Ke Aloha Aina, Volume XXII, Number 15, 13 April 1917 — Ka Bila Helu 24 o ka Hale o na Lunamakaainaaa a Hon. N. K. Lyman Ame kana Hoike [ARTICLE]

Ka Bila Helu 24 o ka Hale o na Lunamakaainaaa a Hon. N. K. Lyman Ame kana Hoike

No ka pono ame ka pomaikai o ko makou poe ke hoike aku nei makou i k;a bila helu 24 o ka hale o «a lunamakaainana i hookomoia aku e ka niea hanohano N. K, Lym»n o Hawaii Hikina ma ka la mua no o ka noho ana o ke kau o Feberuari 21, 1917, "He'kauawai e hoohoihoi ana i ke kukuluia ana i wahi c loaa ai ke dala uo na poe mahiai liilii ame kekahi mau mea e a'a e pono ai. 0 keia ae la k - poo » ka bila, ka bila hoi i nti¥i ai o 0. H. Cooke. ka luna■l ■ hoomalu o te komite waiwai e like me ia ma kekahi wahi o ko makou pepa o keia pule. O keia mahope a'e nei ka hoike nanā i hookuu aku i ke puna a 0. H. Cooke a wikiwiki i ka waiho aku i kona palapala waiho i ka lunahoomalu o ka hale. Hon. H. L. Hol«tein, Lunahoomalu, Hale o na Lunamakaainana, Honolulu, T. H. Aioha: 0 ka hapa uuku o na ialjt o kou komite waiwai, ke hoike aku nei maluna o ka hila helu 24 0 ka hale, ke kanawai hoaie no na poe mahiai, e like mahope a'e nei: O ka manao nui o keia kanawai oia no ke kokua ana i na poe lawe aina hookuonoono, oiai lakou e makemake ana e loaa aku kekahi mau kokua ana i hiki ai ia lakou ke ola ka noho ana ma keia ao, a lilo mai lakou i poe kuokoa ma keia mua aku a paa ole ko lakou mau ihu ika umii ia. Aole makou i hana no ka hoīo ana o keia kanawai, aka, i mea hoike aku tio ko makou kupaa mahope o ka makou kahua ame ke kahuahana o ka aoao o makou o ke kohoia ana ame ko makou hoopaa ana i ka manawa hooikaika balota i hala aku nei ; he mea pono n© makou e hooholo 1 keia kanawai, a i ole ia i kekahi kanawai oia ano.

Aole keia bila he bila e lilo ai i mea hoopilikia aku i ke Teritori po kahi e loaa ma o ka pauku e loaa ai ka aie ia ana, ua palekana no ia, ma o kekahi papa e haawi ana i ka mana piha no ka nana i' na palapala noi apau no ka aie ana mamua o ka a-e ia ana aku ia lakou, a aole he māu aie e a-e ia,j ina aia he mau hoohuai ana ma ka hoomaka ana, Aole he manawa. maikai hou aku no ka hoomaka ana, e like me ia i ioike ia ma o kekahi mau dala ala i makaukau iWeo o ke Teritori. E hoike ana ka hoike o ka hookaulike o na loaa • koena iaa ka liina, mahina o lune 30, 1917, maluna a'e o. na hooUlo apau i ka nui maoli o ke dala 1 makaukau a oiai i keia la i waiho ia aku iloko o na Banako, a he 2 pakeneta wale no ka uku panee no ia mau dala, a he hookahi miliona dala me ka hapa i mahelehele ia e like me ia mahope a'e nei: Bank of Hawaii, Ltd. $ 539,096.83 Bishop & Co. 532,898.98 Bank of Honolulu ... 118,006.30 First American Trust & Savings Co 47,410.63 Baldwiij Nat. Bank, Maui 32,538.39 The First Nat. Bank, Paia 5,193.74 The First Nat. Bank of Hilo, Itd; 42,579.42 First Nat. Bank, 46,833.29 Lahaina Nat. Bank .. 10,513.0V tf. S. Mortg. & Trust Y. ......... 72,601.48 Park Bank of N". Y 253.00 Huina $1,510,196.48 Mawaho a'o o keij| mau itamu, he mau kaukani dala he mau dala lehulehu e waiho ia aku iloko o na hanako no ke kuikawa, ia mauawa hookahi he huina nui ke koena ilok o!» lua o ke Teritori. Kolaila, o ka hapa uuku o na laīa o kou komite, ke manao nei aole he mea hoopilikia aku i ke Teritori no ke kokua sna i na poe lawe aina hookuonoouo me kekahi mau dala i

hiki ai, ia wm ka hoomaka ana maluiia o kona aina, a ma-o aku o ia, aole keia ho mauawa no kakou i> haaa ai i kekahi mau hoike e Iwaa ia wakou na kue i ke Kanawai Kuuiu, oiai he mea pono e loaa ia lakou ma o kela pauku i hookoaioia iloko o kc Kahuahana o ka aoao. Aole keia he mauawa no ke kala ana aku, aka, he manawa keia no ke kokua an« no ka hookoia ana o ka kakou mau hoohiki no ka hoohplo ia ana o kekahi kanawai no kfc kokua ana i na kanaka i haawi mai i ka lakou mau hilinai ana ia makou ma o ko lakou mau pono la, a he mea pono e nana ia aku lakou. Iwaena o na mea makemake nui ia i keia mau la, oia no »a alanui maikai ame na poe mahiai e paeli ana i ka lepo a loaa hoi ka pono 0 ko lakou noho ana maikai. Pehea kakou e loaa ai lakou ia kakou ina aole ke aupuni e kokua aku ia lakou me ke dalaf Oke kanaka e iawe ana i home hookuonoono he mea pono e loaa aku na kokua ana mai k$ aupuni aku, a he mea pono 1 be aupuni e haawi aku ia mea. Ua hookaawalo kakou he mau haneli kaukani dala i kela ame keia manawa no ka lawe ana mai i mau iima hana iioko nei o ka aina no ka hana ana ma na mahiko i noi i mau miliona uo na hana hou o ka lehulehu, na uapo, aka, aole hookahi keneka no ke kokua ana aku i na poe lawe home hookuonoono, e hana me ka ikaika me ka loaa ole o kekahi mau kokua ana> oiai e hana no k& pono o ka lakou oia ana ame ko lakou mau ohana, malia paha, mai eha mai a ka umi mau keiki he mau kupa makaainana no ko kakou aina, oiai e hoao ana no ka hooulu ana i kekahi mau mea kanu oo na makeke.

O ka manao nui no o keia bfla, oia no ke kokua ana i na poe lawe home hookuonoono, ina e kokua ia ana he 20 hana wale no, e Hke me ia i hoike ia mai e ka hapaj nui, aole anei he mea pono e loaa aku na kokua i keia mau ohana he 20 ma o ka loaa ana ia lakou ka noho oluolu ana, e aho ia mamua o ka pii ana a'e o ka lakou mau keiki iloko o ka nele a e ku olohelohe mamuli o ka hiki ole maoli ke alo !a'e, a i ka WM ana aku.i na la e ! oo ai lakou, e hoouna ia aku ma kekahi mau wahi e hiki ke malama ia lakou no ka ilihune mai a'pela *wale aku, ma ka hoolilo o aupuni ame ka lehulehu?

Aole anei he mea pono no 20 ohana e hoonuia aku i kela ame keia makahiki ma ka papa inoa o na poe e hiki ke malama ia lakou iho, mamua o ke kokua ole ia ana aku i keia manawa? Ina hoi ha e noonoo ia na hoolilo no na mea o' keia ano no ke kokua ana i kou mau hoa i hiki ai ia lakou ke loaa ka noho oluolu ana, a oi aku, i oi loa aku ma o ka hoaie ia ana ia lakou i hoopaa ia ma o na waiwai ame na hana hou maluna o na aina i hoakaka ia ma keia kanawai? I wahi e loaa ai na kanaka niaikai he inea pono e loaa he maulkeluna o na poe hookuonoono e noho maluna o ka aina a paeli i ka lepo, a i wahi e hiki ai i kela mau kaiiaka ke hoohua mai he mea pono i ke aupuni e kokua aku i na poe home hookuonoono a e kokua aku iaia a hiki i ka hiki ana iaia ke malama iaia iho ame kona ohana, a i wahi e hiki ai kela mau hana, he mea pono a kakou e hooholo i keia kanawai no ke kokua ana ia lakou e like me ia i hana ia ma kekahi mau aina i keia la. Ua hana ia keia hana >ua Beritania JTui, Rusia, 'Kelemania, Auseturalia, Nu Kilani, Canada, a iloko pu o na Mokuaina Huiia, "Ka aina o ko kuokoa, ka home o ka wiwo ole." fee kokua nei ke aiipuni o Auseturia i ke kono aua i na poe lawe home hookuoiiQon<-> ka lawo

ina aina. Ee kokua pu ala na lui alahao ma o ke kukalu ana i mau hale, ka pa ana i ka aina, a ia manawa hookahi ka hoolako ana i na holoholona ina poe home hookuono--oxlo no ka hoomaka ana i kā mahiai ana. Iloko o Hawaii i ike ia ka Palekaiko o ka Pakipika', ua hiki loa ia kakou ma na ano apau i oi aku mamua o kekahi mau aina okoa aku ke kokua i na poe home hookuonoono a ma ka olelo ana a'e i ka inoa o keia mau aina i lawe ia e na poe hookuonoono o loaa ai ho mau mahalo ana mai ka lehulehu aku kahi a lakou e noho ana, i aka aole he mau hoeueu mai ke aupuni aku ma na ano Maluna a'e o na mea apau i hoopilihua ia aku, oia uo ka pii o ke kumukuai o ka aina aole he mau kokua ana mai ke aupuni aku uo ka hooulu ana i na mea kanu a oo i lawe ia aku i ka makemake no ke kuai ana, no ka hoike ana aku imua o kou alo. Mai ka makaiiiki 1903 ke kuai ana o ke aupuni o Beritania Kui 9,000,000 mau eka aina ma Aialana a mahelehele i ka aina iloko o na apana Hiiii no ka mahiai ia ana a me ke kukuiu ia. ana i mau liale a me kekahi mau hana e a'e i hana ia. ' O na aina i makaukau mua no ke kuai ana, ua hoolilō ia aku no $50.00 o ka eka a iloko o 68 makahiki e uku ai no ka mahiai ia ana auie na hana hou no 3 1-2 pakeneka ukupanee no ka hoopauee ia ana o ka manawa uku.

He mau hoolike ko ke aupuni o Rueia, e lile a'e la me keia, a iīoko o ka makahiki 1906 a ka 1910 o ka banako aina aupuui i hookaawale ia no kekahi hana o $2,575,007.00 kuai aku a hoolilo hou aku i na poe home hookuonoono 4,041,789 eka aina no $92,700,000.00 a i ole ma kahi o $23.00 o ka eka kookahi. - I

O ka awelika nunui o na aina o keia poe mahiai he 57 eka. TJa hoaie ia aku ke dala a hiki i ke 90 pakeneka o ka waiwai io o ka aina me ka ukupanee ma ka 4 pakeneka me ka uku ana mai iloko o 18 a i ka 55 inakalūki.

Ma Auseturia mawaena o ka makahiki 3901 ame 1914 iloko o eono mahele aina, inaheīehele liilii ia 8,056,951 eka aina 'no $55,243,125 i uku ia aku ma kahi y $18.00 no ka eka hookahi. Ua haua ia he mau kanawai ho ke kokua ana I na poe home hookuonoono lie mea pono ia lakou e hana a mahi i ka aina, i wahi e waiwal ai ka aina. Hoko o elima makaHiki mai ka 1909 a 1914 un hoaift aku keia raau mahele aiiia i ua poe maliiai no nn hniiahou ame ke kufi ana. i t\ā"fgWn aliia mo ka uku kauTole 'ole iho

maluna 6 na poe uku auhau oiai e uku ia ana ka ukupanee e na poe mahiai i oi a'e mamua o ka ukupanee i ko na mahele aina, a ua loaa i na poe mahiai ke dala e uku ai i ke kumu paa amo ka ukupanee; ma ia ano ua loaa ka puka i hoomaopopo ia ma kahi.o $1,233,3T0. Iloko o ke Teritori o Hawaii nei, ua loaa ia kakou maluna o ka mea kupono, aka, aole he mea i hana ia. 0 kahi kumupale wale no he kue i ko Kanawai Kumu. Ma na Mokuaina Huiia, "Ka Aina o ke Kuokoa," ma na hookele aupuni naauao ana a ke aupuni Eederala, ua ike lakou i ke kupono no ka hoohana iiaa i keia ano haha, aka, o Hawaii hiki ole aole i komo pn aku ma keia hana. 0 na hana a na kanawai federala oia ka mea maikai i hoike ia ma kona moolelo, e like me keia mahope a'e nei. "He kanawai e hookaawale ana i haa-! wina dala no ka mahiai ana ame na hana hoeueu, no ka hoomaka ana e hoopuka aku i na aie, no ka hoolako ana i makeke no na Mokuaina Huiia ma. ka bona, _no ka hoomaka ana i aupuni no ka lehulehu ame o na mau akena no na Moku-| aina Huiia ame kekahi mau hana e : a'e. I 0 keia bila i hoikeia mai la, maj ka laina hookahi no ia e like me ia 1 1 hoike ia a'e maluna me kekahi! mau hoololi liiiii i kupono ai noj keia wahi. I

Ua hooala ia mai na kue ana i keia bila no ke kue i ke kumu kanawai, aka, aole he mau kumu moa* kaka'e hoike mai ana a ma-o aku oia, aole me kakou ka hooholo ana maluna o na ninau aha hookolokolo i ke kupono ole a ku ole i ke kumu kanawai.

Ua m&nao ka hapa uuku o kou e kakoo mai ana ka aha i keia kanawai. Ina no ka iiolo o keia kanawai me ke ano kanalua, e waiKo aku ana ke kiaaina i ke keena o ka loio kuhina, a mai ia keena mai e loaa ai ia kakou na ike ana. oka hapa uuku o koy. komite, aole lie m&nao io iīoko o la- { kou ua kue keia bila i ko. Kana-. w&i Kumu, nka, ina o ka hapa nui j o keia hale ua manao lakou ua kue i'o, a i ole he aifiau ano uui, alailaj he hiki wale uo i& kakou ka hoike aua aku i ko kakou m&nao maikfti, ma o ka hooholo ana i keia bila, a| hooholo i olelo hooholo, a i ole i ka-j nawai uo ka hana aua i pauku kupono uo ko aponp ia mai e ka Ahaolelo Lahui. o ka hapa uuku o na lala o kou komite, ke aoi nei e hooholo ia ke& bila. He ka haahaa, | sr. k. tYms, GEO. K. Hapauuku o kou komite, 9, 1917. }

0 keia a'e la ka manao o ka lioike a N". K. Lyman laua me Geo. EL. Kawaha a i kakpo ia e ka Lax>anui 0 xia lioa o ka hale a he 6 wale no 1 koho ma ka aoap e kakoo ana i ka lioike a ka hapauui o ke komite i alakai ia e C. H. Cooke (Kanuha) a ho lakou keia poe inoa mahope a'e nei: C. H. Cooke, Petrie, Waleh, Wilder, "Wi!cox, ame ka luuahoomalu o ka hale Q. X" Holsteiu o ka iiui mahopo « I K. Lyman a koe aku o Ēd Waiaholo aole oia i hiki mainuli o kona onawaliwali ma ke kino. Na oukou e ike i ka lele like no o na manu hulu like, a komo hookahi aku la o Huaa.