Ke Aloha Aina, Volume XXIII, Number 2, 11 January 1918 — HE MOOLELO NO LOLE KIGULA KE KANAKA OPIO ILOKO O NA WILIAU O NA KUKO O KE KINO AME KONA MAU PAAHANA [ARTICLE]

HE MOOLELO NO LOLE KIGULA KE KANAKA OPIO ILOKO O NA WILIAU O NA KUKO O KE KINO AME KONA MAU PAAHANA

Aiilua >• knu hakn wnhine, wnlii a ]jf< :iti" o kr- pon nui o ka halo bukt. l T tt hooliana mai nei au i ke. kfiki i kt*i;i la, maikni j»nno] >, ku ola kii.o o kf- keiki. īna lie* i kuu Imku wahine, P iiookuu i ke keiki e hooinaha oia ma kekalii wiihi oka lionua. { T a kulou iho ia ke poo_o ka waliino ilalo, e noōnoa «na, aia i liea la ka'n dala. « hanwi nkii ai i kp k*iki, a no ka nif*a # hf!c aim kuu k/'iki ika lioolana ma'i. "P'» ne ]n kn j>oo o kn ilnna, nana maila i ke ,k'*iki, aoin> oleio ina koua waha. mai ia ko jkio īmi n ka hak bukc, ina ua kanalua of, e k"u liaku wnhinc f e hoike mai i k»* kumu. Kiu no ke kuinu o ko'u kanalua, aolie «i'u dttla, iio ka mea.-e hclfi aoa k(* keiki, i hoolana ma'i. Auhea op,

• k;ni ii;a'ianif maikni, «a lawa waui ke ala, ua hiki i ke keiki ke kaapuui i kf ao nei. Aoh#>, he mau hop()]iopo ana 0 k<* ola niai 0 kf keiki, kau m« : a nui. II» pano mai ke kāuka ia'u, hf rua'i puu ke loaa ua i ku keiki. Ina e haawi ak ina oi' i maiiawa hoomaha nona ma | kahi ana i ai, ht mannoiana kou, <; ola tV ana kf keiki. īna pela, ua pono e Iwle ke keiki uia 'eahi una i inakpmake ai, wahi a ka waiiine iinua 0 ke alo 0 kc poo nui 0 ka hale huke. l, r a hooinakaukan na a<»uo olua m<j ko laua uianno maikui, inii iiinkfin,'ikf 0 ke kanaka '/])io. K<; nana mau noi un Lole Kigula nfi, i ka nupepa, ina moku' holo. ina keia awa pae Maiwila. kanalima la ka loihi ua puka mai ia fca lioolaha iloko 0 na nupepa e hoi p<#lolei ana keia moJ:u iloko 0 ke awa pae a Maseila. Ua hoike aku la k<- keiki i ka makuāhine amo ke poo nui e hele ana au. Fb hon.koakoa in a'e la lakou n pau ia aiau rninut« me na "manao kaumaha 0 ka makua, ame ke keiki. He haawi ke alolia, kau ke kino i luua 0 kkaaahi, silo mai la o >Tu īokn ka pahu hopu. He mau 1 ioone£ ka moku iaia iho ilun# na ak', hanupunupa o ka moana kui uli. Po ame ke ao, po ame ke ho. iiH ikf ia mai ke ao aina he mau la pae ka nioku i ku uaj>o. Ua :hoi 11« ohua, he mau ohana, a he | :nau ho.aloha, ,tna, ko lakou mau 'honu- ponoi. Oka poe ohana oie. oiiU iiokele kahi e nolio ai. 0 kf kanaka oi>io hoi. ua Hwli aku la keia a loaa he wahi kaalio, ko ia maiuijva, E oluolu oe. e lawe ia'u, ilr kn ;i»:in akitu, u k<t ainu o ka hokole

nani lua oia wahi, malaila au e noho ai. L'a pono, wahi ā ke kalaiwa kaa, lawe mai la ke kaa i ke kino 0 ke kauaka opio, he iwukaīua kumamaha hora ka loihi. Ua loi-a kii hokele. He kanaliina dala ka uku kaa, huli ke kalaiwa hoi <>ia ke kanalta opio ke noho nei iloko e eia hokele a piha ka inahiua ke naua nei keia i na itiea hou oloko o ka aina. nm ka mij>epa olelo Beiitam'a. No ka mea, he piha keia hokele i na kauaka o na lahui like ole apuni ke ao. 0 kji uku o keia hokele, o ka la hookahi, he kanalima dala o ka ]a. O ka hapanui o ka jioe, he mau la no ka'loihi, helt\ pela aku ana ia poe. I ka ; piha ana o ka maliina o ke kaaak;t on;o, ua helo mai la ka liaku hal< •\inuu mai la ke kauaka opio, henha ka uku? Pane, he kanalinia 0 kft lā, na pilia ia oe ka mahine. Ua hemo ae kt kahi huke, haawi iiiīh la i Jca haku hale, e Hke !<i r ait- nt ne, pela oe e !ai\e

aku ai. I ka nang pono ana o ki»| 11::ku haie i k? waiwui io.o kaiii! Vuke, aohe i kana iho, ua nieu '5. i ' di.b. (' keia huki'le, nu niuki'puno maikai na iiH-aai, inoe, aiiH- ntt aj>au, ( : a 4k«i ku onu haU- iukfiki waiwni niaoli kein. h<- Ain' 1 i-ika tio fiii*'. l'ii li<K>lauiia inaihi ka oun hah» uu- ianei, oia nd wale >>o l■! I<"i]J|i i nolifi ;n ?īolcr» O kci;i )>ok( 3 l<. f kekalii, la, ua ninau la kfi;i i ka ]t:iku Iial» 1 owai ka inoa, (/ keiu walii, .0 Luiwka, wahi u ka }iiiia-, kf L" f »n,iao{)opo n'-i kein i nii ni*':i i kauniiu "n nuli i:i i:i nf l. -■.uiiiu i«t>u k'-'iu, on <kf no pulm o>ī ki- kii»> inuluiia o; kf iu ilioa 80(111. llouKiuka inui ia ka haku liule f naua j»oao i ke kaniika opin. Mo ka ';](', <-i:t ka paiie a ka onn hale: Pehen o<' J uiaopopo ai i kela inoa? Hoikt- ke kanaka opiu uiai ka* nnia a liiki i ku hope* oka inoolelo. Ua j>aiie niui la 110 ihoi ka 'iaku 0 kakali iki 00 # hiki niai kf kauiaiiina_ L Aolie 1 f*jn<"' [iho ku keia kanaka, flua w;dt liho 110 laua i kauiailio niai ai. Hoo-j iauna mai Ia ka ona halo i kekahi, kanaka ia ianei, me keia inau olf!o oia nei paha ka moa i lon 1 kfia inoa Sofia. Nolailu, n hahai

nku o ( - i;i iiuu'i, pono walp no keia nian oh'lo. fa lmia iku i komo »i i koia lioU', aia ljoi iie |ialiapafi"lin'o k'-in, uu hoo]>an i« aku ikm keii niiiMii ufai la ko»a kainuīiinA, hti k<- kumu wui.o kou makemake an.-i i ke kino o "keTu"nioa? Ua lio

nkak?i k<* kanaka opio i na oia io apau. A !ohe kona kamanhia. i kfia moolelo, parie iuai la oia imua o kp kanaka opio, owau in'i ka ilaliiuku i> keia kulaiinkauhiiie, nol<nu < s iiookiiu koke akn i» w a ilon» niai ka'u mau hoakaka j)ikii aiu, rr«a pnh» un Juilik« ■me kan mau boi.'ikaka ana. ī T a manao maoli ka makaimii h(- kiu oia noi, no k& i»fa. o k( j ia inon a'ianei e kainailio nei mai ka hoi ana mai. H» mpa pono p mnkaala ia na kanaka o k<na ano. Ua" kakau iho'la ka inakainui i ka leta na Sofia, me na moohilo a k< j kanaka opio i kamailio ai, ia ianei. Apau na ilainuku i mak'emaW ai. ninau mai!« ka ilamukn ia ia:;ei.

Owai kou inoa i maoj>opo ia So fia? 0 Lole KiguJa, walii a ka l>ai»e, U« liaawi aku la ka makainui i ka leta i kekalii inakai e lawe a haawi aku ia Solīa. tla liiki akn

la ka makai me kfiia 3eta f a loaa leta ia Sofia ? helulielu iho la o Sofia i na iuanao i kakau ia ai, « ka ilamuku," A pau ka helu ana a Sofia i ka leta, ua kf\kau mai la o Sofia i kana Icta, n# ka ijjakai nui. Eia na olelo i kakau-ia iloko o ka leta: „Ua pololei na olelo au, e kuu niakaiiiui, i lohe ai, rnai ke kanaka. opio. E hookuu koke aku iaia mai la kakali hou aku he manawa aku i koe. No ka mea, mahope hiki aku kmi maim maluua ou, oia hoi keia, e oki ia kou poo mai ke kino aku. Haawi ka leta i ka makai, huli hoi ka makai a loaa ka ilamuku. ī ka nana ana o ka ilamuku mawaho. o ka wa-ln o ka leta, u§ ike iho la ka makainui, mai a Sofia io, mai no ( ka leta, uia o kona. lima kai?au ponoi. T T a uliae ae Ta ka rnakaun;i i Ika wa-hi owaho o ka leta, lieluhelu |iho la, Aia hoi ua hoopii ia aku tka lena o ka inakainui ma oua manao i kakau ia ai. 0 'ka hope o ka manao o- uā lqta nei, e kauoha iho oe i ke kanaka opio e hoi pol'olei i ka hokek* oiia 'i noho ai. Xo ka niea, e hoouna aku an'a au i kuu kauwa i ka ljorsi elua o keia fa. Nana inai la na uiaka o ka ilaimiku uialnna o ko kanaka opio me kiua mau olelo o ke kuio o ke ,ano lioalolia oiaio. E haawi aku ana wau ia oe, i kau hoohiki ana penei, he Halihmi oe maluna o ka ainu iu>i. 0 na pilikiu e halawai mai ana me oe, nianiua koke iho o keia nmnawa, ;£■ hoao uo whu e hoopakele ia oc e like tne ka hiki ia'u .Eia ke kumu o keia olelo au ia oe, o keia inoa o Sofia,' lie ekolu kane. A keia §ofia i kamaaiua l(>a i na mukā o ka lehulehu oloko aei o ke kulauakauhale. 0 keia poo ekolu o lakou uu keiki waiwai lou oloko noi o ke kulattrtk«vihale, no ka mea, o k'o lakou hoi>ē an.n. he mau koa kuii h« ihanon ka mu. Ni'hula. na loaa mai nei ka paue

;i s>ofla ia'u t * I» oe. K hoi pololei oe i'leali!" 6n i uoho ai, e hooulia mti atta Xo Itn mi'ā/im '! au ī| kmi wahi <• nolio nei. T T a piha im 1-uU- Kigtihi nf) t ka itiisinjp*i maliiE oluohi <x i , ata kou and*l:'āiiaia u'i of>io, kalu w«U> iho tio i kau wuhi KaiiwH nei, S*i ka mea, uh Imopuu wau ia oe i ka halepaahao uei. O koa kuleana no ia, iftff ke ano, he ilamnku, a he mnna maluna o ka lina, no ka hoomalu ana i n« ponn oka lehulehii. No ka mefl, iie nui<a malihini io »to waH « ninau anu 1 kein luea 8of!n. tJa kala ia w. e ■ kiiiin ltof»jitiiio i ka hana, walii n f,o!r> Hookufi mai la ku iilomuku inniloko mai o ka nimi iaah;io, law<» loa mai ln k» ilamuku k« "kakon htili Dala ? a loan ke nluuw. i'lia ke» alanui e like ine kein, liioe }»ololei nei o hiki i kela lmli ota'o kn haie ma ka aoao nkan, oin ōō ka hokele. Haawi ke aloha luln !itna, hnli ka maliliini, hoi me ka iianao haīlHli, Aole i īoihi ia hele

ans na ike afeu 1a keia lip inakai knhnwina. pf>no «ku k«'ia 'i na lieleholena, h» ik<» aku la 'wia, aohp keia mil'ka? hf lalmi Pa īna «olie he kanaka _Pelekaue. alaila, l»e Amelika. He!e po'olei akn 1a keia a Toaa ka inftkai, ( ! \fr, Makai, e iihiau aku wau'i* iw, lif knnaka TVl«kaiie'pahu' w, o l o!e, he Amelika pahaf Aole au he Peh'kane; he Amelika fm, wuhi » ka inakai. Fa piha haooli maol un Loff' Kigula nei, haawi aku 1f i ka liina, i/ie na Tolu fiīua pu ana Me keia mau huaolelo,'be Amelikf mo hoi ait, na liauoli liie laua, m< ia wa?aau, o ko Taua aiina makn Aoh' AmeliKa e aV u lana > ike nei, i kpia mau 'haneli o '<anaka, a i ole, Pelekanē hoi, o 111 '*aite anie 11:1 wahine, he oki loa ik iw'. t)8 ano apau. ' '' fa laua nei e kamaiīio ana i m .noolelo o ko laua hiki ain'a 'mai, ma 'una'o* kii aina, ua hoakāka rnai lf ka n akai. holo kela"*moku ma i'n. T'ko'a'lke ualīiaikai kcif aina i ko'u noonoo, ua lot 3n i ko'u inakemake e' I™o hou ilu im r» kA inoku. A ttte iK&ahi mai, " -ilio olelo 'o*bp e plli' nolu • *» :«. "• •£ > p'V ? ' N -- *-• )tin o ka flitiH maTvhmi;' nele ma Ih na alii makai, huhu mai la i kj makai i ka wnla&u, aohe malanu. pono i ka hana, ma ka olelo Pelekane. Mamuli o ka leo kalakala e

na «!ii makai. na M'ela akirla.ua Lolp Kigula rifi. E īawe aku oc ia'« i k;thi keena o ka ilaimlkn, wahi a Lole Kigiila, i ka makai. Ua hook<) ka makai i kei» leo ; 110 ka nea, he malihini maluna o ka aina. Ta lana i hiki akn'ai, e nollo mai ana no kn niakai tmi, he maTiao kou e kn» k'-iki. Ac. o hiwe aku oe ike ki'.lana n\nkiii oia īH'i, Ua pono, wahi a ks< ilainnkn. Kauoha al fa ka 'i?>iimkn. o lioi, p wehe i kou oiii;im,'t. Alaila, h«le hou mai .m< iuaaiioi. hr inakemake a'vt ia oe. Ca liool.o ia ke kauoha a ka ilainiku. 'a iiKHiawa ; olelo raai la ka

'iiHkiinmi. <■ malania pono oe, ine tft lioo].))'» i ko īanei leo, mai hana *pa o<\ T'« huli like mai'la laua, Wi i ka hokele. Ninau mai la o f.o?e Kigula, aia ihea ka hale kv>ai ■<»](> o keia wahi; Na'u p !awe akn •a oe - i ka linle kuai, a hiki laua i kit halekuai. A r inau mai la o Lole Ki,a;iiltf, na niale wahine oe, aolo, wahi a ka pane a ke kainaaina. E komo k.'iiia iloko o ka hale lniai. īa laua e nana ana, hele mai he lede opio, «iiiHU niai la ? ua makemake oiua i kekahi mea? Ae, wahi a Lole Kigula. E Imli oe i pau 1010 i ku like me ko iauei kino; o ke kunm kuai, iiole emi malalo o ke kankani dala, Aoho paolole 1 hiki «kn t ke knokani. t T a hiki akti i 1»a elua haneri.' I.awe koke ia niai, u:i iho tn ka makai a ya kuke poo a hiki i na w'awao, ha*wf Ifn-dfila, huli hoi. Tit laua i hiki āku ai i ka hokolo, o!ou nun la ka ona liale. *E ka haku luile, t» hoomak&ukau o<? i wahi nux- no koia maUhiiii, ; ma fco\t Inmi ponoi,' E haua a e like o hoomakaukau liai i uum mo.i ai na maua, la laua e lioomaha ana, yie ko kali akj i ua mea ai o ka īuaiaukau enplo mai la o L«se i keia. a hiki i ko n\afce ma\i aik;»ie ulohu pili paa kamu No ka

aiea, utai knu hamiu anu a lilk) I u hwkalii ka'u ai -aoie mainua aku u<ei. E oluolu oe i' iioike i»ai ia'u, i k<m inwi 0 Hale Hiki ko'u inoa. K'ii tnfti !; ika kakii haif ia laua in>i, hoi »ku [la laua nei nmlpna o ke pakaUknu ai. Vn ik«* iho la o Kale, o ke kuIhuu o ua iuea ai na waiwai ioa o ke ao nei. Ufl hoomāuao ih<» la o Kale Iliki, lie kpiki ona miliona keia, pela io no, pololei. O ka aina awakea ia i-aanawu, u (»aii k» l«tta paina ana, hoi aku ht ium It«hi hoomaha o nft lehnlohu. E ■hoonannn iiiih htua, inrt ku 'walnaU at;ii i ii;t nif-n p, pili ana i kii ainii makunhine, Ta h«»}p nmi la ka ha k« hale, iiie Hekahi lfdt» nvaka onao»ia. Ktnt«u mn» l» k»*iii lt*do. o kc ano kulHiia haahna paa rulft. ooc no anfi o Lole Kigi'tla? Ae, wnlii n ka ]iatic. Haawi mai la hp letih U-a ikf* koke iho l« na ī-ole Tvigula npi i Tta lima kakein o ua Anela nei, ana e iniinei. Uhae ae la i ka wahi owaho o k;i !fla; nnna iho la 1 na hnaolelo i kakau ia ai. Peuoi n» olelo i kakau va ai, e hiki aV oe 1 ka pukii pa nui o ka pa moi i ka !tora eono o k«ia ahiahi. Owan ilio no, me ka naau luuluu, kauiiiaha i ke. aloha pau ole ia oe, Sofia.

A pau keia helnholu ana, pii mai la ka niai o ua Lole Kigula ikīi, lrc< akft puu koke ka la, a napoo aku. ī*ti lmli hoi aku la k<> kaua wahino rra anola nei, na niinao oolokn oko kulana maikai ole. A hiki i ka i'home, ninan inai la ua Sofia nei ; ua ike aku anei, oe, e'kuu punahele, ia ka eha koni, e nape malie nei Hoko o'u? An f wahi a kc kau».

īa hora elua oiu .auwinala, kaur oha aku la ua Sofia nei c hoowakaukau ia ke kua, me na lio lie iwakalua kumamalima, o ka hulu like. Ua hooko ia ke kauoha, me ka eleu loa. Ia manawa hookahi ; kauohn mai la o Sofia i ke kaua wahine, taahu oe i kou aahu nani, e hele ana kaua i ka holo ka'a. Ta makaukau

ana, aia'ua mau lede nei iloko o ke kulanakauhale kahi kaahele ai, nie na lio he iwakalua kuinamalinia o ( :<i huīu like. Tā kokoke ana mai i 'ka liora elua ; oia auwina la iia ni nan niaī 1a o Lol e Kigula i kona hoaloha Pehea ka loihi mai keia iwa>ii aku a liīki l ka hale alii? Tīf: kokoke wale no, aole e piha ka ha-i pālua hora mai keia nia' Vn hele wawae ana, ma ke ano rula 0 ka hele ana. Ma ka hora eha kana e hele ai i kā paalii o keia Miwiuiiln. K ike lihi wale aku no hoi o'h, na T ka hiki aiia -nai o ka manawa, ua hoomakaukau ihola na niau kanaka opio aia laua ke hele nei, iloko o kē kulana'kauhale. Kuhikuhi nuti la ka lioaloh'a ia lok Kigwla, aift ka paalii. [Aia ihea"ka- puka pa nui o ka pailii? ia keia puka nui e ku mai nei. E hele kaua ma kela hale kah: kokoke aku i ka puka. ā ua uoho ilio la ma na noho owaho o k:i lanai. Eia ka manao o Lole Kigula, e ko kali aku a hiki mai <' ka hora i kau■)ha ia mai ai, iaia. I ka manawa o ka hora elimn, ua huli hoi mai la ui 1 . lede Sofia nei, me koua kauwa. Hoo ho ae la o Kale ; me ka leo uui, o ka moiwahine kalannu keia o keia.aupuni f p hoi mai nei. A hiki mai la ke kaa o ka moiwahine i ka hapalua o ke alanui, ua hoohuli ia a'e la na lio maka mua, e pii pololei ana 1 ka puka pn. He alilii kaua nui o ka ,v"na ko alakai o ke aliiwahme, iim keia hele holoholo ana. I'a hoomaikai mai la na kanaka i ka :noi wahiue, ma kc kulou a«a o u:» poo pakahi ilalo o ka honua, c lik( ;nc ko lakou mau rula paa o ko lakou ainu hanau, Ta liuli pono ima aku o na lio e komo'ana iloko o ka paalii, uā hiki pono ke kaa o ka Moiwahiuo i ka haj*al\u\ o ke alanui. Ta ike aku lti ua 1.010 Ki'hei i na anela «ei» ana hol i h'm »ft«i ai i ke kai loa. Kn a'e' la keia iimia. vehe aku la i koua papale. e like m,> na rula o ka lahui Amelika. Kauoha mai la ua inoiwahi»»e nei i na 'kaUiwa e kaoliī mai i iih lio. TTa hoolohe na k:ilaiwa i keia leo o ka Moiwaliiūe. iītele akn la o īx>le fCigula, tne" ka l«»hia imi a ma ka aoao o ko kaa o Moiwahi\ie. Haawi mai la \a" i kona liuui, ma ka luln-

!inia an». Is manawa, Ker»ō rtsal ia k* a nei, Nav.ai k* n«ang mii 5 aVn nei ?a (*• v hiki ina| <* i kei« anpuui «hkkwa k»!aiistyi«half>, A f>au k«!» i;»au oi<'lo o ka. Moiwahiw, haawl kt* kauoha ) »a k»!a>w;« o k» ooi aiu la 110 ia o k<* kaa no loko o ka P» »lii, ,y«i hoi } tm likf k* l kanaka i piha in<- kt- k«V> i k<-ia manawauM' ka niake M.'" k« hf»nui/iTiawa?irf! ua wawjt!' I 1)«'!»* i/iai iti n I'>aa ka (i ki'iu hah , ii laiin <"• nolui iina. huj«ti)u nuki'U* ka ai, mh !nii. akn, hnī. in;ii, hiil kah' 5 kiī n{«wno k ana j)i>iio ai k« kflnaka o[>io «»> kn Mieii, hi> nahu ka Ani-la utiihi, {lili, K pikōi <"'e a kualiina, ft<ihf ii! hf* <* haal<*h' moi ai. (Aole i p*« )