Ke Aloha Aina, Volume XXII, Number 8, 8 December 1916 — HE NANEA HOONIUA PUUWA Kavalia Mafia A ME Ka Hololio Kamahao O Ke Kuluaumoe A I OLE KE ALOHA I KA WELELAU O KA MAKAKILA A ME KA Powa Kanabe ka weli o na Mauna A O KA Ahahui Puuwai Lokahi o na Kanaka Opio [ARTICLE]
HE NANEA HOONIUA PUUWA Kavalia Mafia A ME Ka Hololio Kamahao O Ke Kuluaumoe A I OLE KE ALOHA I KA WELELAU O KA MAKAKILA A ME KA Powa Kanabe ka weli o na Mauna A O KA Ahahui Puuwai Lokahi o na Kanaka Opio
Ea Mea Kiekie ka Ela o Hara za> Aienekona ama na Manao Hooiiuoi Nona—Ke Karalia jnc ke Ano Malihini—Ea Naita o ka Lio-Keokeo am« ka Uhane Lapu o ke Kuluaunao*. 0wai aLua? MOKUNA III. HE KONO AKEA Ua laweia mai keia mau lalani olelo anonui i mea e poi no ia ae ka noonoo o ko makou poe ! heluholu o keia moolelo o ka Moi
Edewada YI 0 na Pelekane. Oiai, he Moi hooikaika keia ina na hana pili hoomana, ke kahua nana e hooeipaa i na aupuni nui 0 Europa e noho mana io ana e na pookalaunu; a, i noho mana ia e ka Pope a hoea loa mai no i keia la.. O ka mea kupaiaaaha loa nae, aia inahope aku o»ko lakou mau kua kekahi maii hana polopolona i ike mau ia ilokp 0 ua au hooponopono aupuni ana o ko Enelani mai kona hookumu ia aiia mai i ke au o Ezbert, ka, moi •mua -loa 0 ka lalani Sakone i ka M. H. 838 a hi& i ka 827. Pela mai a hoea loa mai i ke au hooiponopono aupuni 0 ka Moi Uilama IV 0 ka Hale 0 Brunswick i ka M. ĪL. 1830 a hiki i ka M. H, 1837. 0 keia no 1 hoi ka makahiki a ka Moiwahme Vitoria i lawo ae ai i na kaulakaoh'i 0 ka nohona hookele aupuni i loko 0 ka poho 0 kona mau lima, he moiwahine hoi i hookele ii 1 kona aupuhi lue ka hialaai nui ia e na aupuni apau 0 ka honua; a, ua nohoalii hoi no kona aupuni no na makahiki loihi i e piha ka ekolu hapaha o ke kenekuria, ' E kala mai nae hoi oukou i ko oukou mea kakau nei no keia maft hoakaka ano nui. Oiai nae hoi, 0 ka mea ia e pani ai ka moolelo. sīolaila, e hooiuau aku i ka uhaiaholo ana mahope 0 ka Moi Edewada 0 na IPelekane e hulihoi awiwi la ng ka Halealii "Winedoa, me kona makemake ole hoi e hala wai pu hou me ke kanaka kamahao lua ole 0 ka Aahu Ulaula; ke kanaka hookahi hoi ana i weliweli loa ai.
| Ae! I ua Moi la e huli hoi awiwi 'la me ka mamaholo o kona liokaua keokeo, a, i kona kaalo ana ih.o uaa ka aoao o kahi lialepule kaliiko 110"haha; o ia no feona wa i lialawai mai ai me kana mau ilio haliai holoholona elua e hookolo mai ana ma kahi a lakou i hele mai ai &e kona mau naita. Ua kaohi mai la oia i koaa lio, oiai hoi kana mau ilio* e 1 lelele ae ana ma ka aoao o kona lio 'me he me la; ua hauoli loa laua i ka hui ana me ko laua kahu. Oia hoi ko ua Moi la i kamailio iho ai [ i kana 'mau ilio punahele me keia maa olelo: . , - "Aole au i maaao he wahi waiwai kekahi o ko olua iuii ana uiai. nei ia'u { 35ia nae hoi, ua laki no hoi au i ko olua hoea ana mai la, aoie hoi &u e mehameha loa m&' ko'u ala huli hoi no ka halealii." ; Heue iki iho la ka aka a ua Moi nei iaia i hookuu hou aku ai i holo o kona liokaua, oiai hoi kaua mau ilio e uhai ana mahope; uie kona haupu mua ole ae aia ho lua kupapau i uiakaukau nona ke kakali mai la mamua. A, na leo hahoi e paiaiima xuai la uona, oiai ke auo Uula o ke ahiahi e hooweliweli uiai aua; uie he mea la e lohe okoa ia aku ana na leo kupiuai a kanikaniaula o ka mauawa e wawalo hele ana ma na kahawai, maluna o na kula panoa mehamelia e i «n«: "E ka Lda, ua m&kaukau oe uou iho ame ka Me-a au e ale «i
£. ka koa lawa awa? £ ka o ia Hako, auhea kuu lanakila ana? Au«c kfi liiiuli'hui ftini o kc kaiutka ikaika a kauiana malalo © na huila kaakaua o kona mau eoemi! • 0»rī ua Moi la e nanoa aua i ka iilmi niama u kona iiokaua keokeo, a, i ioaa hoea aaa ma ketahi kaalu a na pohaku nunui haoaoa ē ahu ana ma kapa o ke alanui; a he-wahi oapo uuku ma ia wahi a kekahi kahawai e kahe malie ana. oia no ka ua o ka liokaua keokoo o ua Moi nei i puiwa ae ai me ka lele aua ae hoi i luna mo ka piena lauua ole. i) ka wala aku Ia no ia o iia Moi la ige ka iho pololei ana o ko poo iUlo a' hookūi iho la i ke alauui papnakon paakiki, "Ka meu. hoi nai hoopouli pu ae i ka ike o kona mau maka a waiho a maule aku la oia. na k« koko e hueawai ae ana inai kona i)oo mai i hoike maopopo ua noha kona poo i kela wa i mai ai mai luna mai o ka hokua o Iiokaua keokeo. . , Ua holo poaiapuui ae la kaua mau ilio punahele i kana wahi e waiho ana. I ko laua kokoke ana mai malaila, ua palu iho la laua i ke koko o ko laua kahu, ka Moi. !E ua makamaka heluhelu o Ke Aloha Aina, e! O ieia ka hooko ia eji& o kela wanana a ke Kana-ka-kaaaahao o ka Aahu Ulauīa i ka1 iuailio aku ai imua ponoi o ke alo ■ o ua Moi lima koko la. ma na la . hoohiwahiwa o ke Kama'liiwahine : Opio Elizabeta ma ke kulapakau-
hale o Edineboro. K"e - inanao ne! no hoi ko oukou meakakau, aolo oukou i poina i ua mau olelo la i hoike ia ae ai imua o oukou ia mau mahina i hala ae nei! ona olelo i ku maoli no i ka wanana a ua Kaeaea kamahao la, o ia iho keia: ■ «• "Pela iho la auanei oe, e ke Alii, ka Moi hupo o na Pelekane, e haulehia mau ai ? a, hiki i ka la a kau mau ilio<«punahe]e* e palu iho ai i kou koko ponoi no kou ahohope o ke ola ana mā Sfeia ao a ke Ahonui ō Nalani i hookiekie ae ai ia oe!" He oiaio, ua hookoia keia maul alelo i ku i ka wanana a ua Kaeaea neho ka Aahu Ulaula. JsTo ka mea, i ko laua honi ana i ka hohono koko, ua noho iho la laua malaila e pa!u ai i ke koko o ko laua hookapuhi. Oiai nae hoi iloko o ia manawa hookahi, aia ka liokaua keok«o nui a pepeekue o ua Moi Ia ke aha'i la ka pupuhi ma kona ala e hoi pololei ana no ka haleaīii me ka pnahia a ka launa ole mai. I ke komo ana aku o ua liokaua, keokeo nei o ka Moi maloko o na palena-loko o ke kulanaleauhale, ua hoopuehu liilii ia ae la na mēa apau e hele ana ma ke alanui. Ka] mea hoi nana i hookomo' aku i naj maiiao pioo i'ko ke kulanakauhale i apau." Oiai, ua maopopo no ia la-~ kou apau, o ka lio kaua no kela o ko lakou Moi; o ka lakou mea nae; e haohao loa'na, o ia kona nalowale anh aole īho la maluna o konaj hokua! Na ke ku ana iho o ua lio, la ma ka pukapa i hooki aku i kai holo pukaka ana oka lehulehu, !
I ka ike āna mai o ua naita kiai 0 Va"3foi~e"* _ Boloholo ana ma waho 0 ka ua kii mai la lakou e w«he i ke panipukapa a hookomo 1 akn la 1 ua lio nei. ITa lilo nae keia llioi hookahi ana mai Ia 0 ka lio Ikaua o ka Moi i mea ua ka lehu- | lehu e nuue uui loa ai me ka mao- [ popo ole 0 na mea i ili aku maluna ona. Oiai lioi ke koloka koftouli-koa.o-ele 0 ka po e halii ia iho aua jualuna 0 ke kulanakauhalealii 0 L&dana ma ua ahiahi poiua ole la a ke anoano eehia i noho ai, 0 ia uo ka i hoea mai ai k!ekahi 0 n& uaita ukali o ka Moi aie ka uuhou kauiuaha uo ke kulaua kupilikii i loaa 1 ka Moi uia 0 koua haulo tfiai. luna aku 0 koua lao a ua-lia ke pooī
I ka loaa aiia inai o keia louo kaumaiia, ua holoui&ma ae la ia īualoko o )iabaWa o ka pa alii. Aka t\ac, ua papa koko ia B,īaKJ* ia % ke Duke Alekaua, aalo a k«uu&ilio wale ia a liikl i ka mauawa e maopojjo lea av ke kulaua oiaio o ka Oiai, aia no ke Duke Alekaua mo ke kino uiauleulo o £a i£oi kalii i hele mai ai, a, elike lioi me kaua i lawe ia mai iua_ ka uaita vikatt la o ka ifoi; ua lioaioakoa i& ao la na apau o ke aloalii, a me na' otiana*lii e kokoko ana no w» « lioeā mai ai ke kiao mauie-1 ul? o ka Moi. Ua lioouna jju ia la uo lioi b?kahi uiau |
ikaii aaa i ke Dake. AJeke,UflLJ*, iiki i kuMe ioaa aku ai oia ?ap,M,. t eino poiuo o ia Moi! Ho oiaio, ua loaa akii la ifl lakou ,iu Dukc la an»o kouu mau ukali e nanele mai a,ua i keJkiuo oiauleule ) ka Moi, oiai ia e waiho ana maluua o ka aliamaka; a» ma ka aoao * kona manele e auamo ia la, aia no -uuiu iuuu iiio pmmiielo k« hah&i la. E ha aiioane ana ae e huli ke Ka'u a, oku ]jnra 11:45 paha ia oke kuluaumoe, ua lioomoe ia aku la ke kiuo nawajlwali p ka. Moi ma luua o kona'wahinioe maloko o ka Halealii Winodoa. iho o ka nana ame ka. hoopouopoiui auu n na kauka piiikino o ka Moi aine kona okaua, ua h'oike pili oiliana ae la lakou im.ua 0 na 'lii aino'ka Ohaaa'lii holookoa 1 kii i ann i'u>: "He haua paakiki ka hoihoi hou ana i ke ola oka Moi! Aole no hol ho manaolana i koe uona?' Mamuli o keia hoike a ua kauka pilīkino o ka Moi, ua halii koke iho la ke anoano,eehia maluua o ua niea apau. Ua hoike ae la ke Duke Alekaua i_na mea a Lakou i ike ai ma ia-la e pili aua i ke kanaka-ka-mahao o ka Aahu Ulaula me kaua mau hana hoopahaohao imua o na 'ame ka ohana'lii. Ea mea hoi nana i ihookomo aku iloko o ua lii ame ka ohanalii i ke anu maeele 0 ka welnweli uo keia aka a ke kamahao- nui wale ka Oahu Ūlaula a, e aui iki ae kakpu, e na hoa helulielu a nana aku uoua. iMahope iho o 'ke kaawale ana ae o 'ka Moi mai kona maii ukali ae i kela wā a ua Kaeaea la o ka Aahu t7laula e hoomaha anft, ua iko e mai la no oia i keia a-he q ka' moi mai iaia mai; a ia kana i ak4- . aka ae ai me ke kani wale ihp no o kana uhu me keia m(iu olglo . iaia-iho: ' ...... "He oiaio, ua siiaia kou ]hopeuat. ■No ka mea, ke ike nei au i na kahakakana eleele o ke kauikau e ohi ana maluua o Ladana holt>okoa/ r I kela wa i kaalo iho ai na ukali [ o ka Moi ma ka aoao 6 ua aole nae oia i hanawale aku ia lakou ; a, i»la no hoi lakou ia ianei.^ 1 loa no a ualo aku ua poe ukiali nei mai iaia'ku, oia uo ka manawa o ua 'Eepa nui nei o ke ao' i nalo■wale honua iho ai; a, ma kahi a'ka Jloi e waiho mauleule aua, e ikē ia'na ua kanaka-kam£hao uei o ka'" Aahu Ulaula e kalele iho aua iuna o kana koikaua pilikua, a naua aku i na ilio punahele a ka Moi e palu ana i koua koko. Oia ka ua Kauaka-kamahao nei i puana malie ae ai i keia mau olelo me ka ieo liiliir [ "E> hoomaikaiia ria, Lani Kiekie līiOa! -Ua pau kana mau hana ma I keia ao, oiāi ua piha, a hu koualataha me n». ola lehuleiu Kou poe [kauaka. i Kuhikuhi ae Ia ua Kaeaea uei o |ka Aahu Ulāula ma koua lae i ka [hoailona o ke Ke'a o ke E!eiki Hiwahiwa a ke Akua me ka hawauawaua ana ae i keia mau huapule pokole: f "l ka inoa laahia mau oka MaIkua, ke Keiki, ame ka Uhane Efe'molele na hoomaīkai. Amen