Ke Aloha Aina, Volume XXIII, Number 3, 18 January 1918 — HE MOOLELO NO LOLE KIGULA KE KANAKA OPIO ILOKO O NA WILIAU O NA KUKO O KE KINO AME KONA MAU PAAHANA [ARTICLE]

HE MOOLELO NO LOLE KIGULA KE KANAKA OPIO ILOKO O NA WILIAU O NA KUKO O KE KINO AME KONA MAU PAAHANA

V Pf>twi, iia k<* kanaka opio i k<- iail.iu aitivkr' poo i Inlo, 1110 ka |>UHĪ.wahi k*o ole, mai kola manawa a laiki f ka )jora eiwa o ka po. Pane mai 1« kona hoaloha, na poloh au, .• nikiHK', akahi no a ea a'e ke poo iluiia. Ano } akakini iki niai la ka eha naini, a ka anela unihipili, e koino aku oe iloko o tea halo, e iiaawi uku oe i kc kanoha <■ lioomakauk»u i mau oiea ai. o elua kino, hf Uun<M'i ka hoolUo, Ua aleu aku la ke_ aikftne r hft»wi ke kauoha i na mea i makemāke 5a ai e kona hāku. fniua o ka ona o'ka'hale a iaua e noho lia elmi mai 1a no hoi ia poe, Hoomakaukan mai ]a na kuene i na wea ui i makemake ia ai. Hoike «ip la ka haku hale; ia laua nei, ua makaukau na mea apau. I!kc a ku la laua iloko 3. noho ; Jm/ ia iiiaiuna „0 nu uulm>, Kiiuoha uiii Ja o Lole Kigula, i kana aikanr, - ai i na tiiea ai, au i makemake ;ii, 10 ka nw»a, ii3u mau uiea ai ? a'u i kuuolia akn nfi. Ai iho la kona "ionhiiui, nuiia mai la ia ianei, aohe ji:i nei ai, i kekahi niau mea ai. la i.:n:iuf( i i.inau inai i 6 Kale, kona •īoalolui, iia nawaliwali anei 'oe? iCia k;i i>a !><■,, tte T ua nahu ia a r y « j ka uniliipili, Ua Kaohao kona hoaloha, i keia ano ina'i, maluna 3 ke kanaka opio. A pau kona ai ana. uku aku la o Lole Kigula, }jemo inai la laua iwaho o ka lanai, e iioiiu una, h* <«ha muu anaka. Jle]« niai la he hookahi kanaka, e uana poiio i ko iaua ano,* Ua maopopo i keia kanaka i hele ma.i, e nana ia laua riei, .uia ko laua uei kulana. Aole laua nei he mau Palaui, aka he inau PelekaiH'. Ke hoomau ala keia poe i ka lakou walaau ana, ma ka lakou olelo makuahine. Ua niaopopo ia Lole Kiguia, ke ano nui 0 ka iakou iiiHu kukai olelo ana. A kaui-'ka hora uh'ii oia po, huli keia hele, pani ka puka 0 ka hokele. Olelo rnffi 1a 0 Kale ia Lole Kigula, ?Awi kaua, ke hoomaka mai nei ka lniiiiiii. E liooinanawa.nui kaua a hiki i ke kani ana o ka hora umikumamalua, o keia po, Nolaila, ua nolio hooinanawanui k$ hoaloha ine ka uana ole a ! e, i keia anu, e kolohe nei i ka nui kino. "Mamuli 'mai no 0 ka paa o ka nianao i ka hooiiiki v a iaua i hana ai. ina no hoi pelii na |)oe e heluhelu ana i keia moolelo, auwe 110 lioi ka u'i. 0 ka

UK'U e ike la nei i keiu la, Jie alkuue, popo lilo i hunona, ia la aku, lilo i punalua. E hoakaka iki aku ka ;':»*■< haku moolelo i ka manao nui o keiu mau kanaka he eha, ko lakou nui. A me ke ano iiui, o ka lakou mau walaau ana. Penei no ia, i k|i nianawa o kahi kanaka e nana pakalii ana ia laua, me ka manao, lie mau Palani. Ua maoj)epo he luau iPuk'kaiie lauw uei. He mau kauaka keia i hoouna ia mai, no ke kaili ana, i ka moiwahine Sofia„ nie ka jK-jtt'lti i kanaka l ola oloko 0 ka hale nlii, a make, Eia no ka poe o ioko o ka hale alii, na makua no, a sut ke kaikamahiiie. O ka poe no keia i halawai me Lole Kigula, iluiia o kj kaahi. He poe alii keia o u keia aupuni, ame keia kulanahnle. Penei, i ala mai ai, keia liooLila, pepohi kanaka ana, ua paa o Sofiu, i ka hoopalauia nie ke kaue. He ki'iki alii hanau, .noluna o ka aina, nia o kekahi ohaua hoahauau o uiukiwkiuu, o ka mua ia ma ku hamiu. Ua inale aku i kekaW kaik»mahiue oko alii oloko o ku aiua, īui laua uiai keia keikialii, O ka M::nv;i!i;!!r Sofi-i 11.1 k t > kaiktiahitio

inuii loa o I male uku ' kekahi keiki liē Pelekam*. 0! ,tu?ia feviki I'elokane, he kf-iki a!U o| kii iii 'kua kiiiu- »" 1« <i Jl<- _ I 'i-ii'kii lii'. iia|tu l'llhilil <t : fia. Oli* «O f»aha k<' Kuniu <> k< nlia | «• lioakaka iki «k» i k? inio inii <v|' kciij ki*iki «lii I'i'li/kHHi'. llrki*ikJ k:i;i!)flr haiHiii kfia, o ki 1 kiinni mii.l n kona makenioke (* kaaWle v lmlī! r.„. Ui.aku ikaiku. Sr. ka i.,ak.-J niiiki' t- uia ua ikt- a]>uu j i ii'u īa ai. Aohe jioc o IVlokaj!e i*j iioao inai, īno iu jtei. Miilmia " k;i j ikaika liauit*lf i ku tiina r i.<* vi.*t ījk<■ wiile iio hiki ntui I» i tui lcjxi <i|

l'ulaiu. iio ku HiPH o un ,nu|iuin k(iu iana k«'ia o*ka~bonuft ia mnu 1. lliki luui lu i k«'ia noho moi. I'n hoopaapaa, keia noho inoi 4 i« manawii, ue kana anu ua £touo hoopaapiui. Ua hiki inai 1« iih kanaka Polokauo nel ia manawa o ke kaua. E iiana iuai inakou i na liana a ka poe ikaika. Ua konio aku la keia i kt j kaua, ma kpkahi aoao ua lanakila nui, nft> ka liauoli pilia o na alii oia aoao,

aiii t»ēi i kotuā~a )7 T"yT lioo]>utiaTieīe mai La iia alii oia aoao ia ianei. Ua lilo ia hoopunaiiele awa i niea olē. ?finan aka Ia„ ua Pelekane nei iria h'e |>oe ikaīka 110 kou. nana u'u e pepehi. l'ane, aohe, nolaila, ua pan »u tne oo e hele ana au ma kekahi aoao. īla makau ruii k« alii 5 keia diabolo. Koino mai la ua Pelokane ud ia la apo pau loa kekahi aoao, aohe e hiki ke ku t«at, imuu o keia Pelekane, Ua hiki niai Ia ua Pelekane nei imua o ke alii o ka aoao ianakila, ana i kokua ai. Ninau i keia mau olelo imua o ke alii, "E l a, he poe ikaika tio kou e inalama uei. Oa makemake au e hakaka ine lakott.'' Ac iniii la ke alii. V» liookomo ia aku Ja ua Pelekane ne! i loko o ka pa alii. 'Kuhikuhi ia niai la kahi i noh o ai ka inoho ake alii, oia ka makuahine o Sofia. fīe oja io,, ua lanakila ka moho a ke alii, uu pan ka auwana aua o ua Pele-

kane uel, waiho na iwi-o ua Pelekane uei i ka lepo 6 Pakiii. lTaj paa ka moi joē keia ohana; a hiki mai i keia manawa e olelo ia j nei. īfe ekolu |iofi keiki kiekn* oloko o ke kulaiuikauhi<l« e oln<Jlu n<ii 1 keia Moiwaliine Sofia. Xa ka inakuakfiiif* i haaw! aku ia Sofia, i'loko o ka iiinaii hoopalau mc ke keiki alii i olelo inua ia nei; tla pan ka hoopalau, ua hooholo na mana nui 0 ke aupnni e hele ka Moiwahine. 1 ke kaapuni i Amelika, a hoi rnai. !male me te kane, i olelo ia anēi. '■ E hoi hou a'e kakou maluna o ka |laina polōlei o ka kakau moolelo, Ika'o a'na luahine. , Ua hoouna ia Imai keia mau kanaka e ke keikialil, [kane hoopnlan a ka Moiwahiue Sofia, Eia ke ku'mu o ka alihikaua i hele pu nie ka Moiwahine Sofia, i kela auwina la, a hoi mai ke alii. ■Ku ke kaa i ke alaniu, kamailio ka Moiwahhie Bofia ine keia k.'maka opīo malihini. Ua ike keia kanaka i keia mau mea o ka alihikaua nui no keia oke keiki alii. 1 ka manawa' I ku ai ka moiwahine me keia malihini, ua maoj>opo loa, ua kue ka moiwahine i ka aelike male, Ua hoi alihikaua a hoike i kana mau mea i ike ai. Ua wela ke keikialii, olu hoi uiaanei. Eia ke kauoha a

ke keikialii i kona aKhikaua nui. E kowo oe iloko o ka paaiii i keia manawa, e lawe pu i keia mlu dala he hapalua miliona, c kipe i ke poo nui o ka oihana koa o ka Moiwahlne Sofia, e nonoi aku i ko alahele e loaa ai ka Moiwahine. keia inau hoakaka ann, aole i manao kuu alii e pepehi i ka Moiwahine. O kela manao no o"ka iini e male koke, A lohe ke poo nni o ka oihaiu» kaua i keia inau manao maikai, hui pu uie ke dala, palahe lonii ka uiano ia. Hopa makaln hapa, o kela puka pa, aohe kiai. O ke kino o ka halr- nei nim ka puka o ka halo klike nei, aohe kiai. 0 ka papahele eluo., o ka rumi o >»' makua, aohe ; kitii. 0 ka 'papahek iluna loa. o kahi o ka !&ot-i-.ahine, aohe kiai. lal inanawa, hiki i ka hora uuukinnamalua o koia po. Hoi hou mai ka rula e like ii?e! manuia. Nolaila, eteu oe,'me kou; poe, na haawi aku la ua poo nu) nei' i na kanoha i na alii, malalo iho ot»s. Kf hooko ia ala ka mauao lupuwale o ke nuo lulahiU ole, i»alunā o keia ohftna hewa oh\ m« ua āfiō (Aok ipāu.)