Ke Aloha Aina, Volume XXIII, Number 20, 17 May 1918 — HE MOOLELO NO LOLE KIGULA KE KANAKA OPIO ILOKO O NA WILIAU O NA KUKO O KE KNO AME KONA MAU PAAHANA [ARTICLE]

HE MOOLELO NO LOLE KIGULA KE KANAKA OPIO ILOKO O NA WILIAU O NA KUKO O KE KNO AME KONA MAU PAAHANA

% .... . K noho nei wahi a ka Moiwahiue Sofia aole la wahi a Etigula ; o ka aoho kalaun» keia f> fcou hoa pili lioi c liookaau aria ae iaana no ka manawa pau ole. tJa mdkaukau katr ■Kigula maluna oia ninau/ nolaila, i' oi", e kuu Moiwahwi'o'a'u i alohA ai naai hopohopo. Ua hoike mai nei kuu komo lee anpmu 5 kn ai« o hapnlua miliona/ mai hopohopo oe e ke alii ka Molwahine maluna He aloha hoi aii ia op e kuu I£igula, he hoopumpum oe e kuu Moiwahine maikai, ua paluku ia iho la ua kanaka opio nei a wali. Hemea ole wale nohoi keia mau eha.e noke ia īipī, no ke kumu/ ua ike maoli akn la nohoi o Lole Kigula ua piha i'o nohoi ka Moiwahine ike aloha. 0 ke ano iho la nohol keia o kekahi poe wahine, he hoao nohoi i na kane, pomaikai nohoi ia kane ke hoomanawanni, apau na hana hoao nolio lauakila aku maluna ona. Ua lilo nohoi ka Lole Kigula mau waiaau ann i m<ia ole, no ke kumu nohoi, ua paa loa ka puuwai o ka Moiwahino no ka hopohopo. T7a ikemaka nohoi ka Moiwahine i ka nui o ka poe e kue mai ana iaia, he nut iiolioi k>t poe o ka Moiwahiue i lawe i ka waiwai kipe hewa. Nolaila, i keia manawa wale nohoi ka Moiu'ahiiie e ike nei, i ka lapuwale maoii o kona poe kōa kumau. A t no ia knmo mai nohoi ka hopohopo i [0 ka Moiwahine i ka ninau kaua, ii ! hui pn ia nohoi me ke aīoha i loaa I iaia jio kana Kigula. Ua hapai I mai la o Lole" Kigula i na mea e uhi aku ai i ka noonoo kaumaha o! ka Moiwahine, e liko mo keia mau 1 manao penei: Ua ike hoi au i kou I mau koa he piha lakou no ke aloha | ia oe, pela nohoi kou mau alakai nui I 0 ka oihana kaua. Eia wale nohoi I kahi liwnahema a'u i ike ai, he punj i wale i ka pahele ia, aole no nae e lilo ia hemahema i mea ano nui. E koomanao nohoi oe e kuu Moiwahine aloha, ua hiki ia'u ke paka aku 1 kou mau «lakai. Eia ko'u manao

ia oe e kuu Moiwaliine, e hana mai oe i kekahi mea e like me kou noonoo i na hiea e pono ai ka ninau kaua. Xiuau liou uiai la kc 'lii wahine i kana aloha (Kigula) ke manaoio nei no oe, e loaa io ana ka iauakila ko ku aku iuiua o ko kaua enemi, e ola mau loa oe, e ka moi 0 na Palani. 0 ke kulana o na kanaka Amerika apau,*aia no ia maluna o k° k°hua o ka naauao. Ē hooloi an i i ka noonoo i ka hana i iaakemake ia, a aole hoi he mea hoonuoi Ka ixe o na kanakri Amerika, aia waie no a he.ulia, aia ho> Je« moi wahine ke hoolohe pono loa 'ln. Ke manao noi -«.u aole homaIhmua o kon aupuni i ka hoolako ana 1 na mea e pono ai ka oihana kaua e malaina nei i ka maluhia o ke kalaunu, e kuu aloha. Pane ka Moiwahine, ae. ua lako i na mea apau au īimkomake ai, pane o Kigula, j Ua lawa. E hooko aku e kuu Moijwahine, ka mea a kuu puuwai i hnulipio m' no kn -n\n mau loa. Ta wn i naka a'o ai nn kuK o ua Moiwaliiiie uel mo ku liele awai aua o ka waimaka. T k<? aloKa i na oleloi a kana aloha i ka lohe pono i na' olelo wawahi puuwai a ke keiki Amerika. Ku iki iho U no ka w$ pokole. Lele mai la oia a apo ae ia ma ka ai o kana aloha me ka honi aua i....!, u :iu ka wuuuaku uo ka hele. A ke puliki ala no hoi o Ki-

guk i kapa olelo ana iiio i Jeh» ianei, E kmi pono, I» aupuni, k* Palaui. f uoho iuoi ia e oe. Ke haawi uei k<- kunnkK Anien'ka i oa lulu koko •pau Hoko on* mm j' na maaao o l>uke hohewale. Honi aloha a kikoo aku la ka leka e waiho mai ana i "ka pij3Wrtele a haawi ae la i ka Sofia, me ka iana aku e K®Bix a hooko |aku m»' kr sila ana i na raea apau |au i uiaauo ai, a owaii; o Kigula, ke kauwa me ka poe e alōWa'ia i ko lakou moiwaUine e ma ko kalamiu u ko lakou E Lana i na mea maloko Lalau aku la ka Moi goJjfl j ka ltka hoomanao koke ae la i'ma olelo «loha an a e lolie Jioa ai ma(, k*na aloha. Ua hali mai oia, |apo mai i kana aloha me ka honi

Jhou ana mal me ana mai i keiao!elff 10.0 ke aloha kane, 0 kuu Kigula aloha, hioa laai la Ouqa o llmaum o |Kigula, a iaia u e puli£l a|| i kaua [ITigula m« ke aloha watant|, ua pili aku koiia i ka jhi o ka puuwai o ua I lohe aku oia i ke o ka Ipuuwai me he I» hana nui iloko o koua i pai|la ai. TTa hiki ole 1 Sofia ke uumi i koua a hiki i kona ku okoa atfk walania o kona puuVaif pie'Kā'^haeha

o kona naau. I ke |o kaīia kane i haawi no ka hopena e lohe ;ana no oia i ka lep ana e 'aīa, e ala ae, a no"irs lioo|hala wale oe i ka ! no ia hana, a ea*ae*la la nana ae I4 i kk puu'wai i aloha ai, o!a ike |aku ai me lie āla ē jJiij ; " a jmaka o ke kanaka iiolaila ua hiki ole i ka Mof ke hoapaapa hou 'ka Moi Sofia i ka ke sila ana iho īleia^^plelo ; ] Owaii 0 Sofia,' ka flUji£ kiilaunu, 0 hftjta oe e jtl hewale a hoīolea. AiMuie oowTkr> 0 ka lima 0 Kigula, ka 0 kuu aloha a g ks?s#£Jjī ||||* ikou ola a ike kiiu Wu' 0 hooeianao pu iho 9® i& hookahi no,#o ka poluo^o* ame kou kani ai, aia iluna 0 pae 0 ke poo, a i ole e w i ka lewa 0 ua poe lohe i kau mau alakai aoa, a i l&wi 1 na dala kipe mai a oe kou pu kekahi e aua'nio ana i uajEoikoi 0 na haua powa DJ« ka loa 0 ke ano Tta au maanei, me ku lihaliha 0 lapuwale 0 kau mau hapa ī&'h23eJ ka hope 0 nahaaa pīiioi a frpFjp^

puka eia aku ke hookokoke ma| ta, elike me ka mauao o ua kaiujJgPjo ko'u aupuni ke kulanakauhale o ka mana nui hoi nana e ana i na makaainana o ka 0 na palani. Tuu keia luau mea i ke katap ia e ka Moiwwahiāe Sofia, la i ka Kka a haawi mai la liaia w ka elele e lawe i k£. Lanawiki, hoomaikai niai la Ki?eYēle imua o ke lii, a noho akii il<Ao 0 ka iuoaua hapalepo poho, hui a halawai he kino abm ke haawi ka elele i ka Dukc, nana a heluhelu a popo i ka uianao o ka leka kaaa e ,ike la> pii ae la ka.umnā wela o ua Duke nei o le liilii ke kiola iuo a|«ys!i ka papale pahemo wale%Yujfttb jko kookoo waiho iluna o ka^^^aa--1 hele hopu i ka jjeui a no ka |i ka huhu a uo.ka uiamao. ipuiaika, ua ho-u iho la i kila i kekahi o ua aakoko o Jcona lima hema a kahe mai la ke koko a me ia koko i kakau iho ai i koua

uiau mauao apiu, a lioike pfPSkū la i kahi o ke kjdiua, oia ua Duki' iH'i i )li<> ai inalunlnoe kalma aina o Molio e aī uu īuauao o loka 4 K&u«Hk kanaha jkuraauiajatu uiai keia uuiia|-a aku, pouo kou, mau mska i jlAuawi£, ame toua uei kou uuajjawi <? kuky^ keia lioouee Jca\

ikaukani o na koa kaua lio. mo na 1 - laau ilie, anie na pono opau o oihana kaua. t TT« hoopaa no ua T)nie nei i l - cia niaa n»>a iloko o Wa leta. O ka manao o kf*ia kakan ana, i knnm ia nrt ka Moiwahino a kuhan ai. īlwepa' iho la ua Duke n<?i 1 ka l«ta, haawi* jmai 1a ma ka lima o ka elele a ka Moiwahine. I ka hui anA o ka Moiwahine me ka plolp } haawi "ka leta, [ua wehe ae la ka Moiwahine a na|na iho ia i na mea i kakau ia ai. A pau ka helnhehi nna o ka Moiwahine i ua Jetn nei un maopopo no i ka Moiwahino, lie oiuio no tta mon ? kakau ia ai. Kahen mai la ka Moiwahino i kana Alohn, ūa like ua j aloha wi ka opae, Wnan hon I mai la ko aliiwahiiio i kana alohaJ īīeaha kou ikaika m.'i koin hoonee kaua ana. Pane, ho nkolu kaiAani. I A lohe ke aliiwahino i keia Ttua-! olelo, ekolu kaukani, ua hoolnihau ia aku ka ma'nao o ke aliiwahine. Pane mai la ke aliiwahine [me ka olelo kui'o ; kā ikaika o krjDuke, he iwakalua kankani. J ka ( lohe ana ua hapa aeko nei he iwakalua kaukani o na koa kaua lio o ke Duke,'ua liko ia me ke aka wale no imua o ua manu aeko nei a kakou. Xana pono mai la ka Moiwahine i ke ano o ua aloha nei ana, he like wale no mai ka ena a waialun. TCJuan mai la ke alii wahino, aohe .ai«?i ou kanalua i'ka nui hewahewa maoli o na koa o ke Duke o Lanawiki? Heaha ia mea au e ke aloha wela, i kamailio maf nei ia'u, ua j)0ina iho la ka hoi au, kupaianaha maoli. Aole i oluolu iki ka ma-

nao o ke aliiw&liine i keia ano walaau ana a ua £eko nei a kakou. ltamailio liou tnai la ke aliiwahine i kana mea i aloha ai. Ina e haulo oe iloko o ka 13 ma o ke Duke mamuli o kou lioakamai mai ia'u 0 ka'u haina ia,oe e naīo āku oe no ka wa pau oIe 7 mai-ka ike ana aku o kuu mau maka ia oe. E Koopili koke no au ia'u iloko o ka mana o ke Duke o Lanawiki. 0 kona mau ma- •: <•. ■■■■•■■ . . ,r faflb kona mau makemake e hooMua no au a hiki i ka hope o koia p\&. A lohe o Lole TTign3a i keia map, Eoakaka manao o ke aliiwaaia hoi ua kapalnlu ae la ka lhu o ua 6f-pa nei e like me ka 'hou. mai la ua'l/ole Kinei i ke alii wahine, mai hamai oe ia'u, i ka laau make. No ka' mea, ke ano nawaliwali inai nei wahi ola kino. Ke kamailio gei o Lole Kigula, raa ka piha i ka iuaiua, me ka manao lili, o kau jgiea makau loa keia wahi a ke alii wahine, ua nonoi mai la ka Moiwahinp e oluolu oo e hana ke aloha e Jjjiiikala mai ia'u no ka'u mau olelo. Ua hui kala ia oe, <? kuu aliiwaMne, jaai loko lilo loa o kuu puutjrai. A pau keia mau walaau ana a ua mau eepa nei, hele mai la i Jtshi e noho aku ana o na aliī, ame kaukau alii. Ta laua i hiki mai aiaJioi na alii, ame na kaukau ialii, me na helehelena ano e. Oke lc«TT)t) o ke ano e ana o keia poe, no ika mau ī ka hele i ke kaua. No ka

I&ea, lie mana piha i ka Moiwahine §.kauolia ia lakou apau e hele i ke Ua niiuiu mai la kekalii poe & lakou nei i ke aliiwahine. Pohea na' lioonee ana o ka aoao o ke alii n!a o kou mau koa kumau. Aohe i maopopo ia'u, iui lawdawe 'kana aua, wahi a ke alii waliine. no I ua haawi aku au i ka msna i kekahi mea a'u i hilinai ai 3 aia .iaia ka uiake ame ke ola o ko uliiKahiue anie ka lahui npau. t T a piaopopo no i keia poe ka ke alii Uiea i hilinai ai, oia no hoi kn pili aoao, o noho pu ana. ttiki mai la ji ka la o ku liana, ua hooniakaukau xia kenplala \ ka laina ana i na 3J[aiuua o ka haalele ana o Lole Kigula i na paia paa o ka hnle ua kamailio mai la ko alii w? hiiie. E lohe oe anio ua alii apau o kuu uoho kalaunu. tna e laiiakila

pe, me kou uuku, 4 nialui\a o keia kaua, o ku'u umkuna nau, o rula oti 1 ka lahui Pnlani, anie kou jUaku ana i kauawai e hoomnlu nna 4 keia lalnii. Fuka niiū la ua Tvi|;ula uei iwaho, liaawi ke alohn i nft apau o ka haV. īliki mai uo lioi o Xigula ma kahi a na e kina aua. Haawi ke kanohn ik« keuelala mua n«na i noho hoomalii keia puali, uo kokfttu hi.m

u«kit}itki loiha. E Uwe <-*> i ks trh>la kj»tiiuii. r <> ha ko&, ihwa, o kabus i obli> mug i« »(■ wi. rh houko aku 1« k<- kem-lal* V Kk<, v<k« k»u<>liii. Aie h<<i Jta koa o <-ku!u kaukiiii, kf iua u« itmnuii km, o k« wiwo uU-. Oua Auitliku us ltut ]ā !«vft &< 3 ī kdki ii<x>k*bi. O Ka'ē hm ( us kiffjfb*ba koiin li<? k« u » 'ks ]><iku pubpula, fs !«v»a ♦* koko<>lut uei, tia k«uota sko 1* <> Loi<- Kigiiia e iu«k«*la i"u •'<■ i k« hoo/nīia ana > j w» p" ik« |M>k», Aia hoi u« loae | «tkn l«t k*- lMk«* fti/«• kwitt jtOe kaua 'ī k« ekolu kwakaiM koa. 0)* lioo*' uikkm k<»k<- U'j k< 4 kauu uua o #u • «īu* f ka hahaua loa. £, j»*hu »ku »oa o k<-?st kti» koa, i .k» Ukou tn#« J«a(i ilh-, E oki ttku muī k*«lt a«M> keiu i kana pnhikaua uuiluiia o konit lioa kanaka, E bio3o uim keh auif keia ihf}o o ka lepo. E uwt- &ua b!a ame keia 1 na ebat>hit a ka iīJāii|sw# iiop*) lo*. U& iieip rnai U ua rnau Amelika aei, be wahi kiekie aua, e ike pooo ioa mai ai i na aoao elua. Ē like aie ia ikaika hoonee o ka pauku I ke kepaa. Ku ae !a ua Kigu!a nei iluna me kaiia pa laipela a kau louo pttm raai la k,a nana ana ka mmui, Nolaila, o na alakai apan, o ka aoao o ka e»«-»;ji, ola ku ua K!fula nei e hookomo aku ai i' ka hua elele nah« o ke ola, ame ka make. O kel« arne keia rt(ea kino 5 hookoHio 'w «i i ke kepau, ua tnoe Halo o ka houua, no ka hoomaha' ana i ka irifl>iawa hope loa. He' «lua hora i lioomau «ifti ai o Kigut& i k%na hpi, ala bor fla j>au loa n& poo, ua koē ibo la na Hmahana. Nolai]# o, ka limahana ikaika o ka ao&o ktt« x ka nee mai imu», ua kauoha.aku la ke kepau e hooluolu no ka hoomaha apa, He e!ua Ja hora, a ua Ktgula nej maluioa o ia kulana hana, ua Ifke me eba hora keia hoonee ia ana o ke kepau, . O ko iuakou mea nohoi keia I mahalo ai i kahi Amelika, he malama pono i ka inanawa. No ka mea, he mea nui ka aole e hoōmaunauna waīe ia, oia ko makou rula o na Aiuelika. Nokila, ua lako inakou o na Araelīka ma na mea e pono ai o k*ia noho ana. Ua pili mai hoi kt wle ia oukou, ma tw mea e pono «i o kela noho ana ? e !ike ae 5a me na kanaka o ke Duke o Lanawiki.

Hfc kao ahftfthe wale no ka aoao naanao, o kft kepau ke hele raa kahi i makemake ia ai, Keia mahele, mo nui kekahi o na kanaka o ua Duke nei, aia a hiki mai i ka manawa e hek ai i ke knla. Oia ka manawa e hoio ai, e pee iloko o ka nahelehele. Ua ike pono iho la nohoi kakou me ka hoopaapaa ole ia, i ka hopena. 0 ka hope no keia o na kanaka opiopio apau. Mahope oka piha ana o na hor» eha, ua hookomo mai la ua Lole Kigula nei. I ke kepau i loko o ka puulu o na koa o ua īhike nei. He ewalu hora ka loihi o keia ki hoomau ia ana, ua like me umikumamalua hora han» o ka la. Hoomaka tia. poe nei o ke Duke e holo iloko p ka naheleaele, no ka mea, ua maa. A ike o Kigula i na koa o ke Duke e holo ana iloko o ka nahelfr--Itele i kahi maa ia lakou, mai na la kamalii mai. Kauoha mai la o Kigula ia Ka!e, i kona hoaloha e hele oe i»na 6 ke Duke. E kauoha aku e haawi piō mai a i ole e luku ia ana kona ohana ponoi, ame ka poe i kokua ia oe mafuna o keia kaua ana, wahi a Lole Kigula o Amāika. Ina e haawi pio i'o mai ke Duke iaia iho knua ou, e huli aku i kana mau mea make, mai loko mai o kona kino. E lawe mai nohoi 'ilia me he kanaka pio ole aka, e olelo hooluolu aku i kona mau manao kaumaha. ]STo ka mea, o wau o Kigula, ke alakai o ka aoao o ka Hoiwahine, , O kuu manaoio, c ofa no ke Duke ma na kanawai apau oSteia aupuni. Ua haawi au i kuu mahalo nui i ke Duke, mamuli o kona ala kipi ana mai ik a Moiwahine. Ano keia kumu, ua ike au i ka holopono o ka ike ame ka oV i a'o ia ai, me na da!a nui. (Aokip«ti.)

AOLE UKU HAPA O KA MOKU NO KA POE E HELE MAI ANA I KA AHA PAEAĪNA MA KAWAIAHAO T KEĪA MAKA HIKI. .