Ke Aloha Aina, Volume XXII, Number 36, 7 September 1917 — HE NANEA HOONIUA PUUWA Kavalia Mafia A ME Ka Hololio Kamahao O Ke Kuluaumoe A I OLE KE ALOHA I KA WELELAU O KA MAKAKILA A ME KA Powa Kanabe ka weli o na Mauna A O KA Ahahui Puuwai Lokahi o na Kanaka Opio [ARTICLE]

HE NANEA HOONIUA PUUWA Kavalia Mafia A ME Ka Hololio Kamahao O Ke Kuluaumoe A I OLE KE ALOHA I KA WELELAU O KA MAKAKILA A ME KA Powa Kanabe ka weli o na Mauna A O KA Ahahui Puuwai Lokahi o na Kanaka Opio

MOKUNA XIV. Na Kuka Hope Ana—Ke Aliipowa Doii la Kaeahe—Kona Paapio Aua—KaHopena.

Ma keia wahi e hoakaka iki aku kō oukou mea kakau moofe!o i ua mea i hoohoioia ia ma Paka Lauliiiii he elua la mamua aku no na mea o haaa ia ai ma ka la e hooko ia ai ke kii ana e hopupio i' ke aliipowa ame'kona mau kan&ka e koe mai ana ia lakou. Ua hooholoia ma kela Ia i noho ai ko lakou ahakuka e like me keia: Make AIo ponoi mai o ka Naita Aoo Montegue Bedelifa me kona mau kokua alakai elua, m« 25 kanaka pakahi. Ma ke Alamauna Ekahi ma ka Hikina: ke Keikialii Hesaua me kona poe. Alamauna Hely 2 me 3 ma ka Hlkina: ma lalo ia o ka Naita Kofamana o Hanova me 4 mau -alakai malalo ona, 15 kanaka pakahi. Ai>tmaumi Ji«-iu 5, 6, 7, Hikina Hema, malalo lakou o ka hoorafalu ana a ka Naita o ka Liokeokeo ame ke alakai a Augasta <Je Lavate ame 2"niau Naita Sekotia ame na kanaka o ka Naita o ka Liokeokeo ma Bikipoepoe. Ala-mauna ma ke Awawa Ahadorisa aku, i ka Elemakule aaguna ia ame 25/Naita Deniae.

Alamauna Helu 9 ame 10 (e hui rfku ana me ka Helu 4 ame 1 i lnna poiio O ma ka HeAa ponoi T malalo o ka hoomaln ana a ka Naita Helene amē ke kiai anā a 20 mau Naita o na Hailana ft,Sekotia Wale. Alpmniin.-i Helu 1, 2, 2 ame 4 Komohana: malalo o ka hoomalu ana a ka Naita Helene -&me ke kiai ana a kekahi mau mahele o na Naita Huiia he 10 pakahi o kela me keia aiaheie. . Alamauna Helu 5, 6, 8 ame 9: maiaip. o ka- hoomalu ia ana e ka Naita o ka Liokeok<>o, anm ke kiai ana a 20 o na Naita Huiia ma keīa ame keia alahele. _ Na Alahuna Ekolu, aia no ia ma lalo o ke kiai kino ana a ka Naiia 0 ka Lsokookfo ame 15 nafta o ka pnka. E hoomanaoia: o na 'Alamauna Komohana 1, H, 8 ame 4, he hookahi no o lakou huina e komo ai iloko, aia no īa ma kahi he 40 a 45 iwilei mai kahi aku a ka Naita Helene f> hooliīlū nei rne kona mau ukali he 150 kapuai maluna pono ae o ke Ana ka hale aiii o ke Aliipowa Don 1h Kanahe. O na Alamauna 5-9, aole o lakou wahi e af e komo ixi iloko; he'hookahi wnle iho no, oia ko lakou hele ana'e a ma ke alo po- j noi mai. | Oiai keia jpāu h&ohohonoho ana| 1 liooholo ia ai, ua haawi pu ia ina"; la ko kauoha; e paa kela ame keia i kona kulana i ka wa a ka leo O-le Haawi Kauoha a ka N«ita o ka Liokeokeo e lohe ia'i ma ka hora 12 poaoi o ke Ua apoao lokahi ia keia e na luea apau, me ka hoonoho ia ana o' ka Naita Ilapauea Koiomaka mahope no ka hoolawa ana mai i na kokua i ka manawa e makemake ia ae ai. Jfa kela po a ke aliipowa i 'kii ui e powa i k;i llctclo la Pohulika, nn !oaa aku la ka ikp ame ka hoomaopopo ia Kolomaka mai ka Naita o ka Liokeokeo aku, a i kakoioa lioi ,t< na pio i kaa aku malalo $ oona malu; he mau wnh'i kauna waU no ka heluna o na kanaka o ke allipowa e ioaa aku ana iaia maloko o ko lakou punana ma kela po. I T a hoohanoli pu ia hoi na pio no ko lakou"kaawale ana aku la i waho, kahi hoi a lakou i hui aku ai me kekahi poe o lakou t ana ma ko kakaMaka ae. He mpa hoi

nu laleou i liaoīiao loa ai \ ko lakou uia ana a,e ua hookuu lanekila īa aku lakon e hui me kela ame keia. j iakou }.arsa oluolu ia enp mna a pao e noho ana maloko o ke Kahua Hooluiu o na "Keiki'Puuwai Lokahi a ke Alohai'' "Ar. , > .i......... J., n i(l il(1 oe. o na kuw mawamia o~ ka makua hiiw koiii) oliMii» : h«> ir»;a imi loa ia a ka iehuieku e nana mai. He hana hoi e hoohaahaa ia ai ko kakou inoa i kau uai ia ka weli. Nolaila, mai kfia hora aku e a'u mau keiki i inu like ai i na wai awahia o ka ehaeha, e hoopau i iāiahāo kue; e pupukahi ae kakou malalo o ke kuikah> a kakou i hoohiki aj no ka holo>iiu» o oihana laahia n oukou i paa loiW ai, Ea f E ae mai, i Ve noi smi> ka Ipo uwnlo o knt7 makun nei."

I kei* wa i haki ae ai ua Kapen>i 38-65V111 nei a ku iluna, ua kanailio iho ia oia me ka leo oluf>ln o I;<* ki'fki i alolia io i koiin inakua me keia mau olelo; na olelo hoi, nana i uhi aku i n« māka o ua eepā la, a moe pu ana na moi) hueloawa iioko o ka puHana hookalii fne ua Don 1« Kanabe nei ka moo nihoawa uaa« i luku hoomainoino na ola he iehi|lehu: " . ■ . "E ku ae e kuu maku'aloha! Oiai, au a o makou a'pau i haalele ibo nei i ka Papu o ka malūhia raa na hora koli'uli'u o keia kakahi aka. E noho pu a lāwelawa lOee 'i ka kakou mau hana a pau iqe-na manaoio hao« oka loklihi. E kapae a e haaWe ioa ia hoi n® mea i hala aku !a!"

i "E hoomanao oe o kua makua maiieai; d kou hoalaala ame kou |>apai hoti ana fnaī i na mea o ia o koa hoala hou ana'e no ia i ka rao- : kuahana ma waena iho o kakou; Ea imea hoi a'u e j»akemajj£ ole uei e [ike hou aku ia mau Noilaila, ua kalaia oe, a e hoomau aku ko kakou ma ke ano, he [ohina hookahi 'iloko o V [ "Ke apo aku nei.i kau.mau olelo a'o, e kuu keiki a hoahanau pouoi ima ke kino a ma ka oihana, e like ; ine ka makua la i waena o kaua ohana keiki; |>ela no auanei e kokua imai af ko kakou anelakiai i ka ka'koii mau haila," | "E malama ka lima i k'a olelo a ka waha, a f mai kapae ae ka iioohoo haakei o ke kanaka i_na mēa a ke alelo i kapalili ai; o ulu mai auanei ka ino f oi loa aku. Ko ka rnea ; eia kakou e kuu Mea "K'iekie i waenakonu o na'hi elua € ku nei i keia horaf"

O keia ae la na olelo ka-o ft ke kakiana-mekia i mua ponoi o ko alo 0 t»a Aiwaiwa nei o Kfenetaberiana, ka mea hoi nai>a i hoowela aku i ka īioonoo o u» "wepa la; me ka pahola ana ae b ke pkooko ula iiia »a maka o ua lā'puwale nui nei. Aka; ua hooikaika ae la oia e kaohi ia mau manao uilani iloko ona. Eia nae, tia loaa e mai la ka ike i kekapena ame kona mau hoa e hoopuni aiia ia laua me ua.eepa* nei, o ! ia kana i naīu iho ai iloko iho ona |me~ ka nana ana *ku i ke kakiana-] mekia « ku'mai ana māleekahi aoao] me na helehelena minoaka: '] "He oiaio, o na ilio a pau i paoa | ko lakou waha i ke koko aole loa e' kaawale ia mea mai ia lakou aku!*] me ke kunou ana i ke kakianamekia e hoolalau wale ana no. He mau minoaka wale rio ka ua ] kakian£-mekia la i haawi mai ,ai iaia. Oiai nae, oia i hifli aku- ai a kamailio aku la ia Augasta de Lftvate me keia mau olelo: "Hauoli maoli au i ka hookuikahi hou ia wu. o keia ja®tu hoahanau o kakou. Ka mea hoi nana i hookomo mai i ke anu maeele iloko o'u ao ko- lakou iaawale loa aku, a huli ku£ mai la ia k&kou ma ke kouio pu ana aku a hui me a <:*nemi; ka mea hoi a'u e manaoio loa nei, eia lakou ke hookokoke mau mai »ei i kela ame.keia la ma ka meheu o ko kakou mau kapuai.' „

k ".Molaila, ke makemako uei au e hou ia ua» hoaUauau a pau o. akoakoa ae ma ko kakou lahua liookahi i hookaawaleia > paka liooluolu no ua keikipapa o keia wau kualiiwi atue ua ululuau aiiouno. Auo, e hooko aku cj Kapena Larate me ko kali ole!" nie| ka leo hpokoikoi, Aole mai o Aivgata de Lavate, aka, huli aku oia a puka akn la iwaho me ke kuuou pu ana ao ia Kapena (36-65 TXII) Laveiaete e puka pu me ia. ■ "l'ela wale uo e a'o ia ai ua poe j.hookiekie! Aka, e poao ia ke kauiu'aku i kō oukou poe e liuipu |,ana uie ka poe hohewale o luakou," wahi a AugaaU ia laua i h<yno loa aku ai ma \vaho o ke aua. , Aole 3 pane mai koua kokoolua, aka7 ua hapai ae la oia i kaua o-le I ka lehelehe a puhi aku la. I ke kuii aiia iho, ua k&n&Uio uiai Ia oia: u O ka manawa keia e ike ia ai

ko lafeor lioliewale, ina aolē © hooko ia ae ua maopopo loa ke kuimi o to laleou hoolotobo ana ilio ti< ! Aole he inpn e aku!" Ua akaaka iike ae la loua a a-hoi uou aku la iloko o kabi a ko lakou poe c kakali uiai ana. la laiui e kvlidko ak« ana e komo Hoko o kcuua, na l.ilie u« lu lauu I ku hnlaku aē o ke kapuai o ria llō mfti nk aoao mai o ka awawa a mai waho mai o ka Huiuakolu Nui kekahi, Oia ka Augssta i hooho ae ai: ■ "Aia io uo ua poe la, kainoa lie kio kau i olelo laai uei! Aia uae, umia iko ka hauu," a konio loa atu la laua. i xw Kapeua Auga»ta anie Lavcittte i iio«« aku ai ilokp, o ia ao ka w*uawa « k« Aiiipow» X>ou iu Kuunbe e iiuiiu aua uo ka helo anu uo ku pakii uil' ka ukaliia e k"un ka auie ua aliikou powu oaa lalo aku o kc kakiana-mokin. 0 ua la uae ka mea i u'uau i.uai: "E kuu Kapeua 36-65: pehea aku ,ia4" > ' "Ua e kuu Mea Hanohano. ī hakalia wale no i ko kakou hele aku," wahi a ka pane.

r la laua nei nae i komo aku ai i lloko o ke Ana a laua i haalefe mua ;'ku ai } kahi hoi a laua i ike aku ai [ia lakou e liuiiu ana no ka hele mai; ua ike aku la laua i ke Aliipowa Don la £anabe ua kahiko oia ame ke akiana-Mekia Kahuhipa i ko laua mau aahu piha o ka oihana powa. He inea hoi i maa ole ia e lakou i tia wa aku i hala, koe wale no ka manawa e uoho ai i kekahi ahahookolokolo. Nolaila, ua nalu nui loii iho la laua no ka hana n'ui o fe©ia hoakoakoa ia ana. Aka nae, i ka wa i' haiīa aku ai, 'i kakalia wale no ia.kakou i ko kakou hek aku;' o ia no ka wa o ua Don la Xanabe «©i i huli mai a mai la ,me ka leo oljiolu, ka laea hoi nana i hooi loa 'ku i ko laua pohihihi. ."I-na kakou e a'u mau keiki, ia oe e Laveiate ke alakai ana i ko kakou alahele ma keia huakai."

Ua maa ke Kapena 36-65 o ka JPualilio VIII, he 50 iwilei fca ma-.mao-p ka nana e alakai ma 'mua aku o ka huakaihele a ua eepa Inei. ua eleu koke aku la 'ua Laveiate nei, me ka lawe pu ana ra Kapena' Augasta anto "Cutanela Marakino ma ke ano he mau elele, RmeoJc; aia ka huakai a ua Aliipowa Don'ia Kanahe nei ke hookokoke aku la e komo i ka pa-ka, kahi a na kanaka o ua Ahikananā la o na Palilaumania o ka Mauna Apenakue laina mai ana ma kela 'ine keia aoao o ke alanui maloko o ka pa-ka ma lalo o na hooponopono a a kona akukana.

ī kfc komo ana aku o ke alakai o ka huakaialii; ua haawi mai la lakou i ko Ikou aloha me ka welelau r o ka lakou mau pahikaua;'a, i ke komo ana mai o ka huakāia'Ki ma! Ihope mai. o īa ka wa i haawiia mai i ke aloha īa lakou ma ka oi o na ! ! Laauihē i hoōmoeia mai imna po'no o ko lakou mau lio e ka-kau ana. I Ika hiki ana oka Eepa Don la Kanabe malālo o kona wahi maamau, tta haawi mai la Jte Alakai o Hnakaialii i ka hoailon# nt> ka hoopuni ana i kahi a ua eepa la e noho ana. Ua haawi p,u mai lu tio ka akukana i kana' hoailona no ka lele ana iho i lalo e hoomaha ai. He hapalua hora okoa ka hoomaha ana o na mea apau, hou ia ae la na mea a pau ma lalo o kekahi Inai-pi'o pohaku i kukulu ia e ka noeau o kekahi ohana'lu kahiko o ka lahui Sulekute (Schuletehuet f a i maopopo ole i ka 3Jeaunuhi me ka Mes kakau ka lahui hea la ia e ola nei?) i ko lakou au e hoomalu ana i na lalani kuahiwi mai*ke Kai !N"ui ma ke a hoea loa aku i ke Kai Molemele ma kā hikina.

Ke haohao nei nae ko kakianamekia no keia lanai nui aua e iko nei. 'Ke nalu pu la no hoi oia 1 ke kumn 0 ko Augasta lioiko mua 010 ana aku. ITe inauao kuhiliewa lotv nao īa o ua kaleiaiia-nwkia a ?Ts\j(u hoi o ka Liokookeo a kakou. 'N'o ka mea, i kona ui ana aku no koia moa, ua pane niai la kona alakai a kamaaina nia ka akaaka pu ana ae: ' "T7a oi aku kou kamaaina ia !oko nei i ko koia poe apu e knku n\fti noi 0 nuna! 0 koia uo ko TtuaKu Laahia 0 ko Alolia* a'u i 'kuhikuM | aku ai ia oe 1 ko kaua iuau la e jkaapuni ana ia loko noi nia ko ano ilie wahi ahua i waena 0 leoia kula 0 noopuniia ana e keia» mau utulaau, ;» aia nia keīa mai ko kaua n-ahi i ku mai ai|o nana; 0 kakali nao kaua » liiki inka pau ana o na hana 0 kom aWalu,?i hoopanla ao «i kou manao ku!uhe^a, M a Kapona Ang,asfa e hoiikakn uoi iue ka V*o Hilii. f Tvo hoopaw nei au i ko'u m.'mao, . '.*> - o * . i

' e Uke no mc- ko'n hiliiiai ī ka oiaio o k;ui mau kuhileuliī ' ' 2volaila, i keia akoakoa hlou aua ae o na mea apau, ua hoi aku h. laua e like uie ko lauu mau. kullwa |>akahi. Oiai ke auaiua i hoomalu 'a uiai .ai, o ke Kakiaua-Mekia Kahuhlpa a o ka Naita hoi o ka Liokeokw ka un-a muu lou A ku uiai e hoakaka i ke kmuu o keia hoakuakoa ia ana mai iiie keiu mau walū liopuna-olelo pokule;

''-E o'u mau hoahanau aioha!, Aole paha oukou e haohao iho ana i ke kumu uana i hoakoakoa mai nei i a kakou a pau ma keia auwina la maanei, oiai, he mavT hoike ikemaka oukou 'a pau no na īTu'a i hana ia, No ka lioloi a hoopau loa aiiii'o i ko kakou hoomaiiao ae i na mea i hala, a, o hoihoi hou ae hoi iii k»kou iloko o ke npo o ke kuikahi; pela kakon i aioakoa mai pei ano. Nolaila, e lolie aii» kakou i ku manao o ka apana hoopili hou mu o Kapeiia Laiva-iate la," me ke kunou ana aku i ke kapena. I kela mauawa i ku mai ai pena limamuumuu nei a hoakaka pokole ipai'ia i kona mau manao no ka hookūikahi ia" ana o kona mau manao kue no ka LapuWale Nui # a me kona hoopau loa ana aku ia noonoo mai iaia aku. Ua lioohuli ae la kana kamailio ana ma luna o na kanaka i hahai mai nlaliope ona i na hora kakahiaka aku, e kanoha ana ia lakou e hoopau ae i ua mau ngo!noo la; 'e hoi mai kakou a e hanalike me ke kuikahi!' wahi a kana mau olelo hope.

I ka pau ana o na olelo hoolana ame na olelo hootuifcalii a Kapena 36-05VlIT, o*ia ko ke Aliīpowa Don la Kanahe'wa i ku mai ai a haawi he mau wahi olelo pokole a hoōki koke noj he mau olelo naā i pakike ia mai e na kanaka. Ka mea lioi nana i kono aku i ke Kakiana-M&kia o ku hou mai. I keia ku ana mai o ke Jcakianamekia a kaiaailio mai ? ua kamailio mai la oia ma luna o ka lakou mau mea i pakifce mai ai i kp aliipowa, e kapa ana iaia i ka "pumk.oko" ame ka "hoopunipuni" i kona wa e kamailio ana. I ka pau una o kana hoakaka aiqe kana mau oleloa'o 110 ia mau olelo a.ko laua mau kanaka,

(ux£ kela kulh aliipowa a ka "NTaita o lidk;eokeo e ku la) ua hoomaka aku la oia o haawi he mau olelo kaukau ame na olelo hoalohaloha; ka mea lioi nana i kaili mai i na inauao kue mai ko lakou mau houpo mai, a pani ia iho la na na manao aloha ame ka lokahi ma ia makalua. ,No ka mea. i ua nei ie haawi ana i na oielo kaukau ame i olelo hoalohaloha, aole hookahi o iela anaina i nele i ka hookahe" ia o kona waimaka. 0 ka hele ia p ka hookaheia o na waimaka a pau pu me ke Aliipowa Don la Kanahe ka Uhaneole. Ua hoomau aku oi& i ana i na hana ame na wahi a lakou i pili ,a hiki iko Ikou hoaho like ana mai.

Ma keia walii kakou c hoi ho»j ao ai a nana aku maloko o ka Pa-| ka Lauliilii kahi a ka JJ"aita Helene j e noho mai ,la auie koua mau kauaka o kakali no ka loaa hc wa pono uo ka boonee mua ana i na hana nana i lawe mai ia lakou a akoakoa ma kela kab.ua. Ke kahua hoH kupaia mahope iho o ka pna-. ,pio ana o ke Kupueu Don,la Ka» aiahe, o" ka (Parco de Libertinus) i Paka o ka Xohoana Lanakila a, hoea mai i ke Au o Gerigolio II ka Pope; ua' hooneeia aku la k a hale- : alii o ka Pope o Eouia nialaiU, Aks" , n%c, ke hele loa aku la nae kakou iwaho loa o ko kakou .mooolelo, eia nae, ho inea maikai nae ka maopopo ana o kahi o na mea kahiko i kuai i kela au; īualia auanei o noko ulakolako aku kekuhi mau maheluhelu o makou ma keia mua aku a nhn ae ka manao e holo u kaapunihonua: ua maopopo mua mao keiji moolelo la. ame ka moolelo o ka Bea Keokeo,

A», uia kela po mainu» ilio o \* pt> & L«ta»eltt M»r»kmo v 'i ka «ku ai ma ia aluua o ke anoano aliiahi, ua noho iho la kekalii ahn kuka< .kuka iho o ka Nnit-i TTtv iene, ka N«ita o ka Liokeoisgo ame na Elemakule Ke<ieliftt, Sagui»a, Koiomaka i nie ke Mawaho a« o lakou o koin Kapen\ liiuat»vuumu\i n%>v« << honei i koi» liaua \ws*ou i ona kanaka oks aHipow : t. M« imua- mau ho&kaka akahelo nua i huli m%i &i ka Uapanui v k>a .o na kwnaka, me ke kpe Km ana aku iualiope o ua aliipowa k. O keia £apena 86-65VIH ame ua alakai he 14 o na Apana i ma'neleheleia'i maialo o )ia niahele oha, a mai laiia mai oia i hoi mai ;»i a haiawai ai mo Marakino uia ke awakea o kekahi la at\ (,Aol« i pau.)