Ke Aloha Aina, Volume XXIII, Number 49, 6 December 1918 — KA MOOLELO HOONIUA PUUWAI O KIIKAOLA [ARTICLE]

KA MOOLELO HOONIUA PUUWAI O KIIKAOLA

I ke au i o-ki-ki-10-loa; e hoomaluia aaa keia *pae aina e na alii Hke ole, a i kapaia ma na inoa lehuhha. Oia iw>i na alii aieuoku, ai okaua; a ai ahupuaa K„ wu likti ia i hiki mai' ai i ke au o ka »oiitt keia nari«»a. E ooko ai alii aua o Eleio »o ka okaiift (j Hiiiiii u<a ka moku o Mauī a Kaiiielfll*walij. O ka wa lik<- la « iwho auu <> Kikiaola, be kahn iwikuaium & he punahele na Eleioj a! mamul'i o kekabi makemake o ke alii o Eleio i ulu ai ka man&o alii, e hoouoa i ua k&hu nei ona e lawe i! ka leo alii o ka moku o Mano Oj Kalauipo. j 1 ka loaa ana o keia kono a' Eleio i koua kahu iwikuamoo, ua ui aku la oia i kona manao hele ī kuiia wahine. Ua pane mal la ka walmi* ift Kikiaola, Ina oe e hele aua i ka huakai hooko kauolia a ke alii a kaua, alaila, o ue hele ana; owau hele ana a me ke keiii * ka wu. U& poao ilo īa iaaaao hooiaau o ka wahine ia S[ikiaola. Pe-j ■ la i liuliu ai no ka huakai hele;j no ka moku o Manookalanipo, 1 0 ka U « Kikiaola, ka wa ] hipe, a rne ko keiki i hiki aku hi i Kauai, h« 1« kapu ia mai o a o; oiai, o ka la ia i hauau ai o ke kaiiamnhim a h' a!» <> Kauai. No keia hoea at>a aku la o Eikiaola ina ia la, a oiai ; ua hoonohoia na makalae i na kiai, aole nae hoi i maopopō ia pilikia ia Fikiaola. A no ia pilikia i laweia ai o Kikiaola a hoopaaia iloko o ka hale x hookaawaleia no ia hana i ka pau-o-mano. Me ka hoonoho pu ia i elua ikai a e kali ana hoi ka make' me ka niele ole ia a kahi la ae. Ua Hlo keia lilo ana aku la o Kikiaola i ka litna o na kiai i mea piliaiku no ka wahine a me lahi keiki uuku, i hiki nae hoi ke olelo a he paweko maoli. O ka po o Hoaka keia po i lawe ia aku la o Kikiaola, a ka wahine hoi ame ka Jei a laua, a o ka hoa aumoana hoi, kahi keiki, e noho mqi la no i ka ihuwaa. Alawa ae la ka wahine a o ke kau mai o ka mahina, haku Iho la oia i moolelo e pakele ai o Kikiaola. A i ka makaukau Ana, kahea aku la oia i kahi keiki a aoao aku, me ke kaukau pu aku. Hu mai !a ka hoi kuu aloha i ko makuakane; a no kaua nohoi, aole ona wahi e pakele ai; ak'a, ina e aloha mai ana na anela o ka laki; kanalua ole e huli hoi aku ana no kakou me ka alekana imua o ke alo o ko haku alii. nae ia oe ko kakoū lanakila; ke koa oe, a makauole; a ke hoo-. lohe pu oe i ka'u e a'o aku nei ia oe, a oia inau olelo no kau e ai a hooko, ke hana k& hoi oe pela, alaila, aole e waiho nei tnau iwi i a Kauai nei. , Penei oe e hana ai: E hele oe a : i kahi i hoopaa ia ai o ko makuakane. Mai hele nae oe ma ke alo o paa oe i ka hopuia; ma ke kua mai oe o ka hale e hele mai ai. Neenee aku oe a pili i ko kua o ka hnle; alaila oe kahea aku pe-

nei: E Kikiaola e! E Kikiaola e! A ke o mai ka hoi; alaila, pane aku oe, ono mai la ka hol au i km» A i ka ninau mai r Heaha ia p«ni au? Hai aku oe, M I kuu puui nohoi paha o ka mahlna, e hoonuu aku ai au nia kekahi aoao # a naka wnie it.tni iio kt>kabi aoao i k« kelektsl*} iku njornona. M E parn' pololei pu hoi oe sna he uiau nhiau Vn Vo makuakane ia oe. 1 kft pan «na o keia mau a'o t ka lirr.kuflhine ; f ke ku ae la m in o Ina wahi kHki nei hele, ;i f hooko , 'ai.'e !ioI" )i)fl na ano apau i kulike' ! >nr a'n nka makaaiiitifi. Me. ka fpiha !i(x>ni&nawanm pu ia m;iu • likiiki o ka hooko kauoha ika lf. ■ 0 ka makua. 1 No ke akeiini ana ma na a pnu o palekan.'i ka makuakane; i huli hoi likf- aku ai 5 ke alo o ka , haleu īani alii e kali mai la o ka ■ hoea aku. Hoea ak;i la ua wahi keiki ala i • kahi o ka niaku'akane e like ine ke k&uoha, a hooko ana hoi ma ja»o apau. Oia »o ka wa J imai ai ka inakuakane maloko rqai." ! Pehea auanei e loaa ai ko puni n kini kn'ki i nr-i aina hr kiekie loa' ka lani Oini ua haalele aku no ■kniia i ko kaua aina i'h TTaiin ■ ka 'aina haahaa o ka lani. A i ku ai ke keha a ko Hana keiki p«-pa: "O līana aina «a lanf haahaa." Pela io hoi e papa, i pane aku ai ua wahi keiki ala. E hoi nohoi ha kakou e papa i loaa kuu on(f?" Ina hoi paha au e hookuu ia ana o ko kakou hoi no ia, a loaa ko . ono. Oiai, o keia mahina io no e kau mai nei kau mahiua i ai ai a koe hakina. A o ka kou makuakane nei hapaia e ka~u mai la aole i ai ia; A oia ka'u e aloha ae la ia oe a me ko makuahine i kau nei mai i kau pnni. I ka pau ana o nei mau olelo a kahi ktSki o kona e'a aku īa ao ia hoi i kahi a ka makuahine e noho mai ana kali o ka huli hoi aku o ka

laaa lei aīoha he keiki. Mahoj>e iho o ka hui ana ae o ka makua ame ko keīki - ua liai pilia aku fa kahi keiki i ka moolelo ho-i lookoa o kana huakai i ke makua.' A e kali pu ana hoi laua heaha j ana la ka hopena e hoea aku ana! no ia huakai hoopakele niakua i . loko o ka hoomanawanui. E huli hou aku ka kakou nana ana i ke au e kukaiolelo pu ana ' ka makuakane ame ke keiki, a o ka ' wa like hoi ia a na kiai e lohe ala i 'i'nei moolelo hoolele hauli. ) Ka moolelo hoi 1 ohe oe ia kona i lua he niea ai ia ka akahi wale no. Xolaila, i keia lohe ana o ' na kiaij lon aku a lou mai laua ia laua iho me ka hooholo ana. 1 E hele aku kekahi o laua a hai i 3 lt& alii 5 keia mau mea apau & laua i lohe ai, a e hai pu aku. TJa lohe J laua he wahi leo uuku e kamailio ' ana mawaho mai me ke pio. ' Me ka paa loa o ko laua mauao». ( he leo ia no kekahi wahi akua uuku. T ka liiki ana o kekahi o n& kiai a hai i ke alii, oia. ka wa i ha- 1 awi ia mai ai o ke kauoha e kii 1 mai ia Kikianla no ka luki aua aku, '

e pane ina ninau a alii i giak|&make ai. r - • i - I ka hiki an& aku o Kikiaola i mua o kē «lii o Kaoai, ua ninaii mai U ke alli, Ea, e oiaio auei ka laua nei moolelo i hoi iho nei ia'u, tia kamailio pu oe me kou akiia ika poaei, ma ka~ olua mau $elo ana' i d he aina ? haahaa io kou oka laml ' 1 Ae aku la o me ka w&-! hewehe pu aku; He oiaio maoli. uo ia, h£ iiaahaa ka lani o ko'iA aina o Hana. He kikfOo m uo loaa ka mahina uo ka haahaa loa o ka lani. J ka h>hb ana o ke alii i keia moolelo, kauoha aku la ko alii e hookuu loa. ia o Kikiapla, me ke pu h dmi o KikiuoLu oiu ke kamaaina o ku huukai a ke Kauai no ka he)e aua i Umm e kii ai i paahiun na ,J» .«lii o Kauai. makaiikAu hele a km iiftokuuJ^, wle ? iwi i ke Ja«n* 4 h%j&i ia oia uo iuāu,'> ka \vahiue a .ws, ku kaiki o uoho m&i apa,kali no ka hi>poiitt o ka laua h»m f hoolala ai. A i ka iiui ana ae o ua makua a iiit kfe keiki Le mau minule ia o ka hauoli; e haawi ana i na hoow&ikai aua u.o ia rn.au. hoolala waiwai oui. Me ke kali pu o ka wa, a lakou e huli hoi pu aku ai me na poe Kauai o ukali pu nei ina ia huakai uioewaa a lakou a na eheu o ka manawa e kaikai mai auaOiai ua paa ka manao o ke alii o Kauai aō keia huakai hele no Maui, pela i kuahaua ia ai apuni o Mauookalanipo uo ia huakai auwoana; ana i kela ame keia e makemake ana e hele no ke komo pu axia hai e laulima ma na hana hoomakaukau, no ka huakai hele. A.i ka makaukau ana i haalele ai ia Kauai no ka moku o Kamalalawalu a uialalo hoi o ke ana a Kikiaola, a he kau ihola na auwaa iua ke awalai o Punahoa. ( 0 keia mauawa a lakou i pae iaku la i Maui o ka wa ia o na po ] niahina makai; Ai ka ike ia ana luiai o keia ulu auwaa e ko Puuahoa Ipoe, ua iuanao loa ia he elele lawe kauoha paha uo ke kaua. Eia nae, i ka ike ia ana mai o kp Kikiaola ina waa ua hai ia aku la ka lohe ia Eleio, ua hoi uxai ko kahu a oia ke paiiaka .mai la o nei auwaa ? pela i pau ai ia niau xmtnao uluku, a hoi iho la a iliwai like iiii mea apau, .1 ka pae ana aku o ko Kikiaola wa'a ua hele loa aku Ia oia iuiua o Eleio, ke alii, a hai piha aku ia i ka moolelo o kana huakai, me ka hunahuua a joipoi ole iho. A i ka pau ana o kaua liai ana i ke alii i kana moolelo ua piha loa o Eloio i ka iuaina up ka pakele aya mai make kona kahu iwikuamoo "a o kekahi hoi o kana mau punahele. Haawi, koke mai la o. ELeio i ke kauoha e pono e make ke Kauai ia "niauawa. IJa akeakea aku la o Kikiaola ia o ke alii, mo ka hai pu •

,-as, o kfc aULa pau iaoa lūiii L Lai aku ai' i ke aiii o tt"'' •' r • i i ivauai ; oiai ua mauao au aia a ka i' > - •-'1 i 1& .Q 23itōa lawe au e kuMkuLi i > kalii e loaa ai oka inaiiiiia. j i Akapo o e hoomakaukau; > ia ai ka make, u i ka po o Mauli e' i tiooko U ai*lio makemake, e kc allī, - o ko'ō mauaoia loko ku kauaku, wajhi a Ifikiaola. t T a aiaikai jio ia luau lioakaka i Eleio a pela i malama iwuoia aī Kauai a Jxiki ia za&u $©, O kei* mau luea nae e kuka m m*v be bw& malu ia, alo'&ii waie ibo uo o Eleio kai maifpōpo* la liiau raea; pela i maluhik afīiif ihea apau; a hai'pul ia' aktf tā loho i ke Kaual Ē uollo "IHKIe a i ka po o Kaloa e hel€s i ka mahiua; oiai, ai o ka mahina nia o ka houua. TJa ka lfjfsefk ipuu uei Ihikī i nei la. Me ift pii aku ai lakou iluna o ua pSo«fe'o Paikalani; & i īaila i hoopau aku ai o Kikiaola i kuhiklilii nt> ia hopu ana '> i ka mahina. '' Oia hoi, e e lakou i ka wa no o ka mahioa e oili ao ai iloko o ke ao, oiai, o ka wa haa-' haa no ia o ka mahina e hopu a£u ai, wahi a Kikiaola. | Eia nae, aole i hooko pono ua poe Kauai ala ia kauoha a Kakiaola, a lakou nohoi i apono mai ai ai i kinohi, ua waiho iho la ua poe nen a kahiku ka mahina iluna hopu. He ole nae ka loaa aku; a no ka loaa 010, o'e aku la lakou me na l«au; oia nele like no a ka loaa, A . no ia nele anu mihi nui iho' Ia lakou no ka hoopanee wale _&na i ka. wa pono o ke kauoha &. Kikiaolā. Oiai ia lakou i nana io aku ai i.iai ;ia ala o Paikalani i ka : wa a ka malina i omeo ae ai. Aueane no o 'Oaa aku ke 1-upu aka me ua lima. X< koia jiewa. loa ana ae o ka mahina i iilo ai ka hana aku i koa i na poe loba o jua poe Kauai ala; a o lakou ua poe i hai ia ae uei e ohiuu ana i ka niahiua me na Uau. A p<-!a i kapa ia ai ia wahi o ua puu la; a o kahl hoi aua ppe ata i o'e ai i ka mahina'me na na poe Kauai loloa hoi i hai ia ae nei o Kanakaloloa; a |>ela ©-o nai ka hea ia oia v,-ahi mai laila iuai a i o kakou nei; o Kanakaloloa. Mamuli o keia nanea loa. o lakou i ka ahiu ī ka mahina s l'k? me na a'o lalau ia.; i akoakoa māi ai nn koa a me na aialo o ke alii o Eleio. ' Pela i luku u |ix ia ai ua poe Kauai ala i ua po ]ala o Mauli a ,«liu « lalakukui ī luna o ua puu kaulaua flla o Paikalanī' / A Ha pu haMku ai ke Aha a ko TTana «o .Ilaui aiua "«lani haahaa!*** V

3. —Malalo o iixi lioike a ke aupuni o Hellene f (<k4eōe), ua olelo a« lakou mai ka naikaāk? 1914 a hiki i ka 1917, he 3,000,000 poe Hellene a me zia Areinenia i Jawe ia ka poe Tuxeke, a mai._iyko ae o keia huina, he 900r--000 ..Helleue a he, 700,000 Arej»etiia i pepehi hoomainoilio ia, a me 200,<W0 Hellene o ka oihana koa.