Ke Aloha Aina, Volume XXI, Number 22, 11 March 1916 — He Moolelo -NO- HIAKALOKA KE KAEAEA Nana I Alapahi Ke Alii Hikapotoa KE ALII Nana Ka Punikaulana O Ke Kohiana Mahina [ARTICLE]

He Moolelo -NO- HIAKALOKA KE KAEAEA Nana I Alapahi Ke Alii Hikapotoa KE ALII Nana Ka Punikaulana O Ke Kohiana Mahina

NONA KEIA MAU PO Haoau kā p > ia Luna, Hanau ka po ift Lofti nei, 0 Lani Hoonee ki po, Pinai i po, . O PipU» kn po o moe «na Lea, © Kohiaoaiea ka po, 0 Mahinalea ka po.

I ka manawa a na alelo manamana o ke ahi uwila e holapu iho ai maluna o ka ahakanaka e fcukii ana me ka pili wale ana no ī kahi e malu ai, o ka manawa iho la ia 0 ka ua e haule ikaika iho ai me he mea la o ua mau poiwāi nunūi la ka Kiea i ninini maoli ia ih° nialiina o lakou. Pela no hoi ka makani e pa la mauka o ka aina ame lnna o ka ~iTT hualala o ka kai akea a lakou <• lana \a. TTa Uke loa no ta Ult ka „lima kanaka e kulai mai ana i ke kanaka e ku ana iluna o ka ilihonua. Pela nohoi maluna o ka ilihonua, me he lima kanaka la no hoi ia e hopu iho i ka waa ame ka papa heenalu a o!fipe aku la iluna a kualakua, aku. O ka mea wale no i manalo ai keia mau hana hookalakupua a ka ino nui hookalakupua a ua wahine eueu nei o kā uka o Halai, o ia no keia| paa e ana o na lima o ka poe māluna o ka ilikai i ke kiloulou ia. Aka, poe nae o lakou i hoomaloka i na olelo a ke keiki, mamuli o ko mai, he ano ole wale no kana mau olelo i kamailio aku ai, ua pau loa lakon i; I ka olepeia na waa a nahaha. O; na papaheenalu kekahi i pau i kaj nahaha me ka lumilumi ia o ia poe e ke kai, a lilo i luahi na na manao lapuwale o ua mau wahine la. x Iloko no nae o kela ikaika a ka ino e holapu la i kela manawa a Olulo e kamailio pu nei me na kaeaka, e hoakaka ana hoi i ke kumu e pau koke ai ua ino nui la e \*>lapu ana, o ka manaa'a ia a |akou apau i ike ae ai i ke poīia ana iho o kukuna malamalama o ka 1a me ke okipu ana iho o ka teo hooweliweli o ka hekili e nakolokolo ana. Ua malie loa a la hoi ka ua ame ka makani e pa puahiohio ana 1 ka wa mamua koke iho. O ia pu ' no hoi ka wa i hooho like ai ka leO o na kane ame na wahine e lana ana iluna o kulana nalu, a i pakele mai hoi i na hana lokoino a ke kai koo ame ka makani i ka i ana a« me ka leo olowalu, A pau keia ino lapuwale——e! A pau keia ino hookalakupua e. E lakou la e! (E kahea ana i ka poe maluna o na waa). E holo aku oukou e nana i ua mau wahine ino nei. E amt»a ko lava mau ola; e pono ai!" Ua hoomauia keia mau leo ho-: oho x o na kane ame na wahine ej olowalu ana a hiki wale no i ko la-: kou pae ana i ka honua' aina. Oi : ai nae hoi kekahi poe o lakou i lio- j lo aku ai e nana i ua māu wahine nei a ka hōokalakupua i noho ai. j mea oiaio nae i ko lakow wu 1; hookokoke aku ai i ka lae o Makahanaloa, ua ike ia aku la ua mau wahine eepa nei e lumilumiia ena; e ke kai. īna nae he mau waMhe 1 kino kanaka maoli lana, aole hoi ! he mau ki»o papalua o ke ano eepa j kai loaa ia ina la o ko laua: hana ana aku la no ia o kfl "l>i<>, ta oe ahi, pau ta iu hana!" j I keia poe i hwkokoke loa akui ai ma kahi a w eepa nei pihopiholo iho ana, ō k« laua maa loa i kahea mai ai i ua poe la; nifi im lana nonoi ana mai ia Ukou e kok.ua aku ia laua, mo kt kn ana akn hooili ae h laua iluna o kekahi niau waa o lakou, Aka aae. ua panapa aku h «onei o

kekahi keiii' maliliiīil loe i liōea aku maiaila, O keia no hoi ka eiua 0 na kino keiki hoeepa o uft N"iu nei a kakou a o ke leeiki hoi i k«pn Vr»nn iīioa ma kekahi ina« a kakf.ii i noho ai ina ka ao ao iulu u Hawaii Xui u Kane o Kaihe. He wahi keiki ahp pilalahi nae keia, aole hoi e lilie me Olulo, ke ano konopui a konokonea o kai»i kino. I ua Kaihe nei nae i hoea aku ai malaila, oiai ke kino o Olulo 1 nnle.wnle nlen ;<Yin no kona ninau miia aha aku 5 ko poe ī halawai uma niai uie ia, no kahi e 'oaa oku ai iaia o Olulo. Ua ninau pu aku no hoi oia ia lakou, «ia paha aole he pilikia i loaa i ua wahi keiki mua la- I ka nianawa nae o ka poe-e lana ana malaila l hoake īnai ai, aole he mau pilikia a poino i jioaa iua wahi keiki la, o ia np ka [ wa ana i lohe aku s»i i ke noi aiia mai o na hueu o Halai e hooili ae ia iaua iluna oka waa. Oia ka ua Kaihe nei i pane aku ai nia ke ano panai i ke noi a ua mau wahine la. "Heaha iho la ko olua mea o ka nonoi hookolohe ana mai i ka holona i mea no lakou nei e poino ai i ko olua mau mana«T awahua? Eia nae, ua pakele mahunehuna mai lakou nei, mamuli o ka ike e in ana e kekahi men i komo ia ? na manao maikai o na keiki a Eweeweikialoha! Aole hoi e Uke rne ko olua manao lapuwale, he makomake no e kinai a make ? āka naē, ua hoohoka ia manao awahua o ke aloha ole o olua," a huli ae la ua Kaihe nei imua o ka lehulehu e lana ana a kamailio mai la : ; "Mai noho oukou a puni hou i na malileo a kekahi o Treia mau wahine, no kfe mea, aole laua nei e make ana. Oiai no hoi'he mau wahine kino lehulehu keia. O keia wahine lauohp ehu aku la ea, he mano kona kino ma ke kai nei, a he inanu iiwi ma kē kuahiwi; a, maloko hoi o ka wai he oopu-hui-kole. No kela lapuwale aku hoi ine ka lauoho apiipii, he hahaUlu a me ka hihlmanu kona mau kirno <iuuloko nei <ro ke kai; a pehea iho la laua nei -e poino ai iloko nei o ke kai? He mau hana hoopilikia wale no keia mamuli o ke }co ole ana iho nei o kō laua nei manao awaawa o ke ka make loa, w U& hoomaha iki iho la oia a liuliu, hoomau hou mai la i ke kamailfo ana me keia mau olelo;

"Ina no no %o laua nei makemake ole e hoi maloko o ke Bn, ua hiki no ia laua pakahi ke hoi i uka o ka aina maluna o !ka lewa. No ka mea, he apapane ko iānei kino a he "wi hoi ko iala. Jna hoi aole ia mau kino manu no ka liilii, aia" no hoi na kino pueo o>ka ehu la, a he Io hoi ko keia ino mai, nolaila e hookuu aku uo f—— "Aole &e la ua mau eepa nei—el wahi a ka lehulehu i hooho mai ai. Oiai nae i kela wa, ua ilihia iho kekahi poe o lakou me ka weliweH. . X kela wa nae i hooho ia ae ai ka nalōwale honua ana iho o ua mau wahine nei, ua kulou iho la o Ka-

ihe ilalo e nalu ana i kahi o ko laua nalo honua ana iho me" ka ike ole ia. Oiai nae kekahi poe e hea mai ana me ka lĀ> nui, i ka olelo ana mai: "A piholo o Halai ma e! Ka ua hana a ke kolohe la, e mana i keia inau lapuwale e piholo, i ai na ka i'a nukumeumeu," Ua hoOho mai la hoi, kekahi poe e hoapono ana i ko laua make, Ina ?io» ua make a piholo io. Aka nae, i ka hala ana ae o kekahi manawa o ko Kaiho kulou ana ilalo, ua i la oia ike JsanaUa e lana anti ma kona aoao: "E alawa iio ana oo mahma pono ae nei o kakou, ma kahi e ku« pono ana i kela eho pohaku e ku mai la iluna o ka lae, malia aole laua i uhohohoi iiiua aku nei. No ka mea, aia no au k£ ike nei i ka owelawela o ke kai. Aole laua i hoi eia no laua ke liuliu mai nei no-ko laua hoi aku. Oi oi-oi! Kana ia aku." Aole nae i loaa mua ka iaia, ua hooho e mai la kekahi poo « laha ana mamua pono ma: o ka !ae o Makahanaloa me ka puiwa, "Auwe kft mea kupaianaha—e, ka mea kupaianaha e! He m&nn no ka hoi ka—iloko o ke kai t" "Heaha ?a mami?" wahi a kekahi poe me ka aloalo ana o ua maka mao a maanoi. Tka hala aua

nae he manāw» loibi o ko lako« nana aua niAo ® maanei, oiai ka yoe na lakou i ike mu» e kuhikuhi ana iluna o ka ilikaf, ua io' lakou i us mau m«n« nei a Tiooto flf- la : "Auwe ka pueo īiolio iloko o ke kai—e! Auwe ka pueo noho iloko o ke kai—e! Auwe, he Io kekahi matuj a he Pueo kekahi. Auwe nā iuanu kupaianaha i ka noho iloko o ke kai—el" X kela poe e hooho ana nō na manu, ua uwa hou ae la hoi kekahi poe i ka olelo anft ae me ria leo nunui e wawalo ana i ka lewa: "Ola o mea ma—ola o mea e,! Ua pololei keiki inalihini i olelo mai nei ia kakou. A ola o—e, a ola o—ma e! E lakou nel—e, ua ola aku o—ma —e ua ola o—m&— e!!" ♦ L kela wa i kaniailio ae ai ke kanaka a Kaihe i kamailio aku ai imua o ka lehulehii me ka leo uui: "Ina' e pii pololei aku ana kela mau manu mamua pono aku'uei o ka lae, a,'ae aku maluna o &a ebopohaku; alaila, ua ola io aku o Halai ma. A, o laua no kela mau manu e lele la i uka oka aiua. E nana akuj Malia auanei, he mau nianu okoa no kela.

Aole nae i liujiu iho ia hoomalolo ana' iho o na lfeo, ua olowalu hou ae la lakou me ka hooho ana ae me na leo nunu! e hooho ana i keia mau olelo:

"Ua pono a ua pololei maoli na olelo a ke keiki malihini i kamailio iho nei ia kakou. 0 Halai ma io no kelp uhohohoi la no uka o ko laua waM. X) ke kumu no ka keia e poino naali nei kekahi poe o kakou ia laua, nei. Pela no paha laua e kauiana nei i ke akamai i ka heenalu. Eia ka he akamai lapuwale! Heaha la ka hpi ka mea i unolio 'ole iho nei e hoopapa me knhi Ukulii o-ke alii mai nei o ka aina o Kamawaelualani ?"

no hoi paha ua lioopapa kumuliilii, he pi wale ka pukaihu i ke komoia e ]ce kai," wahi a kekahi leo i pane m.ai ai maī waena mai 0 ka lehulehu. He leo nae keia a Kaihe i akaaka ae ai iaia i kainailio aku ai me ka leo luoakaka e hooia ana i na olelo i kamailio ia mai. "Pololei wale k\ hoi ka olelo a kela inakamaka i kahiaiīio ao la. O ke kumu liilii iho la no īioi paha ia la, ke holo mahuka Ia me ka maopopo ole ia kakou o ko laua wahi 1 nalowale honui iho. nei. I ahona iki wale iho no paha hoi aii ma keia ike ana i ko laua ano e mamainahuka ai, mamuli no o ko'u noho pu ana me lauā, a hana pu me laua a hiki i ko'u kamaaina loa 1 ko laua mau ano apau. Qia hoi keia : o laua no ko'u mau hanau mua ponoi, a, o ko laua hanaiuo j mau ia'u i na wa i hala ag nei, pela au e huli kue npi ia laua. Ho manaolana no nae ho| aole no laua e pakele ia'u ke nana mai laua |ia'u i ke ino! E Hke no hoi me keia iho la _a_kakou i ikemaka iho j la," wahi a ua Kaihe nei e walaau nei i kela poe, me ka hoomau ana aku. '

"Nolaila, e papapae kakou ! Olala aku ko kakou iliauu i uka o ka aina. "No ka mea, aia Be papaaiiia nui ua makaukau aia ke ku I i kuIa ua ke'lii malihini o Kauai» N"o--laila, o ka hooikaika no ka pono a pae iuka i ka wa pono." 2STo. keia hoolalelale a ua Kaihe nei, ua eleu like la na mea a pau; aia ka pono a pae koke aku ? uka o ka aina. I keia wa nae ft iia mae apau e hoi nei no uia, *aoTe he ikeia o ka mea oiloa o lakou ma ke akamai i ka heenalu. Ke nana nel k<?'Ui Kulukuluua uiai o a o o na «? lieenalu e pae nei i ka nalu, he' e nae walo uo mai Kaeua a i Waialua. Aole. no hoi i loihi kaj mauawa o 3teTa liee aua a¥vT o la-j kou ī ka nalu, ua pae maalahi ,aku la lakou apau, TJa ike io ku la no, hoi lakou i kekahi lanai nui e ku' mai aua iluna o ka aiua mauka pono o ke one o Waiolama, Ike pū aku la no hoi lakou i k& makaukau o na papaaina i hohola ia no ka khulehu e ai ai. No ia mea, ua pae loa aku la na mea apau i kula. Ia lakou no a pae i uka i kula, ua hookipa koke ia aku la no lakou uo luiia o na papaaina 5 hoomakaukau ia ai ao !»- kou iK'i ame ka lehuleliu i alkoakoa ae ma ua kahna hoikeike Ia o na keiki liieuU a kaikamahiue puheemiki ma kela hana he hee ana i ka tialu o Paikai. . . 4 (Aole i pau.) i