Ke Aloha Aina, Volume XXI, Number 19, 12 February 1916 — He Moolelo —NOHIAKALOKA KE KAEAEA Nana I Aiapahi Ke Alii Hikapoloa KE ALII Nana Ka Punikaulana O Ke Kohiana Mahina [ARTICLE]

He Moolelo —NOHIAKALOKA KE KAEAEA Nana I Aiapahi Ke Alii Hikapoloa KE ALII Nana Ka Punikaulana O Ke Kohiana Mahina

- NO"NA KKIA MAU PO H*aau jca p i ia Luna, Hannu ka po i& Lana ne', O Lani Hoonee ka po, Pinai 1 ka Ewe ka po, O Pfp!ll ka pō o mo > Ana Lea, 0 Kohiaoalea ka po, O Mftbioalea ka po.

No keia ninAu hookolohe a k« Alii opio, uft pane ako la na Kniloko nei; me akaaka ana ae: "Noeau no hoi kau niiiau e kuu • Iloko ka hoi o kou opiopio loa e nana iā ako nei ; eia ka ua iiele wale a kiili'n ka n Kunonokahalulu." Akaaka likr; «p 1a lakou a 'pau nie ka hooinau "ana mai o ua Ku nei i ke kamailio ana 'me' kek mau x>lelo elike la n<r me ka kona haku opio i kamailio mAi imua o kona ato: "He oiaio kela au c kuu haku i kamaflio mai 1a! He kaau okoa keia me ka umi keu ka loa o ke aho; i knuia ai. TJa, jsaa mai 110 ka i'a i a kau iluna oka waa. tJa ai no i j ka i'a-a maunu na niho! Eia nae,' . oke kaiepa wale iho'no, aole i hoo-; kuu i kft pohaku <■ ]iaa ai ka waa i j ke koa hookahi; Ua aiia no ka ia o kela mau koa. aku nei ma luna a ou btlo o keia wahi. No ka hohonu loa no, aole i kuu ia ka hekau i mea e moūo ai i kahi hookahi 1 ka mea i poluea. No ka hoomanao no hoi: kekahi e hoi aku iuka o ka aiua maloo, pela no i lana ae aī ka manao eialewa rftalie-}!» jne wahl waa, a komo ma? ka Kiakani ma kai nifti o ka hc kuu ae no ka ka kalii L», a hoi iiku no ukaj dka aina! Aole hoi emi ana aku | ji ka i»ekau i ka mea koikoi a ma-1 ulu o nft poohiwi. Hewa ia la ?" aj akaaka Im>u ae la lakou apau nie ka i Hlo an£ flku o ka lakou kamailio no na niea e pili i ko lakou ala mo- > aofl. Ma hope iho o ko'lakou kamai"lio ana no aa mea.e pili ana i ko lakou alahele ,o ka moana uui akea, ame ka loihi o ka manawa e hala ana ia lakou maluna o na hokua' o ka ale; ua kam&ilio mai la o Kau i keia mau olelo ma ke ano e ks u« mai ana. "Oiāi, he hookahi ou kaliu i koe, a o kona kuleana ia ina na moana Ūkai akea, Nolaila, he mea maikai ke waiho ia ka noonoo ana aku ' o keia kuxquh«ua a hui aku kakou mē ia. He pok:ble"loa no ka manai koe o ko kakou halawai aku n'o hofta mē īa kupunākane ou, ka mea ke hoakaka rnai i ke ano o ko kakou nee ana aku o keia nma «ku mji, luna o keia moana nui akea a makou i holo "mai ai, /Ka, ia ana S rfai nāe ole Bu e poina, he hookahi kanaha , la okoa ia i ka moana a pae mua ; loa aiai 1« makou i kahi a ua kupunakane la ou e iioho mai nei. Nolaila ea, e hooki ko kakou kamoHio ana ma ia manao on e kun alii a hui aku kakou me Kaalekuiiloloa!" a hooki iho la oia i kanA ,|j|BB*ilio ana. keia mau ho&kaka a Kau nei, ua haawi aku la ua Alu opio nei i kona ae me ka olelo ana aku ia |^ou: M E hookuuia ko kakou akoako.l ana i keia manawa. No ka moa, u,-i maopopo ae 1& no kahi e loaa mai ai ka'u mea i makemake ae nei. Nolail 4 , e hohohoi akti kakou. no loko o ka iialau a na kamaaina e . leplea ma> i&- E hoomanao pn iho hm he mftikai i« Iwkou k» loaa ke manawa e su ao ko kakou ntau kino luamua ae o Jnkafcou kau aua aku iluua o ka ****» Q k« oiW aku uo nae o ou-

kou apau ka poe o kakou e-pono e hoi mua aku e JhpoTso]y i keia ma.-, oawa. Ē hoomana(T no ioi oe e Haupu i kau hana inamua a<? o ka .wehewehe ana mal o' kaiao!"

i • Xo ia iiK'ii, uii hoi aku 1« lakou i i'iei a liiki i ka lmlau lealm o na j kamaaiua, o kp AHi Hiakaloka : hookahi wale no o lakou ka mea s t komo aku iloko. Aka, o ka lehnlehu iho o kona maū-kupuna, iu lioi loa aku laJakou.nQ.ko lakou au 010 i hookaawaleia ai .e hooluolu ai no ka h&ajele iho ia. Kamilopaekanaka ma kekalii kakahiaka ae. I keia komO āna" «kū nae a. ko Alii Iliakaioka iloko o }lo anaina lealea, a na kamaHna, oia i noho loihi loa iho ; fiaftiail&. iVka he elua wale no ana o -ka noho ana iho e nāua, &, o kona puka aku la no ia a hoi aku la no mua o konu hale e hooluolu .ai. !■ ole ai e kunewauewa aku i ka.mo-i ana ke ao ae i ka'manawa c holo aku ai i ka moana.

Eia nae,.o keia wa a ke Alii TTiakaloka i hoi ai e hiamoe, o ia no ka manawa o ka hūli ana ae o ke Ka-u' o ka po, a i„oleloia hoi e kekahi poe; he 'huli ana o ka I'a' | o ka po. Aole no hoi I li'uli'u aku ia hoi ana aku a ke 'Ki opio e hooluolu, ua lohe koke' ia aku īa no ka leo o Haupu ka hooielewaa o ke alii ike kalahea a n & ae ' konu mau hoa e ala ae a hoomakaiikau ia lakou iho uo ka lakou hunkai. Oiai ua aipuupuu ua .lolie jnuii no keia holo aku o ke Alii mnliliini ma kana huakai auinooni, u.i alo mua ae la lakou a hoomakiiiikau iho ,la 'i na inea ai, i jfti iho lakou o ko lakou haaloh'. an«i mai i ko hikou mau kapakai. Ao'' nae i loaa iki ia lakou he wahi ni;ihui loh(.:, o ko lakou haku Konoliiki Nui ki°kahi e liaalele mai ann ia lakou ma ua kakahiaka la. I ka niakaukau ana o kn lakou mau mea ai maluna o M pap.uiina iehu ehu i hoholaia mai imua o ka al.ak/iuaka. Ila kono i» mai hi n,i iii'>a a pau e hele aku maluii« o ua mau papaaina la J e ai pu ai m<' ua maīihini mamua ae o ko lakou haalele tiHL iho. He oiaio, ua akoakoa mai la na 'lii kamaaina apau e noho ana ma ua kaha la ma lu,na o ka papaaina i hoomakaukau la no kr alii malihini. Ma rtc hoi me na 'lii itia lalo iho i ak'oakoa inai ai me na kupnna o ke aHi mtilihini inahlna o ka īakou papaa&a. 0 i>a ohua no faoi a me na nialo o na alii kamauiua a mo ka lehulehu ma luua uo hoi lakōu <> kekniii mau papaaina ekola i hookaawnle ia no lakou. " '

Oiai i pau ae ai ai ana ana meā* apau, ua hoi ae la leo lakott hooluan aa hoonanea ana, a mawaho ilio o na halau loloa o na waa o na 'lii kamaaina o Kau-kuamākani e waiho ai. Oiai nae i kela wa, ala o Hiakaloka ame kona mau kahu ke liuīiu mai la no ko lakou iho , mai no kahi o-ko lakou waa e kan ana. I htakalia wale no ko lakou kaaiele aku i ka hale i ka oili ole ae o ka liokn hookek*\vna. ī ka oili ana āe o ka hoku hookelewrfa ma ka aoao hikina hema t«ke kuahiwi o Mauna Loa, ua lohe hou ia aku la ka leo o ua Haupl! uei i ke kukala ana mai.

"E au, e ala na kamaaina; e liele ae e ike i ko na malihini kaalele ana iho i ko oukou man knpakai. Eia na maka hiaa o Hiinu>kehoaawihi mai nei e haalele iho i ka poli o kana mea aloha a hele aq e ike i na keiki liueu o Tahikikaiareare."

"0 na kane, e pale ae ai i ka uha o ka wahine e hoopumehana iho ana ia oe. 0 na wahine hoi e hoeu aku i ka aoa<r o ke kane e hoopulupuiu, iho ana ī ka nteha\ia o kou poli. E kela po a a me ke*a pe'a o kau u e ala! Eia ke kai o ka lao o Kalao ke hoolale mai nei nei e hele a waiho iho i ko oukoii lA loha ame ko oukou lokomaikai a Ipau ma hope nei. Kia ka leo oke | alolia ke hea aku nei e hanlele ilio ikoawaa i koakana—a!" a 'ki ili° la konn leo knlahea.

T kek wa nae o ka leo o ua Haupu noi e kalahea nei, aia na kanaka o Kau ke oiliili mai la mai loko mai o na laulaau loh'a p nlu iana mai kuahiwi mai a hoea loa i kr> neone. He mea hoi i hoonele loa ia mai iloko o keia mau K TTa hoi aku nei na laau loloa i ke kuahiwi noho mai. Oiai na<\ ua nalowale loa kekahi mau la: n kamaaina o ka nitia mai lu"a 'ku o ka lepo aloha oko kakou nin: 1? !ike no me ka emi ans aku o na laati knniaaina. pela no ka emi a«n akt» o ka Uhuikanaka o ka ai'^a.

He wahi manawa ]>okolr vrate no ma hope iho, ua ikeia «Vu ?a "kR huakaialii i ka iho. ana ivni. Aia

iloko okeia huakĀi alii i komg f)ua! ai ke AHi Hiakaīoka, . P . *3f \ **" | Oiai uae iloko o ia. manawa, ais koaa īuau kaliu apau iluua. $ ka waa kalii i nolio mai ai a k«1tHlI ia- >«. I ka hiki ana mui um» o ua luuikaiahi la, uu oili jui ln o Hiakaloka iwuho a haaw» aku la i "kona aloha i na alii kamaama. Ik« j>an aua no o !>a kukaialoha ai>9, na hulī ne la oia a'ē« 'ākn la iluna'ō ka \\ d<>. i kona kau aua ak,u iluna o ka waa, oiai ke. Lele loa a c ia & ke i ka luauawa e oili mai ai q ka hokulon; ua haawi ae la na hope mawaena o koauka nie kōa: wan, a hoīo aku la' uia \q. alahele.o. liooa aku ai i !PiU)a maka' Ua fcoo)iala ia ,e lakou ia la holookoa ame in po ma ka niOAna ft nia kekahi kakahiaka ae lakou i hookokoke aku ai ma ka loa o I,eleiwi ma ka hikiua 4kft awakumoku~"o Hilo e ikeia nej i keia manawa. Oiai ka īa i uialiiki loa ae ai maluna o ka ilikai ua ike aku la lakon nei i kekahi inau waa

hi aku e lana mai ana imna ō kou.

r keia wa no hoio ka la i mahiki | loa ae ai maluna o ka ilikai, ua ikn 'mai la o Kaale i ka hookokoke aku ' o keia waaula ' i ko takou 'wahi e i-lana ana. Nolaila, ua haupu koke !āe la oia no kona haku r malia paha o ift keio e pii pololei aku nei i o lakou la. No ia mea, ua kakali mai la oia o ke kokōke loa aku o ka waa, alaila, ,ninau akli. ' lain no nap e ku nei"i luna o ka niao o ka r niao o ka waa me ke kaulono pono o kona mau maka i kff waa 'malihini e hookokoke mau aku nei īa lakou. Ike kokoke loa ana aku nae o ua waa nei, o ia ka %a a iia Kaale i ninau mai ai i ka mea nona ka waaula ame kahi o ka waa e holo aku nei.

I ka haiia ana aku no Hiakaloka, ka waa a e holo ana ko lakou nei waa i ka imihaku ma Tahikikaiareare, ua hoomaopopo koke ftio la no ua Kaale nei aole keia hc mea o aku. Aka, o keia no ka hua i puka mai mailoko m'ai o kona makua. Noteila v īJiamfla aē o' kona keiia ana mai ia lakou nei e pae no uka o ka aina, ua hoouna mua aku oia i kekahi nfau waa ona e hoi a kena aku i na afpimpuu e hoomakauk"au ia i iūkh mea ai ! na «a malihini. Ua hēok6 īa'lakou i ke"katioha ™ kfl nui. A, mamua ae o ka pae | ana aku o ko Kaale waa me īea waa maliliini no ka paona wna aia na ! mea apu ua makaukau. T hakalia '■tfa!c no ta lakou. 1 ka hala ana aku o na wāa ele!e i kō nka poe, -Ua hoopiK mai la ko Kaale waa i ka waa malihini ino keia mau olelo ma kona waha: "E kuu haku, aole oe he mea i wehena ae mai kuu ])iko ae. ' Pehea ka noho ana o ko makuakane?" TTa hoikeike aku la o Hiakaloka i na mea apau, a, pela na mea e r pili ana i kana liuākai i au mai ai i na kai ewalu. . ī ka pili loa ana aku o ka waa o ua Kaale nel 'ma ka aoao o ko lakou alii opio, iua ike iho la oia; o kona mau hoat hanau no ka keia poe e kulolou jiei iiloko o ka waha oka waa. Nola- ! ila, ua hui aloha ae la ua poe lroai hanau nei, a kono aku la ke kamaaina ip lakou e pae no uka o ka I ainā. "Wahi a ua Kaale nei i kono aku ai ia Hiakaloka i ka i ana aku e like me keia: "E pae ka waa e tuu haku no uka oka aina! Aia ka aina na makaukau i ka hale, ka ai, ka i # a, a me »a mea no apau e ono ai ka noho hoomaha ana iho no kekahi maū ana hulu lehulehu. He ai i hoolako a i hoomakankau ia e &o luaui ipakuakane a waiho ma kela a me keia wahi o keia mau paeinoku. Nolaila, e papa pae kakou no uka o ka aina! rt T ko lakou nei pae ana aku i knla, ua apo ohaoha ia w»ai la lakou e ua kamaaina a hookipaia ak\i la ma loko o ka hale o ke kamaaina i pae like aku la no. A o Knale hoi iua ka liea ana a kekahi p(»e o lakou tio i pae like aku la. Oke kitmu no nae o keia ohāoha loa o ke lakon nei hookipa ia aku mamuli no ia o ka hoik<? mna ana | aku o Knale i kona ntau kanaka , Ue alii nui keia' mnliliini i halawai dho la, a he koko pili knonoono loa no hoi iloko o na KasTe la. Nolaila. ua HIo loa ibo la keia inalihinī i mea mii loa ia lakou. A, niumua ae o ka hehi ati» akn o ko kkou man knpuai wawae i ke ot\e maloo. na makankan "tnai 1a na moa apau »o ka hōokipa ana akn ke waiho ia iloko o ka a, k« >iolo la hoi na elele lawe kauo"ha no kela a me koia o ka aina" W ka pilia han^li.

(Aole i paxi.> *