Ke Aloha Aina, Volume XXIII, Number 32, 9 August 1918 — HE MOOLELO NANI -NOVELOLETA A I OLE Ka Ui Mahope o Kana Mea i Aloha A A ME -HONE-Ka Moi o ke Dala i Hoopaaia ma kahi mokupuni Roseriga [ARTICLE]

HE MOOLELO NANI -NOVELOLETA A I OLE Ka Ui Mahope o Kana Mea i Aloha A A ME -HONEKa Moi o ke Dala i Hoopaaia ma kahi mokupuni Roseriga

J 'I ka ike ana oua Barona uei jua makaukau na'mea apau, kauoha aku ia wi 4. |;Mrr]ī :j i a ka vaaps' iloko o ke kai nie ka makauiau i na hoe waapaa ame umi mau ka|ndiia i lako ī ua mea eha mawaho ae ona. A ua hooko ia keia mau olelo aua Baron a aei iaia i hoi aku r "«'i k&|« ii a u kulnko liho Ja iaia oie ka lole keokf*> iuai |kona papale a hiki koua mau ka;rrina n i kona una ua pii ae ia oia iluna a iho ku la iluaa o ka waapa oiai na mea apau e kali rnai ana iaia a mamua o ko lakou holo aua haawi mai ia oia ī ke kauoha i ke kapena i ka wa e loaa mai ai 0 ke kauoha mai īaia maī oia kuna p.a e hooxho ai i na waapa apau o ke Jakou moku no kana hana i makemake ai. "Se ae wale ao ka ke kapena aole hooh & ua Barona aei hoi i hoe pololei ia aku ai me kona mau ukali no luna o kekahi 6 na moku e ku ana a i ko lakou nei pili ana aku iio ua hookuu koke ia mai Ia no ke alapii. A ua Barona nei hoi i pii aku ai iluna me kona mau ukali a ike koke iho la np lakou he mau moku powa io no keia i piha me na waiwai Jiki; ole a lakou f haowale ai. A mahope ilio o na kukakuka maikai ana rnawa«rin o ua in:j Luawi ia ke kauoha i ke kapena oia ka wa i hookuu ia aai pa' no ka hoohiklh'ki ana ī na waiwai makamae o ua mau moku nei no luna o ko lakoii moku.' A ua like me eono waapa piha ka nui o na waiwai mākamae i hoea aku kona waiwai io i ka elua miliona dala a oi aole no hoi i kue mai na powa, oiāi ua kaukawel! ia lakou, a ua kau ia hoi ka inoa o ka moku maiuna o kela ame keia waiwai e like me ke ano o ka loaa ana mai noloko o na la eha hoo-

ponopono ana a lakou pau pono iho !a na mea apau. A ma ka'aaaa ia ana no inia ka hapauui o na waiwai makamae i lilo i kekahi hui Pelekane o ke kulanakauhale o Roina a malalo aku ona na aupuni e ae a i ke kaa ana o keia mau mea apau malalo o ua Barona nei, ua kauoha oia i na kapena powa o ua mau wahi moku nei e hoi e lioi pololei no ko laua wahi i hele mai ai a ina laua e loaa hou ana iaia e hoouna no oia i ko laua mau wahi moku liilii iloko o ka hohonu o ka moana me ke kali ole. "0 kauoha a ua Barona iei oia ka na kapena powa nei i hooko koke aku ai me kali ole ia laua i haalele ai i ka moku o ua Barona nei iio ko laua aupuni i hele mai at oia hoi o Nolewai, A ua Moiwahine nei o ka Moana i haalele īho ai i ua walii aina nei uo kahi inokupuni o Rogeriea a iloko o elima Ia o ka lakou nei lioopiipii ana hoea aku la lakou nei no ke awa lai o ua wahi aina nei f ka mea hoi nana i hoihoi hou mai i na hoomanao i loko o ua Barona nei uo na la inea aua e noho hoomanawauui ana a no ia mea kulu iho la kona mau waimaka, oiai e kulou malie ana ma ka aoao o ka palekai me kona puaua malie ana ae hoi i keia mau olelo me ka leo walohia, "'AoIe loa e hiki ana ia'u ke ola ina ua lilo aku ka puuwai o kuu Veloleta aloha i kekahi mea okoa 0 «ku koe wale iho no o kuu kii aku i kuu enemi a hoihoi mai ihma o keia wahi mokupuni kanaka otc no ke pani ana i ko'u "wahi © like n\e kana i hnua mai ai no*u ame ke iLauna, E Veloieta, aole no i poina na hoomanao iloko o'u non a

W un. kuu *' u e jm U .| to*fa B nei e hoohewahew* aea pa la oi« ia'u koua papa, A luuaau wale i'io U no oui, oiai oia e nana aiu »u« i im k&lmoue ama na h&loaloa poh«toi amtj ua alu- an& i ai. A ua keia mau auli, kaumaha maluna o kona helehelena i hooi i' oa aku ika hoohuoi iloko oke kap«na na alii ame na luiua, me ko Weou hoopau ioa ana ae hoi i ko lakou iiiuu luaaao kohokoho a knhiWa uo ko iakou Haku Baroua «iii i<ov,(i a aln juai la iloko o lakou na hoomanao, aia h« mea huua ;T«')itli]lu niu ka j)ii(iwul o ku Bnrokahi 1 pee poli i» ai, a o ua nifta līuiia ala aole i ia lakou ke ha'i ae. "is r oiaila ma ka la a lakou i hoea aku ai no ua wahi mokupimi kanaka o)e nei o Rogerica malalo o ke alakai a pailaka aea o ua Barona nei, ua lilo no ia i mea pahaohao i ke kapeiia i ke kamaaina o keia Barona i ke ana o ieia wahi aina, oiai, aole ola i hoea ma keia wahi no hookahi mftftawa uiamua aku a akahi wale iho īa no oia a komo a ike i keia wahi oiai, ho kanaka oia i kaulana a kamaaina i ka' holomoana ame na aupuni nui 0 Europa a hiki 'i na kai ahiu oi Amerika/ A ma kētahi la ae ua !ele aku !a lakou apau i uka o ua wahi aina nei aole hookahi mea i koe iluna o ka mokū a ma kahaone ua Barona nei i hooufuulu ae ai i kona mau alii moku na luina, ke kapena no hoi ame ia a imua o lakou oia i hoike aku ai no ka lakou hana nui i hoea mai ai no ua w r ahi mokupuni nei no ka mea aia malaila kona waiwai, kahi i huna iā ai o ia. A o kana mea wale no 1 makemake ai oia la lilo ana o na alii moku ame na luma i poe noho paa mau me ia o kona k'apena lene Abu ke poo nui malalo aku ona. !Ae noho hoi kela malalo oua me ka | hoike ole, no ke ano o ka lakōu 'huakai m e ka loaa o ta uku maiIkai mai iaia elike me ko ku|lana hana a kela ame keia e liana |ai.

"0 keia manao o ua Barona nei uig kona liima ana lioi i kona moolelo ijonyi ua Lolo ia manao iloko o ke kapena na alii n*oku ame na luina iloko o na ?eo haro o ka hauoli o keia mau I<jo lxuro o ka hauoli, ua hoopaa aku ua Barona nei imua o kona mau kanakā] |apau e malama no oia ia %] 'like me ka makua x ko kelki. \ i.ft| |haaw: : hou mai kona maa kanaka il 'ai k'o huro o ka hauoli !ai& ra«tic.pe! !o ka fau ana o keia nau ole.o ' <~opaa ana imua o lakou. A lakou hoi i hoomaka ai e halihali i na waiwai apau mai loko mai o ke aaa a 113 Barona (Hone) nei i noho |i' j»ai 'na waiwai makamae a ke dtela maoli o Amerika, Pelekane, ītalia a me Palani. A ua piha nei he hookahi puls a oi mai' ka liaHhali ana i na waiwai apau amē ka hoomaemae hou ana i ke pēna'o na Moiwahine nei o Ka Moana ame kekahi mati hemahema e ae. A ika pau ana o ko lakou nei mau hemahema apau ua haalele iho la lakw" nei i ua wahi mokupuni kanaka ole nei o Rogerica iloko o ke oolea o ka makani a kamoe pololei aku !a lakou nei huakai aumoana loihi no Palani no te kulanakauihale jrtia roise hoi o Parisa. "He mau wahi kuia liilii p.o kai halawai mai me ua Moiwahihe nei 0 ka Moana, eia nae, aole ia lie mea e poino ai a hiki i ko l&kōu oei pae aua no Pariga me ka maalalu* a malaila lakou nei i kuloihi at no elimā me ka ae ole ia o na mea apau e pii ihina o ka moku o ua JBarona noi koo walo iho no na kanaka malama maluhia o ke aupuni. A ilaila no hoi ua $arona noi i hoiko hou ae ai i ko ano 0 kona mau aahu like 010 e komo ai 0 ka la liookahi a maloko o kekahi o na iiotolo nani o Parisa oia i noho ai iloko o keia mau niahina loiii, ka uiea hoi nana i hoomaikeike aku 1 ko Parisa a puni, o ka Barona makaikai honua nona ke fcialua heihei. He ona miliona no Italia. "Aole uo hoi oia walo, hejpui na TJi ua kulanakauWle pua roso nol o Parisa i; hoohilp i uft Baroua kameha'i nei a ka&Uj nae, uo ke auo hakaiui a pawloo oīe aku o ua Barona nei'i na apau oloko o ka hotele aua e noho ana & like no me kana i fti i

pela ihp la i hooko ols ia ai manao uHani o ua TTi makaoaaona, o ua afna pua ĪHia ueī o Farani. A o ka hana nui 'wale iho no a ua Barona nei oia no na inea hou o ka ***** * ?i ka piha ana o ka eEma tt*hu»a, akahi no oia a ike iKo kekahi nnhou nana i hoohauoli mai iaia, oia hoi ke kulana o ke Kadineia Maeao ame kana lualii maknahine' ma ka himeni amē ka loea stftlima o na mea kani ma Homa a puni ana hoi i lioliu ae ai no ka haalele ana iho ia Parisa ma kona hoi noi. ke kulanakauhale, o Koma, "A uo ka waiwai pio ana i kaili niai ai mai luna mai o na wahi moku powa, pela oia i hookaulua hou ai ma kona hoofaha akea ana hoi i ka poe i kuleana ia mau waiwai, a i kekahi kakahiaka mahope mai o ka piha ana o ka elima mahina ua hoea mai la na poe hui o na waiwai i hoolaha ia, a ua loaa hou aku ia lakou ua mau waiwai nei me ko lakou uku ana hoi i ua Barona nei am© na makana he lehulehu wale, a ua lilo keia mau hana ana i mea kaulana, a ua ho* ouna koke ia kekahi mau manuwa no ka hele ana e hopuhopu i keia mau auwaa liilii o ka poe powa. A,

ma itk hana i paa ai he khulehu keia poe mookiko o ka moana» a nonoho uui ana iloko o ka pakaua 0 ka haie paahao o Knlina Eleele, a kakou nae hoi e nanp ae ai no k& Barona. "3tahope iho o ka pau ana o keia mau mea i ka hooponopono ia, ua ,haale}e iho la ua Moiwahine nei o kai Moana i n& aekai o faraoi no lioina, ma keia huli hoi am o ua Baronajaei o ka aneane ana no ia « piha ka, makahiki hookahi, a u$ pfta hoi kona kakela a pel& hoi me im mea apau ana i kauoha i kaiia wale no i kona huli hoi aku piha no hoi ka makahiki a oi hoea oia ame kona mau kauwa lawelawe m»a>. a ua hookomo aku hoi oia i ke koena o hookahi miliona dala a 01 iloko o na hui imi waiwai aunui 9 italia, A ua noho haku maoli no ua Barona nei maluna o ka waiwai i luhi ole eia, ao aa hana punahele loa i ua Barona nei mahope iho o ka pau pouo ana o kana iiooponoppno .Ena i kona o holokaa ame ka holomoku, a pela uo hoi me kel& noho ekeniu oīe aku o ua Barona nei i na mea apau, koe wale iho no kona mau kanaka ame ka ppe nana e hoopnkajpuka ana i kana mau dala me ka holomua i loko o na hui like ole. A pela no hoi me kona mau aahu like ole.

"Uolaila, ma kelahi auina Ia matope mai, ua iiele holokaa ae la ua Barona nei ma kaHi o ke Kadifl.ela Maeao e nolio ana, me ka manao;laaa o ua Barona aei e aku aoa Ia oia .i kana mea i Jia ai, eia.nae ka mea apiki, aole he wahi iaea i lialawai mai me ka ike & mau maka, koe wale iīxo no na kauwa e ioloHolo mai aoa o ka iiele i.olokaa BXL3. o keia Barona maluua o kona kaa, he pualii lauua ole mai, a ina oia e ku i kana walii e ku ai e Me iho aiia oia i lalo a holoholo no kekaM mau wahi • minuke pokole, a kau liou ae la maluna o kona kaa nani #0 kaH ana i makemake "ai a ke piha no ka tora L.ookaW o ka liuli hoi ih.o la no ia no koua hom<?, pela mau oia i na auina Ia apau e hana mau ai. ma kekahi auina la a ua Barona nei i hele ai i ka ho!o kaa, loaa iho la kn ike iafa no kekahi ohana keiki lehulehu o ka oili ana mai loko raai o ka istikftpa o ka hale o ko Kadincla, a hele iho la ma ka aoao olko ift nei kaa, me ko lakou niau leo hauwalaau o ka hauoli. He elua mau mea nunui o lakou he keikikane atne ke kaikamahine, a he eiwa hoi poe tnfn I emi 'iho malalo o laiia a hiki i kahi mea uuku loa na koia ike i loaa i, ua Barona nei. kauoha aku la oia i kona kalaiwa e kaohi mai i ka holo o na lio, a he makemake hoi oia e hele malie, oia ka ke kalaiwa i hon ana lakou nei no jßoma, lanlaha koke Be l.i no ka lono a puni ke kulan&kauhaīe no ka huli lioi ana mai o ka Moi o ke dala, ke kahuna hoomanamana hoi o Va poe Tnia. M A no tii Barona nei hoi*\ta kauoha aku ola e ia konā -mhn waiw*i Rpan no kona kakels, a p*»ta hoi we ka 'walwa? o ka hui "PeiWwn* ana i hoopakele mai ai, m loaa nVn

i« inau «p&n ia Ukou, a bui oei j mai ai i oa BftroE& nei he uini Uowai dals Ao na loaa le&lana ame «a waiwai apau ō na Barona u?! ke li'iiia, ua hīfc akn ao ia i ka ewalu milioua dala a oi 4 a oa uku «ku oia no kona kakela ka aina anie kona kaa ana i kauoh* ai Ue niiUona dala a oi. A ua makelehel* ia hoi keia hale o ua Baroca IK') iloko o «kolu liale ine k« ano huina poepoe" o lta tal© mua !oa, o koua Lale ia, a&le no he mau mea maikai o loko koe ilio no ua hoohalike ia oloko rae k& liale >ua!aau o ke kanaka kua w&liie o Roma. A oka liale elua oia ta hale i bana ia me ua mea aatii Hhiu a ka maka o ike aku ai, a ma kona mau niea hoonam' apau, ua tuai wale ia uo me ka iuoa o Yeloleta a ua lan ia no tf6i kekalu mau mea heooani me ka noeau nui, o kei.i ta hale aole i ike_ia._e na apau, o ka kale ekolu Loi, oa Leohalike ia koea mau mea hoonaui apau. me na mea. hooaaai o te kakeia o ke Kauaa .Katileta me ka inoa o ke Kauna opio Maeao. , "A o kooa mau Jril*apai pua lioi, ua hoohalike ia me ke kiiiapai pua o ke kanaka kua wahie o Eoma a o keia hoi kekalii o &a bale malealielii nid k e na poe hanohaiiō apau o Koma maloko no hol o keia niau hale ekolu ua hoolako wale ia a.o me

ns mett kani like ole amfi*ua pepa! mele. A o na mea ai lioi au& Barona n&i e ai ai, oia no ca mea i maa ia Ve!oleta me kaaa Hone filoLa. O keia maa m«a ae la apau u& kaa ae la ia malalo o aa lawelwe maiau stn& a koaa mau i nolio poo ia e ke kaulfa poo, naoa 1 hooko kofce mai ai i keia kauoKa a na Barona nei, A o Jca makamua loa keia o ka Leīe ana o ke kaa o ua Moi nei o ke dala me koaa m&u maka hoi e kau mau ana maluna o keia ohana keiki maemae i loaa ole kona lua ana i ike ai, ana lxol 1 ninau ibo ai ilolto ona me na noonoo anoe e hoouluku inoino ana iaia no keia ohana k»iki.

"Tf& kuu Velolet& no aoai keia ohana leeiki lehulehu ? E Looumikai ia na lani kiekikō ina oaiui Iwia ohana Iwlki »*© e £ke mi" "A ma&lo iho la na oLana keiii opio ni nei ma ka aoao o fcona iaa, a he kanaka opio ame ke kaikamahine opio iioi o ua ohana keiki nei i haawi m&i ai i ko laua aloha ma lee kunou ana o ko Uu&a&n poo me na minoaka mahiehie maft>na o ko latia man papalina me he ala, ua hanoīi loa laua i ka ike a&a iaia ka Moi o ke dala e kaulana nei iloko o Eoma a puni. Aua Barona nei no hoii panai koke aku ai i kona aloha i na opio me na ksiki Hilii iho e ukali ana mhahope o laua. Ka mea hoi nana i €me koke aku i na hoohihi ana iloko o Earona Kolola nei no ke kanaka opio, no ka mea, aia na hiohiona o kona mau la opio ke hoikeike mai la maluna ona, a pela koi me na maka o kana aloha, ana hoi i puana ae ai me ka leo*walohia malie. "O kuu keiki no anei kela iwaena o kela ohana keiki maemae a'u e ike nei, a i ole, he akaku wale iho no pah'a no na maka o ka'u aloha, nolaila, e hoomaikai ia na kiekie loa ; * no ka mea, eia au mahope o ka meheu o kuu wahine ame kuu keiki nalowale. "Na keia leo hamumu liilii o ua Barona nei i hoopuiwa i kahi kalaiwa o ua Barona nei, ina hoi i noonoo iho ai heaha la hoi mea a ua Haku Barona nei o makou e namunamu liilii mai nei, malia ua hiki iho la no ke aikane maa mau a ua Barona nei he kualehelehe oia wale no, apau waie ae Ja' no keiamana»houpuupu o ua wahi' kalaiwiTnei, me kona maopopo mua - ole no nae aia he hoohuoi iloko o ka Barona no kekahi keiki iloko o ka ohana keiki maemae e hele ana raa ka aoao o ko laua kaa. ,