Ke Aloha Aina, Volume XXI, Number 17, 29 January 1916 — He Moolelo -NO- HIAKALOKA KE KAEAEA Nana I Alapahi Ke Alu Hikapoloa KE ALII Nana ka Punikaulana O Ke Kohiana Mahina [ARTICLE]

He Moolelo -NO- HIAKALOKA KE KAEAEA Nana I Alapahi Ke Alu Hikapoloa KE ALII Nana ka Punikaulana O Ke Kohiana Mahina

NONA KEIA MAU PO - ia r«na, HanautapoU Luna ne!, O L*n» Hf>oneo ka pr>, Pioai i-ka £we ka po, ' , O Pipii» kft po o mo> «na Lea, % K»hi»na)ea ka j o, 0 Maliinal«'a ka pn. I ka lohe ana mai o ka Ilamukt o na lealea i keie mau oklo* a ka moho ma ko lakou aoao na kaina ama ua akaaka ae la oia me ka lee nui me ka olelo po ana ae e like mt • keia: "Hookai no ka boi ua kanakn o Kawaapae aoh'' kii hf oielo hapujt.u olt*!" , "H« oijniā hoi ko!a! Mauiuii w»)< l«ai o lfels « ka hupo i ka uo na 00 be plha i ka inainn ia'u. Mp hp mea lfl ka ho! ka lanei hnna ihf, j>e!a, a ri& ha-i ak« i hoohoka 'nku iiūa. Na oiwi pouoi no ka hoi . , i hoohemahema 1 ko'ia aoao, he j>uni nae ke kuaki ame kja huhu ia ha*i 'plike me ka ih'o P* ( -JTo leia" m&n ohh ihai ka w&ha «ku- 0 ua nei a • kakoy, ua hu ae la kā *%& o ka ahakanaka mai kela pe r a a keia 'po- '* -p#*i 0 ka lanai malumalu e noho " « ka aha kanaka'o k« poe mikaikai. Mai na kamaaina o ka ai Haao j>o»oi iho, a hoea loa aku i mai ua moku 0 Kona, «me Puaa i ka Paia-ala. Ka Kia «e « k* ah£&8&&k& 1 r* 1 'n r7* v rl, i,-. ij £,*jt * 1 e ua ti«i % oh)he-raokdmoko l .a olohe lia'1 a mtfr- la oia i ke a)ia'nana a}cu ana iaia nje kiin ri)%n;olelo 0 ka uahoa; 8 he ikaika a ine ka makaala 10 ko oykou e keia makawela e ' 'nana mai nei } eia ae ke kah\ia; ku iqai imua o'u i ikeia ae hoi ka makaalā o'na makapueo 0 oukou." I k» pau a?ia »0 0 keia mau olelo i |ca oiH aku iwaho mailoko aku o 'ka -waha 0 ua olohe lua kaulana " aei 0 ka inoku nui 0 TTawau 0 ka' manpka no ia.o kahi ukulli 0 ka- "" kou i oili aku ai a ku ana ilnna 4 ke kahua maamwa jpono 0 ke slo' o *tta tlwekahuna nei a pane mai la: "Eia &u la ka ejeu ame ka ma- ( _kaala i waena 0 keia pne maka pueo wahi aii. O-ia! Kuuia īiiai hoi' "" ioii' ike «me kou jpakaji]cau ka inva 1 . maka kanaka, a raakff lepelepeohina paha hoi ka oi loa aku 0 ka nani ame ka maikai ke olelo ae!-' 1 Aole i hoopuka ia aku keia niau! , olelo a ua wahi ukulii nei "a %»kou me kona manao e hoīno maoli aku i *' u& nei. Aka, ua kahi- * fiilio aku oia i kela mau olelo inia ma ke ano hoohae hae/ i loa'no a pau aku na olelo a na wa""hi ukuii nei i ka hoopnka 5a aku i waho 0 ia koke 110 \r manawa n fcfofekahTma nēi i'lele mai ai imuā tae Vona mama njpau 0 hopu 1 ke k*iki. ; # fiia nae ka mea kupainnal)H leta i loko 0 kela manawa ; 0 ia no ka paa ole ana mai 0 la wahi ukulii nei i loko 0 koha ku' malie walo aku no i kahi liookahi me ka oVii 010. Ifo ka mea, mamuK 'o kona pih'a loa i ka inaina, ua hala loa aku la koana ihope ma ka aoao hema aku 0 ke keiki. laia nae i lmli hou mai ai ihope mo ka' maimo 0 hopu mai i kt> ua hiua aku la oia ilalo ke aio me ka niaopopo ole iaia 0 kona kumu i hina ai. \r>se no hoi 1 mao'popo i ke anaina 0 nana mai ana i ke kumn 0 kona hina aua aku * i lalo. Oiai, ua niimo loa ke kii'na aku a ke koiki i ua Fweka!mna nei ma m wawju\ a waiho ana oia ' !alrt me ho mon la; i pnleika aku * oia k'a hoholo pahi'a, n moo ana i lalo 0 ka lepo me ka huli 0 V<> ;i!o Aka } no ka aliakanaka ? kv> lakon 110 i ike uiai ai ? iona hiu.i ana a&u ilalo, ua o]<nva!u ae la ko la-

kou mau 100 uwe. Ka mea hoi «a aa i hoak koke se i ūa TJ*ekahuw nei mai • lalo ae o ka honua a h apa i hina ma bina ō kona man ka puaiwawae. lf( j ka lc*o liui kala Kiiiii <iiu i k-!i!n>S! iiiai :ti ia lakou < nooinaiu a <■ uoho inmĪi*', Eia n«« aohe w»hi mea a hoolohe īa ti»»i Ua hoomau uiai la no nae oia i kahea a»a a hiki wale i ko lakoi howki'okoa ami i ka anva.' O iu n' nttf ka ka ahakanaka i nfnau ko lee liiāf "āi 'Hieaha mai nēi keia ou e'wala «ti nlunhp'wa Hinl *ipt, p IHo ana ann Ot: i kl» uia&uif" O keia wahi ninao'uuku wale ti< a ka ahakanjaki» i nm&u aku lu rin o ka Hamiikn la, ka mSa mina i hoo pupukloa aku i kona noonoo. O ie kaua i olelo mai ai ia lakou ine kt Ipo'o ke kanaka i piha i nk huh»: "Owai anei ka mea i -uwahewa mn'b nī>Ve wale ana riO kn uwaf* K wahi a kekahi. "17a li!fl k>a oe i hehena. Me ka ike iho nc o kou mau maka i ke kaanini o kf alo o ka Maii o ine ka Kaikoiko i lana o ka ilikai, o ia ke'kiamu.ō ko makou nei i ka uwa. J?!a nao, o kou mea iho la īa e inaiina ai a kokoke o lele i ka pali c a hooki iho la ka mea nana ua mau olelo ta, me "ka hoomaka ana ae e uwa h(Jtt ae. •O keia mau olelo hoonaulnulu a keai kanaka, a rae kftia iwa tiwa Uou ajia ae o ka ahakanākā niHi knla aoao a koia ?ioao r> ke kahua mokomoko o i« ka moir nnnft i fio&e ' manao ikaika" <i kc koa, a me na maiftp ikiiki o iuaina i ioko o na olohe mokomok<) nei a oleio mai la: lijit ua /tiafeptiiikaii ko'oukou aoae 0 kiia kanaka waha kakani i ka nfolīft *sfekoakoa, a moho hāihailue manawa'; u<f noa kakahua M<6&&io)sx> non a ejiomo ai al e papttksalea pu ine Uwekahuna ke kst<yiea o ka uka Uelaau p ka hu]j makani o ke kuahiwio Mauna %6& -Aolo'o ke Icak«ni wale ino np o k'ā waha me ka lawelawe 010 ō n& lījjgs 1 ka hana, Oi- Kuuia mM hf>? paiia ku oukou yioho?" 'I rnoho aha hou aku ia ma ko makou aoao o hoopiha uwale ai no i ke kahua ? "0 ka ike ke akamai a mo ka ikaika ka mea hana iho a nui! Aole ka hoi oe i kulai mai la a hina kela wahi ukulii.ku mohe 'uia ko makoy aoāo ka ahakaiiaka eiaki o makou 3se* hookomo %ou aku i moho ina ko mak'ou rjei aoao ka aoao n ku mau aku iiei me ku hiua o!<* <i k;t mako» moiio i kukulu iiku īiei iiiiiia ou/' wahi a 'Honok«kahi o na kanaka lawakua ma ka ikaika, a i lehia hoi kona pnniupoo me na hana hooikaika tino o kela aine keia ano mai koua mau kupuna mai. TTa kaaheleia e fia Honohina la na moku eono o Hawaii N"ui a Kea a 'aohe ona mea nana i kaniu kona lae. N"o Hilohanako.hi mai keia kaeaea o ia mau *»r O keia. olelo hoonaukiuki ka mea iiana ī hooi loa ae- i ka huhū, ka inaina o ua moho ikaika ole nei o Hawaii. Oiai no nae ola e kxtfeaiala-ke ana h o a ianei no na olelo o Honohina o ia no ka wa a ua wahi ukulii hookalokupua nef o ke ku hou ana ae iluna o ke kahua mamua ponoi o ke alo o ua Uwekahuna nei a kamaf!io aku la me na huaolelo mōakaka i ka i ana aku: 'E ka makamaka-e! He mau fiana hoopau koalaala wata iio'keia" au e hioouluulu aku nei ika ahakanaHe hookahi walo no hana polio ma kou aoao i loko o keia manawa,"* o ia no ko kfiua kukjiliT hou ana ae i ko akea. Tlaila aku e ikeia ae ai ka'olohe oiaio ma na lealea o kela a me keia auo. Aole_e ikeia ka'olohe o kekahi kane a wahino paha ma na hana apau e hanaia ai, ke 61e oia e hoikeike ae iui r ua o l:e akea ma ke ku ana he a!o a he alo me kekahi kane a wahine e aku i olelo ae ana iaia he loea a he ihupani ma ia niea lie hakaka kuikui, a pela wale aku. T mea o hoopokolein ae, s ai ko oukou paki ana aku ; a paki «na uiai ina olelo Vi>pono ole; o kuu ae oe ?■ kan mau upna iluna o ke kuuna īiia kela aoaomai. Pela no Itol au e kuu mau upona ma ko'u ka mra aunnei o kaua e loihi ana ka alihi o ia iho la no ka olohe. Aolo o ka wa!aau wale no!" Aohe huaolelo i pnka mai mai ka waha mai o ua Fwekahuna nei ka olohe. Aka, e like me kahikiwawe o ka lole r.na o kn puapann a I*ikoiakaaalala a ku ka iolp i uka o TTohala, j>e!a oleoa iho la no lea hikiwawe a me ka emoole o ia miki ana «e a ua o!ohe'liakaka !a <ij"a auo apnu a Vn atia iluna o ke kahua m* | mun ponoi o ke alo o ua wahi uku-

lii uei. I ua Uwekahuna nei xio & ku 'i ke kahiiā o ke niai 1a m> ia i ua wahi nei i»ifl ano patenehetie ika I 4n4 »i)S1: ■ "E k&hi keiki lei pohuehue o ke kalia aliaiia o KapaL! Mi»i niai'iao kululn'wa 'iho <><>, hr hanu niualahi wak m keia au <' hgohaua m«i uoi imua o ke kanaka i lielei u lehm nu īia hiki wale ug i kamalii e like la iue oe, o ia uo ka.j>anal ana aku a panai niai ine na e like la kou kulaua. 0 loaa aku eei o ka lanakila ia oe ma kela haua. ana aleu nei oiamuīi maf no la o ko'u makemake ole e kau aku i ko'u iiina uiaiuna o keiki liilii e like la ujo oe ke auo!" I-m iho iluna tr ke kahua e skeiu ae ai ka oiuio o kuu uiau >nen e kamaiHo imi ia. 0 ka'u iwi i ike « aku nei uo m oe, ka mau wawae iluua o lewa kaUi i liau-ina-wu& ai me he lala la no kekalu kuutu kukui i liek; a> £>&pa£>a !" wahi a ke keiki i |>a nai aka ai ma ke anp boab»eh#e />aulu. I loa »o « pAu, keia mu olelo ,i Jk# oili aku īaai ka -waha aku o mx kiki, o ia koke ao ka iHp.ua wa o ua L r wek.ahuna nei i lele niai ai ijuua me ka iuiinia lua ole ine ka maaao, e Jiopu4ho i k<j.keiki a p.aki iho ijuna o ka honua, Aka jaia i mai ai iniua me ka mama nui, o ia like no ka mauawa i lele aku ai iiaua o ua Uwekahuua uei, a hopuiu ae la ma kona puhaka uie kahikiw*we loa i oi aku i ko ua Uwekahuua noi. A, iuaiuuk oka )viki ajifl j>al« ae i na lima wikanj o ke keiki, a2a kona kino ke liookukuluia iho la, i ka honua, rnc ka mauttruflna. o. koua mau wawae iluna. 0 ia ku ua wahi ukulii nei i pane iho ai: s pnh» o aku &m kela wahi aka-ku a,'u i hT)ike mua iha iiei i ka haumanaiia o na >va•wae i lejva, a, ia ha-i aku! Eia ua-kikauanei nou ponoi fto keia alae iho .nei, Ua likp loa iho Ja a'u i ike iho uei uhane kakaola e hele ana i»a keja a ine keia kauhale e pā.'i ,4ir & »lpaka ae la ua hook«iakupua uei hoi, ka ■' hookahi ka akalike ana ahakanaka uiai o a o * _ I ka _ike io ,ana iuai aliaka-, uaka i ka haumfluajia'ku o cta. iuokuahi o ka hui iJawaii-Anierika, ua pu ia hou ae la ko wt&u leo uwa e wawalo hele la i ka lewa. 1 ka hopkuu ana iho o ua*abi uku~ lii uej i kana paa ana i ua wawa© o ua olol*e uei, ua haule ilio la ia iJuiia o ka honua, uie ka ike oleia aku o ka onioni ae o koiia king. ia uiea, i ka ike una iho o ua Uwekahaua nei i keia hoohoka, hou ia_aca oua e ke keiki »o ka e]ua.j> ka" mayaw4j ua hilahila loa iho la oia Hie ka moe hoololo flua iho me ke k&jiaka uiake la. O ia ka ka ahakauaka i kahea mai ai i ka kakou Y\:&hi ukiilu me keia uau olelo hoouaika Ta i ka olelo an» iuai: <f Ua pau aku' Una huaolelp oke aloha» i ka, xu#uawa aole J ka ae uei oukou imua ke kahua mokouioko, INolaila, ea o ke noi aua a i na hu,aolelo o ke aloha a me ka pili makaauaka i loko o keia mauawa o ke. kupilikii e. ikeia uei, wahi a hi leo īuai waena īuai o ka ahakanaka i pae e mai ai me ka iugakaka lea o. ua hua o!elq a pau. Mauiuli o~k«ia mau alelo i puka uiai, iiiai kekalu kauaka mai o ka ākanaka na ia uiea i hooiomo i na mauao i loko o kahi ukulii, .a kakou e loa aku i na ana no' ka uaoho. kamoe hoololo Ia i luna o ke kahua mokoinoko, Ak.a> uo ka yiauao o ka Ilamuku Nui o ua lealea, he mea- a hookaiki wale uo ka waiho ana iho i kela kiuo e like me iu ua keua aku la oia i kekahi mau kauaka uo ka lawe'ana aku i ke kiuo o Uwekahuua i waho o' ke, kahua mokomoko. Ua hooko aku la uo.hoi ua kauaka i ke uaia aku ai i ka, makemake o ke kauoha. O ka mea kupaianaha uae i loko o kela mauawa,.. oJa uo ko lakou hamoia aua mai e ua Uwekahuua nei a holo ke olohelohe me ka ike ,yk'ia aku, a lohe oleia aku o ko lakou mau h'o auwe o ke ehaeha. JTo ka uiea, ua pau loa aku la lakou i ka make uui o ka hawelelua ia mai e ua Uwekahuna uei. Ika ike aua mai mae o ka Ilamuku o uā lealea i keia j)!likia J ili aku maluu* o na kanaka ana i keua aku ai e kii ia Uwekahuna a mai ke kahua aku, ua kahea ae la oisj i ka lehulehu e lawe aku iaia a kiola ma waho o ke kahua. Mamua nao o ke koiuo auii uuū o ka lehulehu i kahe'a ia ai i ilola o ke kahua, ua hoea e siku lft ka kakou wahi ukulu iua kahl a ua hoQr ka!akujniji !a e moe hoololo t «1114,4 lalau iho !a iaia uw keia mau \pcw 0 ka maiia kosj:

"K keiu lapuwale a Sa liilahlla ole : j>ehea la"oe i aa a* e liana akn i kft liana -fno 8 a?oh« ole i I kou. niau RQfiiiaiys:Y, 'Oini nae ■ .aole a lakou ,hana ino a hnim Upuwole i liooili mfti #i malmi;) uu. lna lie ikaikn io kou e keia I'kihi-aki uie, o wuowa Jtgna okn jkuika; ljoik(;iii uo !* . J, ka ikā» aua. Ag o„u« Uwokahuua i:ka ukulii i ke ku aua f iko ma koua aoao ; oia koke jia_komi m&uawalow&La ae ai i 10-113, 113, mau w&F,4 ka "iii'iao 0 ka ae ai kona kania-i, a liina ih.O' oia i lalo uie >ouiJilo s koua wanao p kupaianaha na« i»a ia o ia n.j ku lcwu ane »e ft kc>iia kin<>*ihina mV ke kowiliwili ift an# aq k» ikuika i loko ō,Jse.keiki N r o k« īupa, i kela liooniaalea n#*! i &UWftla. ā? 'Ul.'.kona ~,a" wawae me Jiikiwawe ]on } oin uo ka manawa'a ūawāhi uknlii nei 1 hopu me loa. A, mamttg q 'ana iaia ke ike iho .ua h|la aia ke lowa kona homi a ae i bj>ko ok« Hma, y 8 walii lii iiei sl m.e % waVā popo T'alaie la. _ -T ana o ua Uwekahuna nei "e keiki, aia knaa leo ke loHeia akuja i kē ka kikepakepa ana ae I konā mau._pili,o kn uka waolaau e like la iue iho; "Ta Ku;giakua-moeawakea O Kgohukoh> iluna o ua īaau,■ " * 0 •*- . man'a .' -, ■ Q ua JiTuumea<r J* n^la i . , $k - " . Ēia iuai aku! ī ke}a ]|ela liiuioieloj ho[>e lqa '' a lioqkuuj aloi a i lia- j kaka la o !ftawaii_]Sfui a. Kea. Sia : nae, aole _X<>a i ifejā ~Jcalii a koua ■ kino i kona liina; aki/T Ko la Ua lilo iho la kela i >haria $ ija u * h°°k°! aka me» JfL-BA.Mffiaaina o ke k.a_ha o e kama-; ilio uui ai i Jōkol f jO||a Aka"* nae • u Ss. wa %. ukuiii 31 i. l jK7' ftr S*' no o kana ,f """TT -^i 0 i«i pu mai ka aku. .„ ~; v>lViyVl . *?■'. J ka lēhulehii i o a ( iauei me jnayig haua; i e. ka Bfeo. 4Ja j uq ka j opiopio lielejheleya ui j pilalalii i koiuo mai ai o_j ko kah.ua mokpuioko me jia maka j ioeua oka īiuhu a ,nin au "Eia iho nei ke alii oj nei ?*' Oiai uo j opio iiei e alaalawa j t mau maka mao..&.mB.ancLHg£uji|ni uui e ike a]iu i kahi iopio o Hiakaloka kahi i t honua ai mai ka halau leaiia a ua'- . lii. ka ia o uei e ua kanaka juatl&laft Lopio uei, ua. niuau hou !me ka" \co uui kaka na i .%na.aku: . .. . "E keia lapuwale c. ku~iejcfl uei! Aia aku nei ihea ke hioi .a oukou i nalowale kie|tie wale aku kela a hini ,{i ka pakela niahaoi inn_y»jp. Me ka ike iho ug lioi o ka llm palaulau ame ua ,maka nioioi o, pupuka la, ua lilo mua kn .in« a ku laua o Tīimmui kulehua i waliine hoao ka o.koua kumu ia o ka ana iha nei e noho i kai nei ejfcaTli 1 kuu wiiliiue ia Kalelnia. JrcolaiTq, i lohe oe c ka Ilamuku sju o ua 'I hoi mai auanoi ua *WsSm-\ heie la a oukou imua o ike aku oukou iaiu. E ihu o ka Uuahiwa !;U) p&kiikii o ua.wahi keik.i { hue la o na aina kalin. A, f na .eku a īue koua ikaiku, c iv uuiinei o:a i k'.iu .i .«.i „ Kamuli o ke kui'.ih.'.lii aiQŌ. £4, piuapiuai 0 ua olelo u ke Honohiua 0 ka uj* Kui ilohna UoJ|e Alii. opio Iliakaloku amo kē maoli, 0 kaua kamailio aua £aToka, ua ulu ae Ta ka hao iloko 0 Hoa ka lealoa. i kalii i Ike a u\ua. ai oia iue ua Alii la. kfyuc% uia liopi' ilio 0 k aua: | iUo i ko kahaa kela .kaUhiaka uio kaj aluu au* M 0 ua haua 0 ia aolo loa he uuiu&wa uouu i pi ,ia su a [Ta mauawa a ua Jlouoh:u« us(^W, 1W" ~S uci . L , (Apk 1 pau.)„ x ,