Ke Aloha Aina, Volume XXIII, Number 44, 1 November 1918 — HE OI AKU ANEI O KA HANOHANO NO KA LAHUI OIWI KA PAA MAU ANA I KE ALII ELELE? [ARTICLE]

HE OI AKU ANEI O KA HANOHANO NO KA LAHUI OIWI KA PAA MAU ANA I KE ALII ELELE?

<Na D. K. Hoolapa.) Me ka laiiiaiuina nui kou mea kakau e hoaiai aku nei i keia knkulu manaoj aole me ke ake e liailuku a ake paio ioa ke auo e lawe t xuuau kalaiaipa; oiai, i ka wa c ia iwma. He manao kahiko no keia i ulu i loko o ka mea kukulu manao; a i liuli nui ia kona mau aoao no ks wa aole ano ; pela i ūpi ia auu ne' ko ka iaiiui oiwi naiia ana mai ru< ko akahele. Ua hoomahele mua kou mea ku kuiumanao i kela kau hakoko l»a ioka fiku nei; a he maliele hoi ia »( ka pane, ina o hoomanaoia ana, : ka Mr, Kaheiemauna o Kalia a< nei, ma ke Kuokoa. Mamuli o ka noii ana me ke aka hele i loaa ai he māu kumu e ka nalua ai; a no ka pono; oua kaiialuj ala i haawi ai kou mea kukulu ma nao i na mahaio kiekie i ka pan< naauao a ku i ke alofaa aina oiai< maoli o ka Elele Alii. A kou mea kakau e hoomanae mau nei mai ka la mal o kela pan< alii e waiho ana oia i ka hana ba koko kalaiaiiia i keia kau ; no kane mau hana ponoi." 0 ua pane ala; he hoike ia o ke makee Lahui oiaio, makee aina makee aupuni, a ua makee ke ali: no ka pono o kona lahui ponoi; h< hua ia i hookawowo maopopoia mai ka, ikoi mai 0 kā puuwai ali: oiaio ekala loa. A i ka hakilo ana aku, ke nee pn nei ia hopena e hoea mai ana me ka ka Ēlele Demokalaka Linekona L McCandless (Linekona Eliwai) S hana ai, a e alualu nei. Ua kulike hoi ka-ka Elele alii m( ka ka Elele Eliwai me na olelo keha a kekahi o na haiolelo naauao e hiki ole ai ke hoopoina ia, e na hoomanao ake kaulike a oiaio e kala loa. 0 na olelo a'o waiwai nui o ua haiolelo ala a kou i)ioa kakau i kanalua ia; aole ia iloko o ke anaina i poipoi "iva3e ia; aka i loko o kekahl o na anaina nui ma kolukolu a o Mr. G, K. TCeawehaku ke unuhi olelo o ua halawai ala ; a ma Aalo Paka. 1 ka hakilo ana i keia pāne alii uo ka loomaha i nei leau; ua maopopo lea i ke alii m» na aoao apan ua kahua kupono oia manao alii; eia nae, o na mau noonoo waiwai uui ala o ke alii. 1 Aole ola i hoike amaka o i nn !kumu o kona hoiko ana ia niake!make lioomaha o ke alii i nei kau: oiai, he mea pono na na kaīaiainp | iloko o ka lahni oiwi e ike, a hoomaopopo ia manao alii. Eia nae o lakou apau he hemahoma maoli ma ke ake mau ftna (

pepōīn mavs I keta alii j hookahna ia eia liooleaīiī e "tala loa: a o tia manao aīa o ke alii, no lou pono īio ia e Hawaii ainn, Ha•waii Lahni o no ko Hawaii mau k>a. Ka hopena boi a kou mea kakou e ak<; niflti nni e papahi iho mqluna o kfl a!ii, a uaua hoi o ho<iu mua i| lloko o kona lahni oiwl ua Tel ala; Imj 'hanohano hoi me ke kulana niaoIpopo ole ina no e lioo&au ia ana kol !ke alii onou mau ia © kona lahui ma] ke kulana elele. ' A o ua hana onon ala fl ka lahui oiwi i ke alii no ua kulana elele ala, oia kekahi o nft hana mukona maoli h kona lahui 3 hoōlei mau aku ai iaia. Oiai nae; ho roea paaßuna wale 1 iho no ke aHi nana poe wuiwai, a o ka ni loa aku « na e LouHIo ana i ke alii i mea lawelawe no ko lakou mau makemake. Tna paha i maopt?yo e ka manao waiho o ka iolo o ke alii i nei kau ; he mea anei e nele ai ka liooko ia o ke kaikai ia ae o ke ke anuu kiekie ae, e lilo ole ai oia i mea pauaka w»le ia, e ko hai mau makemake. Na ke alii anei e puana maopopo mai; a ma kona ano alii auei oia e a'o mai ai i koria lahui? Aole anei ua kakou e kui a lioolei uku maluna ona i lei no ka Hawaii Oiwi e haaliw mau ai uo ua kau a knu. £ ili aku uo na ahewn ana ia hooko ole ia ana ona upu ana; iko na Hawaii Oiwi mau Kalaiaina ; a ina hoaloha o ke alii # onou mau nei o ke alo alii, e holomau ke alii {io ke kulanā Elele. Aole no kakou i halahope e Hawaii oiwi i keia wa maikai iho la; ina i akaaka mua ae ka leo alii e hoomaha ana oia i nei kau." Eku nana wale iho anei kakou no m nemaia mai no ke kaha-ili; ka mea nae a ka lahui oiwi i hoao ole ai a hana. Aole nae e loaa ana ia lei. Kt hooniau no kakou i ka onou ana j ke alii i elele, aia a kaohi iho kakou i ke alii, e hooko i ua leo alii ala "e hoomahā i nei kau." O ka pu puhl a na anela e kani-

kani nei uo ke alii; oia mea paahana hookahi no ia me ka poe uana na makemake i kinohi. O ko Lmekona L. McCandless (Linekona Eliwai) lanakila i nei kau i Elele Lahui na ke Teritori o Hawaii nei i Wakinekona; o ka hooko ia ana ia o ka inakemake o kela leo alii; "E hoomaha i nei kau." E hooko ole ia auanei ia upu kahiko ana o ke aUi ke kakoo oieia, a hoohemahema ia ko Linekoaa I>. McCandless (Linekona Eliwai) lanakila i nei kau i " !ele Lahui na k€ Teritori o Hawe'i nei i "Wakinekona.

Me ka nana ole i na leoleo-ā; 3leaha ka Eliwai i hana mai ai no £akouf Aole loa he Ēlele i waena o laua nei, e hiki ai e Kōokoia ka makemake o ka leo alii; o Eliwai wale no: A mao Eliwai wale no e hooko ia ai ka makemake o ua leo alii ala, a oko kakou mau upu ana; a e pulama ia ai na upu kahiko o ua leo alii ala". e hoom&ha.. He aloha alii oiaio anei oe? E hoike i kou a!oha alii oiaio ma ka hana; a e kaohi i na haano*u wale ana e pai ai he aloha alii oe: Eia mai, he hemahīma a ma ka hana a me ka hooko anft, E waiho iho i %e alii i uei kau i hooko īa ai ko ke alii makemake e hoomaha i nei kau. Ma na hoino ia mai anoi o ko alii no ka hooko a hana ole ana o ke alii 1 ka kakou i ake ai: Oiai, uā uai mau ae oukou i kc alii mam\ia; apeepee, (aleua aku oukou ma ke kua o ke alii, a o ke alii ke pelii ia mai me ka popdlepo i na maka alii no na hoino kdlaiaina oia anei ka ihana e ike ia ui o kott aloha alii 'oiaiol • « \ Nawai i ake e hawi' ia mai ke 'alii pela; a o !akouwi e *na poo 'no lakou na nia'kema® a'u i hai ae 'nei ke noho i 'ka ohioln a mo ka ipuniehann; ao' ali ke haUiikn 'ia e hoolapa 'mk? f ! E kn iW a 'noemoo me ko akaholo; ina ho atoha alii oiaio oe, ē

waiiho 1 tau onou ana i ke alia no be kulana elelo] a e fcotio ift wai ī elele Uhul na lee Tenfori o Hawai?_nei i Wakinekona i nei kaii, ! iooko iu ai ka makemako o ka !eo &Ui "e hodmaha i oei kau. M .: *, 0 ko TToolaj>a manao kahiko; a o 1 ko kfthua o keia kukulumanao: l kulike ai ine ke ka"hua o na hakoko Lalaiaina; e iko aku o Hoolapa o fea eīēle aln ke kiaaina mua loa no ffawaif nei iwaena o kona laliui >rri. Eaapu k&Mko ia o Hoolapa, aole 3 Ihioko ia ia lia ana; sna no 'f ">r<. u iD tu ana onkwi o Kiwlni rrta" i ko alii i Elele: E Lakala ma, TL nekona' mn: oiai, aole kakou e moleueiina ina no oke alii ka Klele. * Aole < hiki i ke alii kf hana la mnkeniake e oukou e Kiwini mif r«a ka feh jlehti mai o a o o ke Teritori o īīawaii; Oiai, aole o lakou nei J»oihoi o hoi mai ia tna«a iloko jko ■ook'-.n lima e Kiwii-. mit; oiai, jia ia oukou ka hapanui: I?eha aunu"i na maka ke ike mai h.! nika te noho aku ana e hoomalū. Pehea ka hoohuoi iho o oufcou i na wa a ke alii e holo ai; w ina au e puka mokaaina kakou;" j ko ke alii makemake no ia, aka iole e hiki, oiai, aia i ke alo o ke ilii i Wakinekona na maka nunui tahi kiai ai no ia ninau. 0 nele na moopuna me na reiki ia kulana kaipuu i ka apana pai iloko o na hoa aloha: a o ke pookela ia. Nana i na luna aupuni kalana no keaha i pii ai na Hawaii manao kulana poo a he mau □aoi no ko lakou mau kalana l No kela mana koho e ake ia aku nei i mokualna; aia hoi ia oukou e Kiwini ma ka maiia: o" ka pii no ia o ke alii; o kahi ia o ke kaipuū 1 ua ha»a aupunj., aole o keia kulana elele a ke alii e pau aka ia nei, a kahi oe a'u i a'o-mau aku ai.

"Aole kohu ikī * ko oukou olm-l mu i ke alii 110 ka loaa ol© mai ia 1 oukou o ka liana; aole ona kule-! ana e kaawi ai i hana na oukou. He kuleana kiai wale iho no ko ke alii no 3takou i Amerika. Aole ana liana e haawi 'mai ai na oukou. Eia ilio ia J- X Fern ma, Ahia ma, Kauhauo ma, aia hoi a Mokuaina ae kakou, koho nui i 'ke alii i kiaaina; alaila, hele nui e noi hana, a i loaa ole mai kohu ka ohumu na" Pela au e a'o nei ia EUwai e hiki ole ai i nei poe ke kaualako a paanL wale; pela au e nonoi nei ia oukou e waiho i ke alii i nei kauj a e hooikaika no ko Eliwai lanakila i »ei kau i Elele Lahui na ke | Teritori o Hawaii nei i ka ahaolelo Lahui i Wakinekona. Me ke kanaluaole ke olelo a'e; a oukou pela; aole loa e'hiki ia lakou nei Kepani i.ka ipuka no ka pii aku o ke alii i kiaaina; a o ka hooko ia,ana ia o ko kakou upu kahiko i mokuaina. E waiho i e alii i nei kau, a e iokahi e koho ia Eliwai i Elele lahui na ke Teritori o Hawaii nei i Wakinekona i hooko ia na upu mua,a onipaa niau o Hawaii a mau ioa. Pela e ike ia ai kou aloha alii oiaio e C. K. Kaanoilani ma; o ke kiaaina o ke alii, a hookoia ka leo alii "e hoomaha." Ua eha aku la anei oukou a'u i helu aku la i ka eha lima ole a k& aloha! ītta pela; e hoolono i ka ualo a ka leo ; he eha ola ia; o ko kakou lilo ia i mokuaina; a e hoihoi ia mai fti ka mana kaipuu i ka apana pai ma ke ana a ka pahu balota a me ka naauao. A oia ia wa e holoppa ae ai ka maluliia mai o ft o o Xfawāii TeHtorij u o lilo ai ka llihimo ma ke ana iliwai o ka mana o ka ninau koho haloka, ' Pehea ka īoilii, a i ehia hou ak\i kaau makahiki a kakou e pulapu ai i na īnana koho haloka na liuaololo poiua 010 puka* au mokuaina kakou! A puka moknaina kakou! A puka an mokuaina kakou ! M Kp kali ia aku nei ka oiaio oia alii. Aho;\ hookoia ia upu kahiko? oka hokiokio no ka ou; kou o kft akaaka mai ka mahiko ma; e noho no ka poe tva lakou i ia mau makpmako a onkou i ka huno ninn.

Pi'liea leo aKi ; Aīa a muialaka mai ka Ly9uW i» Eliwaii i $ky, a iwuoi aleu i p, Hiplo fQ«o ajuo au paiuaikai. I u« ws, ea, 9wau Oip ke liek i $kujio, nu hiolo mni na ]>ouo a me na maikai? . Aole auei luwa iko la ua wa u lioop.unipuui ia ai ka laliuii e pouo. ai e iiookaia, ka 0 ka leo ulii e lioomaha?. ;:JSTBwai i hoolilo i ke alii i.mea |SM»ehi ia j 2>Ta Hoolapa l Aole[ Aole loal Jhta oukw.uw, Uaua aloUa alii• oiaio i# « vukvu lai O oukou xna ke kua aku b kauio ai i ko aliij liauohauo iuau juo kakou ia oe e ke alii i kou lielo uo i Elele," 0 lakou uei iiio ke kaipuu mai iluiia o ua oiUaua aupuui, o kuku' mai; o papa uia, pāu pu 0 pope ma, a me maoia lua pu i luua 0 ka papa kaukftu. 0 ka oe a oukou e pulapu aku ai i na baroka i ku--000 aku, a ka wa 0 ke noi baloki 1 kuono aku, a ka wa 0 ke noi bftloka heioo ua "Japale: Xbo ua luali e pelo ai. He pololei anei ia, a lie haiia 0 ke auo malainalama ? Ke mauao nei au ke olionaiki ko waawaaikiaaaupo ma au i nei mau liana; oiai eia i ka helu kaau.na makaliiki o ka pulapu mau ia ana, e pono ai e Loopau ia uei auo haua a e hooko i ka leo alii "e hoomaha i nei kau ke alii." . Nolaila,ekoho e ko ke Teritori 0 Hawaii ia Eliwai i Elele Lahui ua Hawaii i nei kau i Wakinekona .1 hooko ia ka kakou mau upu; a jko ka leo alii "e hoomaha ke alii ji nei kau."

e pul 4 Q wal ° ia kaJljEt3ne aiami k/'lio I>iUpka no tona ncte ana; i oki ai ka U-o »ui -m. * - .•— , ia ana o ia inea Jiopie oI«; p, e lewa }]pl"o olt; hI kalii opeope o.ka mea āele aI ku ihoai kela' ma lr«a non'a itio* raa ke kulaua o ku Irroalca imoleoa. ītotio nie ia lokahl no fco Eliwai lanakila' 3 Elele Xali.ui n.a Hawaii i Wakinekona. Mo ke kaiuU.ua, ole ke olelo^.ae; 0 na alolia* alii oiaio- o Jakou na poo e haawi ole aiia £ ka lakou mau kaleoo ana e onou ai 1 ke alii 1 Elele Lalaui ■ a i liaawi hoi i na kakoo ana no ko Eliwai lanakila i nei kau i Elele Lahui na ke Teritori 0 Hawaii uei i Wakinekona. E uo auei oukou i ka onou i ke alii i moa pauaka waleia e hailnku ia ai a pau ka ino o ke alii: Pela anei e ike ia ai ke ulolia alii oiaio? Aolo anei 0 kou alolm alii oiaio 0 ka hoolohe i ka lso alii "£ hooniaba, ke v alii iwi Jsau." oka hoo- ■ ko ia leo alii pek e. ike ia ai kou • $!<% alii oiaiei. Aole e lilo ke alii 1 ke p,aou mau oukou i ele- ( le. O ka pii 0 ke alii i kiaaina ma , ka kakou fa.ana oia ke aloha alii . oiaio. A i ake oe ,pela ? E wailio ike L alii e i nei |tau i mokuai- [ na i pii aku ke alii i kia- - o Eliwai ka Elele e Kokui aina ioke ai kaiW; a kiaaiiiA ke alii. i Waiho iftJ£uhi.o i Hawaii nei i i nei kau "e hoomaha ko alii," A 0 Eliwai ka iakou elele lahui e koho & lokahi ai i nei leau, na. ke Teritori i 0 Hawaii nei i 'Wakinekona; pela e ike ia ai kou aloha alii oiaio.