Ke Aloha Aina, Volume XXII, Number 49, 7 December 1917 — HE MOOLELO NO LOLE KIGULA KE KANAKA OPIO ILOKO O NA WILIAU O NA KUKO O KE KINO AME KONA MAU PAAHANA [ARTICLE]

HE MOOLELO NO LOLE KIGULA KE KANAKA OPIO ILOKO O NA WILIAU O NA KUKO O KE KINO AME KONA MAU PAAHANA

Aiu hoi o ka moknaina o Wakinokona, o Amelika hui ia, o lea aina hoi i kaulana i ko ke ao nei,

ua iuwiau ia mai o Lole Kigula. i keia a" i'.iea. Ke malaina ia nei o Lole Kigula e like ine na rula 0 ka lahui Amelika, ko.'pii hikiwawe nei" ka nui o ke kino, a i opio keiki kanaka u'i, eia ka mea hilu loa a ku makuahine e ike nei iaia iho me ke keiki. Aohe maopoji6 iki o ka wahine, lie hana kana kane, niakunkaue hoi, o ke keiki, i ka hana. O ka noho home ana, o l;a wahine ame ke keiki, he ano like aku no ia me Keoki Wakinekona, a me koua 'ohana. Eia hou kekahi mau mea hoopahaohao aku i ka wahine, makuahine o ka mea noua keia n.oolelo, ina e hele pu ana ka wahine ame ke kane noloko o ke kulanak.iuhale o Wakiiiekona, e lik' j iml na )((ie maka onaonu o mau jsj, auie. na keonimana i konn iftflk«, i ike aku ai i iia mea nafe>. mamae o na ano like ole, o loko o na hale kuai ku iho la oia, o nana akti, Huli mai la ua kaiiaka palaualelo nei, ike mai la i ka wahino, e nana ana e leuu makuahine o na la hauoli, o keia ola ana. ua iino anei kou mau maka i kekahi

nian mea, ma kau nana ana. Ae, kuhikuhi aku la konn mau rrianamana 'lima ina he kilika pahoehpe ia, aiiii! kekahi mau mea <*. a'e. Nana i><mo aku la na maka o r,a cejia nei, a ike pono aku la. E hele kaua, e mama, hiki aku la he wahi e aku, Ina ua ono hou aku la nō na maka ua lede n.ei i kekahi mau mea ana i makemake ai e like no na ano hana i»e ka mua, līe ui' wale no ia, ua eepa nei i ka o na inakemake, a huli hoi a hiki aku ika horae. Lalau akō na lima o ua eepa nei i ke kelepona. Kamaiiio aku ia i ka j>oe o ka kuai, o kela apa kalika pahoehoe, & kau ana ma ka puka aniani helu mea e lawe koke maj. Eleu, e wiki, mai kali bou aku, he manawa owau nei e kamailio aku nei o Kigula no ia. Ua like ka poe oka halekuai me kka mapu i ka iele, ku ana. Aia la ihea o Mrs. Kigula, e niuau ana ka poe o ka halekuai i na keiki malama pa. Aia .no, iloko o k'a halo. E kii koke aku, eleu, e wiki

uiai kali. He oiaio ua hooko ia e na keiki liialama pa/ me ka eleu loa. Oili inaila, Mrs. Kigula, nana mai ia, uie ke kahaha nui, o kona maii maka, no ka mea, eia ke kanaka ke ku nei, me keia mau ma koi»a mau lima, Kinau mai la, kp kanaka, </ oe ka haku wahine. At•, dv. ;»u no ia. Pili aku keia waiwai me oe, ialau inai, mai kali, e wiki, jne ka eleu loa. Lalau aku la 11 a lima o ka k'de me ke pahaoliao nui, iko ma,i la ka haku kane i kana eva, me keia puolo uui. . 2f i- \ nau mai la, nawa.i mai nei kau puoio nei. Pane, he kauaka inai ka halekuai a kaua i kuai e naha o ka lole a'u i kuhikuhi aku ai ia oe, oia keia a'u e paa nei. Ua alolia hoi ha haku o ka hale kuai ia oe, wahi a ke kane hookololie i kana lede. Fa hoopohihihi Ha ka lede inaluna o keia niau mea, i na l|i apaū o ke ola ana o Kigula. Ke hana mau ia mea pohilnhi uui, a ke uee niau nei ka manawa imua. Eia hou kekahi mau mea kupaiauaha loa, mai ka ia o Kigula i male ai i k-ina wahine a hiki aku i ka hanau an& o ka inea yona- keia moolelo, ua piha na makahiki i ka umi,,

ku iiu»a, aoie loa hoi he- nuina hou !K> muHmu a <? o'u nana e nliaki i ka'vi 'i\an olelo no keia lepo & ue.nluuik:to o 1 loilo ame Xova nei." (Aok i

'aole hookahi la o >Crs. Kigula i ik<> ai | ke t'"o o ke dala a hiki aku i kc kt*nek« mai ka Uma ponōi aku o Ki«n>la i'.iii 11« hnoKakii ttn«i nui t - pili !iiim i:i HiHinua liio <■ kuiui

inab aiia e opiopio ann n», o Ame!ik» umlimi) ō ku iiinun liuli waiwai, ia mau b. O kwa inoa Kigul», oloko-o ka mokuaina o Wakiiiekojia, ua liooulm ae la i kona mau manao poiioi, maluna o ka niuan huli waiwai. Penei no ia, ua kakahu iho la oia nei i kc uno o ke alanui hao kaahi e īke >» nei, e kakau i keia mau la, maluna o kekulii apauu hooniau imu la kona nianao io hana, mn ka noonoo, a pilia na niakahiki he eliniu ia maiiawa i ike mai ai, n u mokunina o Amelika, oiu hoi na kmmkn, lie uieu uuo liou keia, nialuna » ku in manawa hookahi n«», ua huli )H «»h> o ka bat»e ia atm n ke kaahi, e kekahi rnSa kino, lia ike like laua a elua i ka laua īnau mea hnna. He kaahi k$ kekahi, he alanui hao hoi ka kekahi, ua' puka like, no ka laua mau mea i lt?.na ai ua kuieana !ike no laua iloko o ka 1 hapa, o ka laua mau mea i hana ai. Ila puka like keia mail mea, iloko o ka honua, i ka manawa hookahi. Ke kii nui mai nei, na aupuni o ka honua. i keia mau mea, O na ittoa o keia mau polopeka, ke ike mai ke ao holookoa, koe ko laua niau kino Kolaila, e puka mau ana ka inoa o keia mau kanaka i!ok<ī *o na nupepa. Ua hiki aku ka waiwai jo o Kigula i ka elima iniliona, oia ke j |kumu paa, koe aku ka puku o ke j |dala, ame kekahi mq,u loaa t a'e. I Eia hou kekahi wahi mea a ua Ki-1 gu!a nei, he wahi hale Keluhelu : huke, no ka poe ilihune, iloko o ka aina. Ua ike ka wahine male a ua eepa nei i keia hale, ua maopopo, be huke haawi wale, aohe he wahi poioaikai e loaa mai, -wahi a ka wahine, pela io no. Nolaila, ua hooulu ae Ia ka wahine i keia mau manao hoohuoī na kekahi o na ohana pili koko o ka'u kane, e iualama mai nei īa'u, ame ka'n keiki nei. Hilahila maoli a'u, ina hana, o kau kane, i ka palaualelo e nioe ana ka hoi ka la, ame ka po. Hele aku !a no i.kahi hale heluhelu buke a hoi mai la no me ka buke. Heluhelu uiai la 110 ia- a hiki i ka hiatuoo anu, pela wale iho la np ka hoi, ke ano o ka'u kane. 0 na ohana o ka wahine, kekahi poe hoino i ke nno r> keia Kiula, ma kana mau nno hana. XTa koe aku ka pa»»3, po'o'ei mai mamiia o kona alo.

īuū e loho ua eu nei, ia mau mea, he hauoli wale no oia, ia inau mea i ka piha aua o na makahlki !ve ehma 0 kana ka mea naua c heoni ana i ka uwila makeneki n lioomoni ana. i kv alahao lawe aku la ua KiguJa ;<ei a hiki aku te i kahi o ka poe ike : ke kuni -uhi, niiiau mai la ka haktr hale, E heaha kou makemakr\ E kuwi mai oe i ka lima akau o kuu keiki nei, maluna 0 ka poohiwi i hoku, o elima kihi, ekolu ano inika, i bolu, ulaula, melemele, Heaha ka uku? Elua dala. Ua poivo, e hana koke mai. Aia hoi kc kui ke hana ala; ua pau, wahi a ke kanaka. Haawi ke dala. No ka home ka j>ahu hopu. Ke ne6 hei ka manawa a hiki i ke ola ana « kahi 1 kuni ia ai ke keiki, ia manawa hoopili aku la ka makuakane i ke keiki mc ka wahine. He manawa mai mahope, ua ike ka makuahiue i i keia lioku i kuni ia ai ka poohiwi I o ke keiki, aia 'lioi, he hoōpaapaa ■ . ikaika malnua o ka wahine i kana ;kane. O keia ano hana au, e kuu kane, he hoomaiuoino maoli, no ka mea, he lahilahi loa ka ili o ke i keiki. O keia mau ano nuku ana j a ka wahine ame kekahi mau olelo j hailiili, he akaaka wale ia mai 110 j ia mau mea, ē keia kane. Ina' no hoi na kane o keia mau le e uee nei e like aku, a i ole, ano like, ua lawa no ia. Eia ka inoa o Kigula e kahea iuuu ia ana niai ka w&hine male, ohana, hoaloha, amē kekahi poe, i kainaaina v iaia Lole. 0 ke poo hoohnaa nui o loko o keia hāle heluhelu buke o na ilihune, oia hookahi wale iho «o, iloko o k& aina, a me kona hoa hui, m« ka hana a laua, i hoohaua ai i kamaaina i na heleheleua auie ke kulaua o koiia ola kino, o ke poo nui o ka hale hēlulielu lnike, ma kona inoa, ua teta ame ua likiki dala o kela ame keia iino, e hele mai ai apnni ke ao. H»i aelike keia i haiia inua ia ai mawaena o Kigulu aine na j>oe i loaa ia lakou, ia mau£ule«na. Ina kn a » mo, Ifokahi mau mea e aV ' ' T "Eiu ke a Lole Ki- | gula, iutikuuktuu', o V poo o ka halo heluhelu pilke o na ilīhuue, Aia a, mw au, i ka lepo, e

!homi#uuia<» oe, i« Lolo Kigxilfl opio, |i uti olc»lu atu<> na helwh<?tu, ■» kaj kau, o ke ao neii. 0 ka beln c!uti, lo kuu makemake ia oe a ho kanohn 'uli <>lt> koia, o kf kaikaniahu.e u kc k« iinii, i» noho uiiiha ati» niahnia o k«» kalnunu, oia'knnu wnhinp p nialo oi, b i o!e t he līioiwnhiin' e rnla «na i kpkahi •*ui»imi. Kieia wale no ua kauoha a'u o kau'oha noi ia qc. lua e male kuu koik? ■me.kcka.hr niau kaikamahine i kuu ole i ke kanolia, inai lioike aku i ti;i jrula o ke kii ana i ke gula ame ko dala. N"au ponoi 'na gnln anie nft daiu e liiki inni anu imua o kou mau mnka. E mnlatn% pono lou 00, ia Mrs. Kigula, 'ka niakualiine <» ka homo, a hiki i kona hionioo ann ilalo o kn honun e huna oi> i knu kiini me ka ninikai, e liße ine jka maiiH nui o ke gula arne ke dala « hiki an« be hele akn, Kia ka mn nnwa ke oni nei imua, ua pill inai

la ka nawaliwali maluna o ke kino, o na kaeaea nei. Eia na kauka kanfana loa o Amelika ke !awelawc nei. TJa lilo ke kaulana o na kauka, i mea ole no ka mea, ua lilo aku ]a iia hookalakupua nei, ia miln. Nolaila,"ua pili mai ke kaumah.a imi, maluna o ka makuahine o ka home. No ka mea, he nele tii;t iia ano apau i ka mana-wa o ka luuluu, e noho mana ana maloko o ka Avahine kane make. Ua hiki mai la ke kino o ke poo nui, o ka liale hehihelu puke o na ilihune. Nana mai la, na maka maluua o ka wahine kane make, he oiaio ka luuluu, .e noho mana ana. E hoolann, e ka madame, ua makaukau au i na |kokua ana a no ka mea, he hoaloha |kahiko ka mea e waiho nei iloko o ■ke kino rriake no'u. 0 na lilo kaiu ka, : lilo o na hoohiwahiwa ana, e -pili'ana i na mea apau o ke kupapau, me a'u ia mau mea apau.

Aia hoi, i ka liiki ana mai o na. pono o kē kitio, he ano like me kekahi mau Pereaidena iiui o Aihelika liuipuia, i inoe kc kino, i ka makp maluna o ka hana a ka lehulehu, a nalo ke kino o ka mea i mako, eia no ka weliweli ilokd o ka o ka home kahi i hoho ai. Eia no ke kumu nui, na wai .ana la e nku ka hale, na kauwa, a !infi kana pu mea āi, ke keiki amp |na lehulehu apau, nialalo o kona ! nialu, T kekalii ua kak-a ak» .1« ' ohaua apau malalo o kona inoa, hak uwahine, no ka home. Ua hoololie na kanwa apau, mai na kane, ame na wahine. Eia ko'u manao i kahea aku nei' ia oukou apau loa. Ua make ko kakou haku ; a makua no hoi* q keia noho aua. xfolaila, aohe ana wahi mea, i waiho mai ia'u, a i ole, kekahi mau hoike e a'e, ua nele loa, ma na ant> apau. Ke nonoi aku nei au i ko oukou oluoki e imi hou aku i wahi e loaa ai ka hana. Pela e poua ai ka uoho ana, ia nianawa i hooko mai ai na

leo o īia kaiin ame na wahine. Ma ko wahi e noho nei, o makou pu kekahi, kou wahi e hele ai, lūakou pu kekahi. 0 keia poe kau<« r a, ua kauohn tnna ke poō o ka hale buke, Wi liaalele iki kekahi o oukou i ka wahine kane makefi 110 ka inea, ua hoopli hou ia aku nei ko oukou mau uku hana, i keia f mai wālaau wale aku i meaīi) la haku wahine, Ua "hoolohe ua kaūwa apau i keia mau oleīp. I?ia no ka minawa ke nee nialie 'nei, uie ka maikai. Ke nana nei %vahine makuahine no hoi o ka home. TJa like no keia manawa o nee nei me he ala eia no ka haku kane ke ola nei. Hoomaka iho la ka hakuwahine e olelo iaia iho, kupaianaha mai k\iu la. i maīe ai, a hiki mai i keia manawa, aole ī lole ae ke ano mua, he oia mau nō. Aole no paha wau e rk«- ana i keia |mau hoopohihihi noonoo a hiki i kuu make' ana, aka, e nana aVu ana au ia'mua o keia noho anā aku, ina he alahele kekahi a'u e ike aku ana i keia mau mea hoopohihihi.

Noho aiai la ke poo nut o ku halo bukf, <i lioouiaopopo aua i ka lielu makahiki o ke kanaka opio. Hiki maila na makahiki o ke kanaka opio i ka unākumauialinia. I kejkahi la f ua hele kino mai la, ua | poo nui uei o ka hale buke. Aloha kakahiaka uui v.h i , e ka Uaku wapiine o ka home nei. Alolm inai U ka lede 1 kt>. kanaka, nana i liaawi tnai i ua kokua aua. Ui? uiakemake au e iiouoi aku ia o«j oia hoi. keia, e hookomo i ke keiki o ke kula kaulana loa o Amelika nei. Na'u ]>ynoi nn hoolilo apau, o kona hemnho'iia ifoko o ko kuhi ? a tiiki i koua hookan ia ana niai, "me ka pihu i ka naauao, fa hauoli loa ka h>do i koia nonoi, m»> ka piha i ka* lokomaikai mii, (Aolp i pau.)