloa e hele la Lka huli i'a e like me.ke kauoha alii i loaa aku ia lakou. ' Hoi hou ae kaua Huiia o ka moolela e pili ana i ka hoolale ana a Hikapoloa i n# kanaka e kahu imu ai, a e lawaih' no hoi kekahi poe. Hao ae la na poe kanaka i na loi ] koēle loi laīia Ita wai o n"a foi i ka' pan 6 ka' ai ī ka uhukiia ma na lima lauoli la~o na kanaka. Ho'a na imua a enaena kalu'a'iīo lioi a mo'a, ia wa i lii a« ai 0 Hikapolōa ia Hiakaloka, e kuu kanaka, pehea ke ano o ka hana ana o ka ai, e hahao paha iloko o na knmau, oia na Timeke inmui a pehēa la ? Pane aku la o keia, kekahi ai e hookomo iloko o na kumau, a o kekahi ai no hoi e hana ma ka holo ai. Ae mai la ke alij ft haawi aku la i ke kauo!fa i nakanaka e lisua, a ua hooko mai la no hoi na kanaka i keia leō © ke aln. Winau hou aku lā ua Hikapoloa a -lieaha ka hana nui a na kanaka e hana ai mahope ©*ka ana o keia mau mea ai a kaua i hoolale aku nei? Pane aku 1a o Hiakaioka, e boouna aku oe i na kanaka e pii i ke kuahiwi e-kalai i mau waa kaulua 4 no u e kii aki ai i ko puni o ke kohiana mahlna. ■5Je ka hauoli waje ke alii i liooho' ae ai. ,Ae, ua Kiki! E kii io oe, ae, e hoouna io ao ji« kanak» i ke kunhiwi, e kalai ai ai waa, a_ no'u no hoi kekaln waa, o kahi waa pukahi i Wahi auaukai uo ke ku ae ka' lealoa. Aohe naua aku ft Hiak?iloka i ka ke alii mau hooliaene olelo mai. ' . ■• Kamailio hou aku la o Hiakaloka i ko alii. ponei ke ano o ko" tm kanāka lawo ana i ka ai. 0 na kymau fii, na kakou ia na Tsa poo noh'> i kai nei, ao «aholoai na ka poo pii kuahiwi ia. Hookalu holo ai h ke kanaka e lawe ai, %Kookahi kaau i*a, a pola aku ana, aia ka pono a uui ka ai a ke kanaka ikaika hana &ultj a o ka poe hoi o ki nei o koo iho auk, o ka lakou hana ka la>ve aku, i ka ame ka i'u ke pau ke anahulu liookahi alaik lawo aku. Pane mai la o Hiknpoloa, he v*ahi puuku maikai ks oe'ho sloJia \ na kanaka a ho hanai kanaka nohpi»' O ko*n mauao ina t kalai na kanaka 1 ku waa a lawe a kaī noi nie ko# tuau pono alaila, knhīkuhi aku no i kalu e iloaa ai'ua kohiana inahma i \ona |waM e loae. s na ns ksuaka af

hoi ia e kil, nolio no kaua a hoi mai a kanaka. ( . Hoole 'aku la o Hiakaloka,' "Aolē' &tiauei e loaa ka x>uni a mamnli auanei o ai lakou ne\ a ike i ka ono; o ko lakou nei makee no ia nā lakou a o ka hoololohe no ia ī kahi o ia mea i kii,ai. Ke' ai kanaka i kela mpa ina he malinini Oia no la aiiia, 'he mea paakikf loa nona'ka huli hou ana ihope a hoi i ka aina hanah a i kona wahi paha i hele mai ai." t "Pehea ke ano ame ka Jca waa au i mapao ai, ua lawa ia no kau huakaihele; i hiki ai ia'u ke kauoha aku i ua kanaka e kalai mai a ku i kou makemake ?" Pane akn, la o, , "He makeiuake au i mau waa-kaulua he iwakalua anana ka loa me Ihi makaukau no i kona a pau; a o ka wae ana i'na hoew&a, na'u no e way ka ppe kupono. Xo mea, ke ike nei au i na kanak'a o kou alo eke alii; lie poe pulale, lie pihoihoi a. mawalio ae o ia, he poe koa ole a he holowale hōi." Hoomaha iho Ja oia a liuliu hc|o- - ho« aku la i kana k&mailio ana: "Aia no i ko'u wahi na pqe (kau%Jca) hoewaa kupono a me ua hookele, he poe māa ika au ana i ke kai me ke kaniuliu a he p.oe uumi no hoi i ko. lakou hanu, o ka'u olelo wale no ka lakou e hoololie mai ai." Pane mai la ke alii: "Okiloa uo, e loaā na poe lioowaa kupono i ko'u alo ili<s uei, . Nq ka mea, he nui ko'u poe hoewaa a ua Ishia walo no i ua alt' o ka moana; eia ka lioi. e hool& 'mai ana oe i ka piha i ke hoewaa o ko'u" poe am eka kau hana o kuu mau kanaka. Ēi! na" poe iho la 110 ia, owela ke kula o Kalahiki, i lohe mai of. I#ko ua lioowaa ume ua, kanaka koa o *&e aloaln lohe ana i keia hoole ana o Hiakaloka uo ko lakou kupono ole i poe hoewaa nona; ua pii ae la ka ena o ko lakou huhu no Hiakaloka no kana mjL]ij olelo e hoohaahaa aaia ._ia i mea nb ke alij no e mai' ai a pau mai lakou 1 ke £ip(akuia e ke alii: ā o ko lakou nele iio. ia i ka ai ame ka i'a a lakou e iai ■ hookano ai, a pau no hoi ko lakoui puaahele ana. imna o ke alo o "k$ | alii. : ua ohumu. aui iho la lakou e make o TTiakaloka ke loaa tā! lakou ka wa pono e kau aku ai i ko lakou lima mahma ona, a i meal hod e ua ai ko no Hiakaloka mau hana pelo a imihala imua o ke alii, wahi a ua kakaUele loa aku la kaua e ka makamaka ma ke'kamailio aua no nā "kanaka a lee alii a Hikapolpa' i; -onou mai ai i mau hoewaa no Hi-| akaloka ma kona alahele kii a loaa' ke kohiana mahina, a e aui ae kauU no na poe kanaka e i-naua liele la iloko o ka iaau loloa no ka imi aua iiia kumulāau koa kupony no ka hana'ana a lilō i waa, oia lioi na waa a Hiakaloka i hōēu aku ai i ke alii no ke kalai ana. . - ' ' * ■ O na kanaka ike ;a loea ma kalai ana i ka waa ame na kalaiwaa o ke alii Hikapoloa, ,ua ulaaia aku la ja malalo o ke k&uoha nlii a kn ana i ka nahelehele; 1 o na kane. na lrahine a me na keikL Huluipau, Aohe ku, fcohe moe. O ka hana hoi a kekahi poe o na kauaka i koe iho i ke alo o B[ikupoloa ke alii, qia no ko lakpu kahu imu ana a nio'a ka alaila, Jtj\we iuka i kola ame keia anahulu la. Oia hoi, he nmi ln i ke analiulu hookahi. Ke hauuhele la na i ka piipali i kahi e loaa ai ila koa īuuiui maikai, a i ka loaa &u& 0 kokahi ua iu iho ln knhuua kalaiwaa i Kana papahana no ka "aana ana i ke kupoiio anie ka maikai no ka oki ana aku a hina, alni|a kalai aku i waa. t Liil&u ilw U ke kahuua kalaiwaa 1 kekalii nu\u kala&au i mau hūluhulnawa a hoV>komo ao Is o kōnn waha me ka nanulnamu ana ae i kahi mau iiuapule i akua EuAlaau oka wao, peuel: "Auhea oe, e Lea, ka wahiue kuAwu» i \a uka uei la—e Tt\x>uua ia iusi ke Ivilo, ko KiA.? knhi, ka mahohi. ka k|ft liwi> i IcwH« ai \ k« laan e oki ' V» ' iiina k« iaf}i raa kona lala E&Ani&niA CAole i pau ) ' iH .' ' 1