Ke Aloha Aina, Volume XXII, Number 50, 14 December 1917 — HE MOOLELO NO LOLE KIGULA KE KANAKA OPIO ILOKO O NA WILIAU O NA KUKO O KE KINO AME KONA MAU PAAHANA [ARTICLE]

HE MOOLELO NO LOLE KIGULA KE KANAKA OPIO ILOKO O NA WILIAU O NA KUKO O KE KINO AME KONA MAU PAAHANA

"lna ua »ke oe he keiki kupono i'ō keia i ka hoonaauao aku, e liāna niai oe i kekahi inea e poho ole ai kou niau hoolilo ana iaia, alaila, ke hoopili uei au iaia rne oe, o oe ka mea mana, kuleana, rna na ano apau, Alaila/ apopo e hoouna mai joe i k& keiki iloko o ka hale huke, ;f I,a hora awakea, Ae, ua pono ia Imau manao ou ia'u, wahi a ka Linh".

] kekahi la a'e, e like me ka mn

kemake o ke poo o ka hale buke o na ilihunē t kauoha mftī la ka makuahine. "E kuu keiki, e hele pololei oe i ka hale helttfielu bufee o na iiihune*". O ka haku nui oloko o 'ka' hale, ōia ponoi kai makemake ia oi-, i keia awakea. "E hooko no wau, 'me ka pololei, I kou leo kamailio ; e kuu makuahine alolia." Nolaila, pane mai la ka makuahine imua pouoi o kana keiki hanau kahi, "Aohe kou inakuakane, ua nalo aku kona mau maka mai a'u aku. TJa koe mai oe, o kou aloha oiaio, i kou walii makuahine nei, e hoike niai no oe ia'u, ma ke ano, o'kau mau hana ia'u 7 a no ka mea, o oe hookahi wale iho no kuu lei dairriana poina ole i ka la, ame ka po. Ua maOpopo ia'u ke ano mii o kau huakai, e km) keiki. Ina e loaa ana ia oe ka'n mau mea e lia nei, ka hopfche, ka hoopono, ka hoohaahaa, a rne koia man mea, pili i ko ke kanaka ola ana, au#"e, ka nui palena ole o ka liauoli o kou wahi makuahine nei, no ka mea, o oe no, e kuu keiki, ka inakua nana e malama mai,i keia kino luahine. aia hoi e like me kā makemake, 0 ka makuahine, ua hooko pololei loa aku ke keiki, me ka ōiaio. l T a loaa aku la ke poo nui o ka hale buke maloko ponoi o kona rumi oihana, noho iho la ke kanaka opio/ )*ana mai la ~n& maka o ka haku hale buke. maluna o ke kanaka opio, me n nanaina ku- i ka weliweli. Hemo mai la ka huaolelo o ka hoolauna mua ana a ua haku nei. penei no ia, i palafafa ia ai ; |a'}ie.a'he, aloha awakea oe, e ka ,haku o na haku 5 keia manawa, e Lole Kigula. "Aioha awakea no hoi 'oe," i panai mai ai ke kanaka opio. ( "IJa makemake an e hele oe i ke 'kula kaulana loa o Amelika nei. "Ua iiiakaukaii ke kanaka opio nei |e hoōko aku, e like me kou makemake, "A'he, ua makaukau i'o oe. Ua loaa ia oe ka maiiawa o 'elinia makahiki iloko o ke kula aole Je oi aku, aole hoi emi māi. ,Ke haawi nei au ia be i keia leta. Aia hiki oe "i kahi o ka hale kula, al'alla, e hauwi aku oe, i ke kuuiu poo i keia leta, Ke haawi hou aku nei 'au ia oe ī keia wahi buke liilii. ( 0 ke kaa ohua nani loa ona alanui hao kaalii, o kou kaa ia e kau ai. |0 na hokele nani loa oloko nei o na . kulanakauhale o Amelika hui ia, a

0 kau mau mea e ai ai, a«>c ko\i wahi e inoe ai, Ba mea inaomae loa ao ia. I ka manHwa ou e I?ooko ai 1 keia kauolia, e lioike wale ak« no oe i "keia buke. Ma ka la apopo, e iki'mai ana, ma ka hora umi oia uianawa hookalā no, e kau ai oe. 0 ka mokuaina o Bokekona, aia iloko olaila kau hale knla e hoi nei. |Mahope iho o ka pu ana o ka ho--1 ikemn o ke knla, e hoi mai ai oe. lua e makemake oe t e kakan leta ma o'u TH'i wale 110 kati leta e hoouna mai ai, ma keia inoa, Kig\ila. Aole i ae ia kau leta ma ka inon o kou makualiine, aolema ka inoa o kekahi o kou mau hoaloha, a i ole, uia ka inoa o ,kefahi lede. T»a iuakemake w i ke d»la e hele w i ua hanako o na ano dala apao e like 'nie ka hehi imi au i makemnke ai. K hinko wale aku no w i keia wahi

Ihuke liiiii. Ina e haule keia wahi hukē. a lilo paha, mir kekahi ano, a i ok-, kii ia uiai p.iha, e ka n<ea opu *• iiiiii w k'u, ina k.|k:.V :M! .nni, M M 1-onia. H ! i, !. i.!'-!p -- k<ia nnus:nva. ,\ j/au nu iiK-a i inakemake ai kf jkx) o ka halo buke o na 'lihune, hookuii, huli hoi ke kanaka opio, hui me ka makuahine. Ninnu mai la ka luakuahine, "Pehea na kukakuka aua, mawaena ou ame ia?" "Ua jK>uo. Apopo e hoi ai au i ke kula, elima makahiki o'u e noho ai i kv kula. O k<-ta ame kc*ia lioikt: ana o ke kiUa, e hoi niai ai «u i ka hoiiM? nei. O kew ke kauoha paa n ke kanaka iau, ina & hanle au i keia kuuoliu, alailu ua nele au ma na un> apau i na*kokua. Pane ka makua-1 hine, "E booko pololei c>-, e k»n | keiki,- i keia kauoha, no kn mea, u;i iiui au e loaa ia oe ka ike oia ka 1

niakua, e pono ai oe, o keia mua akne uee mai tmj a.. hiki niai la i

ka- manawa i olelo ia ai, ua luki aku ie keiki, ame ka makuahine, i kahi ioolulu o īia ohua. £ noho ni ma, ua poo nui uei, o ka hak buke, aa makaukau ria mea apan. Hiki naai i ka inanawa holo, o ke kaahi 3 !awe aku la ke pōo o ka hale iaia iiei. Hoolauna 'aku la rn£ ke kupakako nui o ke kaaahi. Kauoha akii la o kau malihini koikoi'k<'ift f; malama ai, a hiki 1 Bokeko»n. Aia boi, ka iiann ana 0 na maka 0 ke uuuika opio, i keia kaa ohua, me aa maka 0 ka makuahine. 0 ke'kaa inaoli no 0 na peresidena e kau ai. [laawi ke aloha heo la ke hele ila ke kaaahi i ka po ame ke ao. līuli hoi mui la laua 110. ko luua iiiau home pakahi iho. Haatvi mai U ka rnadame i na mahalo nnie. na lioomaikai ana. Ke ninau mau nei ka madame iaia iho, he,ohana anei keia kanaka na kuu wahi moe lepo, a i ole, he hoaloha paha, koe no hoi keia, aole i hoomaikeike, mai kuu wahi moe lepo ia'u i na mea e piii ana i keia mau mea. Ua lana kuu īuauao, e ninau iaia, i kekahi uianawa. Ile oiaio, i kekahi la. hoomakaukau iho la ka lede iaia iho, hele iuai la i ka hale heluhok buke 0 11 u ilihune, Hui_pu ka ledt tue kahi kaaka hookalakupua rnf kona keena oihana, Aloha kakahi. aka nui oe, e kuu haku wahine, pa nai mai la, uo lioi ka Mrs. jriā olelo hookahi no. Noho iho la ne hoi laua, ia manawa ua ike mai la ke kanaka i ka manao 0 ua haknwahine la ona. Herny inai la ka huaolelo o ka hoolauna mua loa a kahi kupua, hana eepa, me ka lee uui o ka hoomakaukāu. "A'he, a'he, aia hoi, he manao ano nui kou i hele mai uei, i keia kakahiaka nui. Ua hoopiha ia aku ka lede me na manao weliweli znaka'u, i ka nui 0 ka leo, rae ka a'a pu mai o ua maka. Palie ka lede, "Aohe o'u mauao. I hele holohulo wale mai nei nō wau "A'he, a'he " me ka nui wale ue keia o ka leo 0 kahi kupueu. Hooholo iho la ka lede iloko iho ona, e ka mua loa, a me ka hope loa, 0 kona manao e ninau aku iaia, maluna 0 ke kumu hana, nana i hoopaliua, i na ike, ame ke akamai, 5 loaa mai ia'u, mai oa la ola 0 kuu kane a hiki mai i keia manawa, he like wale uo, Kaena "Waialua. Hoo-~ txLki iho la, aole a'u, e kuko hou i iia ano manao 0 keia ano ma/ keia ia aku, a hiki sku i ka hoj)e. Ua malama ja aku la o Lole Kijula opio iluna 0 ke kaahi, e na kauwa lawelawe, e like me ka Peresidena nui o Amelika hui pu ia, a iiiki wale i kahi i makemake ia ai, aie na kaa lio nani loa 0 ke kulanakauhale 0 Bokekona. Ka .ke iupakako oluna o ke kaaahl keia ;uau hoohana ana. Ma ke kauolia, i ke poo nui, 0 ka hale heluhelu buke, 0 na 'iiniune 0 Wakiuekona. D keia kupakako e malama nel i ka kakou lioaimua'i, 0 ke kanaka mua Loa keia i ike me kona meiu niaka ponoi i ko keiki a hooilina pololei a Lole Kigula e kaiilana nei & puni ke ao, a 110 ka mea, ua hoike ia ak\i imua o ua kupakako nei e ke poo nui 0 ka h&le luke, he hoaloha iCiaibū mai ke kumu. Haawi ke alolui tnawaeua o ke,kupakako, aia hoi, ua hiki aku la i ka liale kula. , Hui pn me ke knniu poo, haawLka leta; i ka pau ana o;ka heluhelu ia ana e ka lela, ua lawe ia nui kahi maikai loa o k;i| rumi moe. Hooiuaka keia kuuni pjo e at> i kf kuuaka opio i ua i hoakaka uiya in ae noi. He h|okaht wa!« Lho uo ota tt<3i i kona ia ana, lie rula paaklki loa ko* ia nei, hi hapa hora wale 110 0 kela aine keTa

j!» t hooinuha ai. I fca malc4h>ki inua, «'ia na ik«' i ju*'> ia ai: heluhelu, amo kn pela (anu. Hoike ki' kula, huli tioi i kn lho!ii(\ iki' i k:i niakiiahiiip, nu'io ko .jjuu lilii U ka īmle hi'luholn huko. ] Kuiuo hou k<' kula, hoi hou no i ke kule, ua liko W> ke ano o ko fi'o La aiia. Ekolu niakahiki, iu:i ia haawina hookahi no. 1 ka eha o ka makahiki, koololi mai la ke kumu i na haawiua a'o ina ke kakau ana, a iiiki i ka piha ana o elima makaliiki. O ua hoolilo upau o ke kaunka upio, inui kfc, kauahi, nnie kr>kahi luau' hiiO kaa e a'o, ka uoho ana i kf kula, na aahu kino, ame kakahi niau makemake e a'e o k«' kauaka opio i ka hooh.ui ia nna, iioko o eliuia mak&hiki, he iua miiiona na hoolilo. līoike k<kula, ua hiki mai kekahi poe naau-

ao e nane i na haumana e hookmi ia ana ia makahiki. O Lole Kigula wale no kai puka ia makahiki. t T a mahalo nui ia keia keiki opio e na imakaikai i hiki mai ua la hoike nui

nei, Ua maopopo 110 ia kakou ke ikumu naauao. he a'o kuokoa ia, o jka quī mai no ; o ke dala. Ko ka mea, o ke dala ka mea e hooholo imua ai, i na mea apau e makemalee ia ana. a hiki mai i keia la. K welie wehe iki aku ka mea haku moolelo i na hemahema, o kē kanaka opio iloko o keia noho ana, iloko o ke kula. Penei no ia, aole i haule ke kanaka opio iloko o na riila o ke kula. Eia wale tiO, ua ike ke ka. īaka opio o kona makahiki hope* i alaila, hookuu ia mai. TTa hoomaka ua kanaka opīo nei e uhauha i na waiwāi o kahi huke uuku ana e malama nei, m'e na hoa o ka nohn" pū ana iloko oke kula. Nolaila, na maopopo ia kakou ke kanawai o keia kanaka opio, ma kahi wale rto 0 ke kulana o ka poe waiwai. N"o--laila aohe ona nana iki i kahi huke, o ka mea oiaio, ua pau loa na apana ipepa -dla maoli, no ka mea, o ka i hope o ka uhauha, he nele, he hoa'a, na ka ilikole e a'Q mai. Mamuli o ka ma'a, i kona kaahi e holo mai ai pela no hoi ka *hoi ana. Ola kaahi no keia, ana e hoomakaukau nei, ua hiki mai ke kaaahi, haawi ke aloha mawaena on, na kumu kula, na hoa knla, o ka noho hoomanawanui like ana, i ka imi nauao. Hana mai 1a ka wiliki i kona makaukau, • eia ua lio ahi nei ke oni nei i kc ao, ka po, he maalo ana, hala akn lia i kuahiwi, kau mai ana, aia ka pahn hopu o Wakinekona.

i Ike kolu oka lā ame na po, ia ao' ana a'e, ? ka āuwina īa, ō ka ■hora elua ia, ua hiki mai !a ke kaaahī i keia wahi hoohilu 'o na kaaalii, he wahi hooloīi kela o na ikaa. Alaila, hoi pono ae lā ke kaaahi o Eokekona, malu'na o ke alanni pololei. He wahi hale hoolnhi no keia o ka Fnii alahao, aia hoi, he ekol» ka vm o keia pot>, ehia wahine, hookahi kane. Hele % »ai l.i ke kaiie. f hui pu me ke poo knpakako, na kamailio raai la ho m«n minnio ka loihi. Lawe mai la ke !>oo knpakako ia lākon nei ekolu r.iS kahi 0 Lok Kigtila e ku aku nei. Ēia ka pane a ke poo kupakako, "E okioln niai ōe, e kuu haku, o kou kaa nei, malaila lakou nei e kau ai. "Ua pono," wahi a~ Lole Kigula. Nolaila, eha mea kino ola iloko o keia kaa, o ka maka mua loa keia iloko o na makahiki elima, a ua haku nei i olelo iho ai, iaia iho. Ēkolu haneri ka nui o na ohua i keia manawa, a ke kaaahi e l«we nei, iaia hookahi no, o ka horn ehp ia, ua loaa k'a pilikia i ke kaaahi, ma na wahj e pili ana i na ku-e, nia ka aoao akau. T T a pau ka holo ana, 0 ke kaahi, hele mai la, ka wiliki e nana, i kahi pilikia ai, ke 'ieaa, ua maopopo aku la. No ka mea > kana ai ia ame kana i'a, hoaknkn niai i la, ka wiiki, e pau ana keia pilikia! 1 ka hana ia i ka hora eono o keia ! ahiahi. "Nolaila, ina makemake on-' kou, e na ohua, e hele holoholo, e hoomanao i keia hora, e hoi <■ mai, mamua oka manawa. Eia na o!ma ke maau hele nei, ma k aonn v> ko alamii hao. Ta manawa, i ike p.mo sku ai o T.ole Kignl;\ opio i kekiilii wahinp oluna o kōM kaa. t uvn i ka wehe ana ae \ ka uhi maka, he wahi anela opiopio i kujwto na'e, aohe lua * ai, maopopo mai la iaia keia ]>oe ma ka lakou olelo ana, he Palani keia, o ko lakou iahui no ia. Ta manawa, kiei mai la ke poo o ua Anela «ei. iwaho o ke alan«i. Aift Koi, īie ana, o na eheu o \\a Anela nei, hookahi ka hele 'like aftft m* ka p«*I f A oili hou ak«.>

He elua o nt&kou'hflu i koe mshope aku o keia, oia ua helu o ka la 21 ame 28» o k« pau no ia o kuia luakahiki, n koiuo aku kakou i ka m&kahiki 191S. * • • mau U hoohek>l«i ua koia o k<> kulanik&uhale n-ei o like no me Ina uiak&hiki i hala aku noi, ke kok«k<? uiai iua loa hope o tuakahiki, oia ka m«iians e hoohelek>i mau ai o ka ua, aka, aolo nae ia m«ng i na keiki a kanaka. • • • Ina e haalele io ana o Paleka c alaila, W ekoln no $a bsti i kot\ oia ka la 16, 33 a m. S(V. o fea |"*an no i«, maluvpe o k; noho kahu ana no Kawaiahao il' k;malima a oi n«, m&kaMki,

; ki*i l«Kut ma ko ! O Vale«U*ne HoU ; |e manao n«i e hookohn 'hl^ Jo 4L K. Vi«m, b 'SwiMr|, ĪP*k* o & ehulehu; na |k»kp mai i k» hopeoA. ~ J He mau kaataiit k*i* o na kub k ina kula a m\u <> h?ki