Ke Aloha Aina, Volume XXIII, Number 51, 21 December 1918 — HE MOOLELO NANI -NOVELOLETA A I OLE Ka Ui Mahope o Kana Mea i Aloha A A ME -HONE-Ka Moi o ke Dala i Hoopaaia mai Kahi Mokupuni Roseriga [ARTICLE]

HE MOOLELO NANI -NOVELOLETA A I OLE Ka Ui Mahope o Kana Mea i Aloha A A ME -HONEKa Moi o ke Dala i Hoopaaia mai Kahi Mokupuni Roseriga

Oia no ka wa o ua Kauna, i ikeia aku ai i ke kipi ana iho rio keitt mau leo huro o na kanaka, ' we ko laua ike pu ana iho i ka pii aiia ae o nei kino kanaka Bia ke kumulaau e pili kokoke māi «na ma ka 'pani piika aniani a »- nana aku nei i na kanaka . ū k;r inaliiinaluma o ke ahi e lioopuni ona i ko laua kakela aloha. j A <■< ua meu KJitu kuhaku wiwu iole ta, oia (io ka kakou-opio koa ; Kādirif"-!a opio Mapao I .n., k:j i<iia i iiuea akn m i ktī weiuu u uu .kumuianu (kalu kupono hoi iaia ke ku iho ua palepale ae ia oiu i ke lau laau tne ke kahra pu ana aku i na Kauna.e uiakaala mai i ke kaula i kona wa e hoolei aku ai, oia ka na Kauna i hoiko aku ai i ko laua hoopukak, ua makaukau laua e like me kana kauoha. Oia ka ua Kadinela opio nei i popo ae la i ke kaula iloko o kona lima, aine ka ikaika nui i hoolei pololei aku ai no kahl o na Kauua e kiei iho ana, a iloko o ka manawa pokole, paa mai la ku poo o ke kaula i na Kauna. Me ke kauoha pu hhh aku o ke K«<linela opio V hoopaa i ke poo o ka'ulp. ni&' kfihi p;ia, n im hooko mal la laua <■ Jikir iih' ke kaiioha a ka opio. I iui piui aua, iioiu ko Loieliiieiii opio i hoohakalia iho, aka, me ka eleu nui oia i pii aku ai a hui me na Kauna iloko o ka leo lvuro o na kanaka 'e hoowawalo mau ana no keia uuiu hana koa lua ole a ua opio aei. 1 ka . \va _ i hui ai ua Kadinela opio nei me na Kauna he wa ia o hoopiha ia ana na mea apau ine ka pihoilioi nui, oiai, aia na alelo manamana weliweli o k aahi ke hookokoke loa mai la i ko lakou waln '■ k'u ana. E 'paio ana Eoi' mawaena o ke ola amē ka inake, ka mea hoi nana i hoomaule i ke Kauna wahine Rupo no k'ona inoni'nu! i lor nna i ka uahi. A ua Kadinela i i. j oj>io iK-i hui i kamaiKo aku ai i na Kauna, me huaolelo hoolana uukji"lne ka leo malie a pihoi-iioi-ole. "Ē hoolana i ko olua manao e na Kauna aloha, no ka mea, ua makaukau ke alakele no ko ōlua' pakele. "Aole puai wahi leo mai ke Kau-| na Matileta niai, oiai, kona hele-1 helena ua hele a liaikea i huipu | hoi īue k'a waiho a maule mai o i kana wahine. Aole loa e hiki iaia ke hoomaopopo i kana mea e hanal ai % A ka kakou Kadiuela opio Maeao no nae i hoopaa - aku ai i ke kaula ma ke kino o ke Kauna waInne me ke kali 010, a i loko o naj mimne pokole, aia ke Kauna wahine Hupo ke hookuku ia ula, a ua llima kokua lioi i holo inai ai no kahi o ke kiuo o ke Kauua wahine, a iloko o ka manawa pokole, aia ua Kauna wahine uei ua kaawale aku la m«i ko laua Home Kakela aku tne ka maalahi, a pela uo hoi ke Kauna Matileta, a i ka pakele anā o na Kauna, ua itni āku la ua Kadinela opio juci i koua wahi e pakele ai. No ka mea, i ka wa i kaawale ai o na Kauna, oia no.ka wa o ke ahi i holapu ae ai ia loko o na wahi a ua Kaiiueia opio nei e manao nei malaila no oia e hemo aku aiJ a no ia mea i huki wai la oia i fce| kuiii.i u iiuiv.i aku. oui iuu ku uo-

o u ka u ifao ai i kf kaif!i|nku la o!si ; ,i k.l u'ju<> o ka l«nāi, a lualiiil» m; ( i ii!i«j]mu i.ho ai i ke kanla a ilio !«u- s k« po!i'j o' na sk*W(h f»ok<»fe'" $ta olh «W< v ka huiu o iWio <j ub i«j him», i I<H)io}iß n<- !i! i nn r lfnw- fa aku ko laua hoopateelg-mma o ko iaua alo. A he »iea oiaio, Kadine!a opio npi imna o M lfauna e like ute ko iaua ■ a ua mau ( Kauna nei hoi i apo tbai ai i ua iv*tuiiiuJa wyiv. uvi ,Uitt k t! ululia puuuk' na yl?to Bootnftlkni hc i.ui i, liiuii i p:ij)aM pu iho ai inahuia « ua opio uel. Ma kc ano oia iko lana hoopakok, .me kn hiki ok: | iw>i i ua nian Kauna nei kn liy<ji»aopopS mai o kc kaiiaka opio no [ keia a latia i aie t«ua ai i ko luua ; uiau ola } a laua hoi i ■h.uli ai no ka Imakan» a laua imanao ai e liaawi |aka iaia, no ka mea, ua liele ka he* [lekeiena o aa Jvauiuela opio nei a ! pouli pu i ka baol(«le o kii ualii. a liM» ka k>ie waie 110 o ua Kadinela ioj>io'Jtiei .i ike ia ai he iiauinaiia oia uo ka Halekula o ua rrx>a ike .Vkeakamai. O keia ike, «a loaa -kokn uo i ke Kauim, eia nae, aoie oia ī niuau aku, a hui]rti iho hol ,uic kona iuinamina i ko laua home kakela e iiauu ia aiia a uu alulo iiiuuauiuiia o ke alii, ua hoopilihua loa ia ko!,:t nuui>uo, a pela no hoi tii«i ke Kau- ■ :: walniH' Kupo, o iniii wale ana iio i ua owili iauoho aeae loloa o ke KaUiuela opio. A ua lioukula hoi 0 ua ICadinela opio nei i hoea pu u ai !ii rtiala.il au hoopuni ae lu i ko l«ikou hoakula e noho pu aua we' Kauoa wahiue me xia 'eo luno. A lakou hoi apau, i huli hoi aku ai no ko lakou home imi naauao no ka Jiooluolu aua no ke koeiia oia w anaao. iloko o iia o ua kuiiiu uo ua Kadinela uei no koua hoopakele aua i mau meu kiekie a koikoi loa 'kulanakau-1 halo o Milaua,. o leo iua-j iialo apau e uei nia-, limn <; iih Maeao noi, aoh' ia i iilo bjyi)ieo i'ian ona apiiu iioko, tac kela u.iau liaahua i piha uie ke akahai. Ao ua Kauua hoi ame t .kp. laua mau kauwa lehulefeu, aole loa lakou 1 haaiele i ke kaliua o ke kakela a hiki' i ka o o na kukuna o ka la o ke kakahiaka nui. Akahi no lakou a haalele" iho i ke kahua pauahi iloko o kona mau, hioiiiona hooiuauao walohla, uo ka u.iea, ua anai ia oia u lilo i mea ole. IC laa hoi kona niau paia hioio noiiuha e waiho iiiokaki mai ana, oiai hoi kekahi hapa i hiolo aku iloko o ka hohonu o ka īmiliwai naui o Oloīiii. -V ke uaiui uku i ua hoiuo kela isi nei o ka ima nona keia moolelo. Auwe! ua hala kona mau la naui ame kouu niuu kila- 1 kila. ua lilo oia i l uulehu malalo o na nuiiiuo kakauha o ka eiiemi, aka, aole lua h.u luea i maopopo i keia mau hana puuwai eleele o ka haahaa loa, a he hookahi wale uo, oia uo kela mau maka aloha o ka mea Kiekio Loa ma ka Lani uana hoi e hoike ae i na mea ma kahi ma-lu i ke akea. A ua hof. aku hoi na Kauna uo kekalii o ko laua mau home iiaui iloko o_ke kulaiiukauhah-, me ko laua hoolalia pu ana ae hoi e haawi noj laua i" lumei'i tausani dala Ilaila i' ka mea nana e hooia uiai aua i ka' niea nana i piihi -kolohe i ko laua honie. 0 keia hoolaha a na Kamia, u« kouo aku ia.i nu mea apa"u e imi a e iuili, eia nao aole lie hookahi o lakou i hulawai lue na ulia laki 0 ku halawai ana iuo ka puuwai eleel(>, a ahai pu 40 hoi i ka makana a na Kauna i liaaAvi ai i ka mea e loaa aua. Eia nae, aole 110 ka uelo ana a hoopau ivalo kekahi po,e i ka huli ana, aka,, u« hooiuaū aku no' lakou i ka huli: ana, me kela ako no | iloko 0 lakou e hwe haaheo ae i keiu | niakani i !ilo maoli i pulakaumaka; uo lakou. j Nolaila, 1 kaj piha ana 0 ka hookahi mahina sjiailku po' mai 0 ke kakela i pau f ke aH, ua hoouiakaia ae la jce aua i kukela liou uia Ifah| no 0 ,ko k?kela uiua i ku ai, a, uj3jbgi koua kulaua apau kS ke kahi-i ko. Q kei»i 0 ua

kauna e kukulu h>«u i ko. f<jua Ka-| kela aloha i nalo aku, 0 ia ka mea' nai.u i hoek<nm> 11 ia ti'iri il"k>« '>! 'kftkalii aie nui kuahewa u Ekolu-liu-j īoilioiia muwaho at 0 ua <lula ua wuiwui' apau I loau Iu huui. Ayle loa laua i iioomaopopo iki i jk<.ia )n*s» a'-hiki wale i'ka va i pua ;ai ke kahua 0 ke kakelu hou i kn hauaia;. akahi »0 laua. a ike iho, e |>okole ana ko laua waihoua. Oia ka laua i noonoo iho i i kahi 0 ke da!a e hiki ai ke hoolawa i keia lilo nui hoahew-a i ole e koino i ka aie kuapapanui, A hooholo iho la lauu 0 hoouna aku i letu i ko laua inakuahiuie linnaimā ke Kadinela elemakulo Maeao, uo ke 1101 ana aku ikoua oluolu nia 0 ke Kauna wahine Kupo la no ka haawi ana mni i nu kokua. Uō hoounū, ia k tt leta a u£\ loaa aku i ke Hfadinela Maeao. I ka loaa ana aku 0 kela leta. i ke Kadinela eleinakule e hoakaka aua i ko laua poino ame ko laua noi ana aku i kana kokua ana mai: he mea e ka piena 0 ua elemkū'le nei. Me kona hoole pu aua ilio, aole loa oia e haawi i hookahi kenela uo ke kokua ana ia laua, ua hana mai laua i kekahi hana ino loa i kana moopuna, a 0 ka mea hoi nona keia iimolelo; a i mea e a'oia ai laua, he mea pono e nele laua i na kokua mai ia ia aku. 0 keia leta a ua mau Kauna nei, ua waiho loa aku ua Kauinela a-00 nei imua 0 kana mau moopuna (na baroua). 1 ka wa i ike ai 0 Veioleta i ka poino o kona mau makua nana i hoauwana iaia, a i hoomainoino hoi i kana mea'loha; he mea e koua kaumah! Ala mai la iloko ona ka "hoomanao aiia no ka īlome Kakela i pau i ke ahi, ka hoine hoi i hoohuaia mai ai oia; kalii hoi naua i hiipoi laia i kona mau la opiopio; a o kahi hoi na-na i hawele mua iho iaia i na la kikoni hoeha ili a ke aloha. No keia mau haawina ehaeha i loaa i ua Veloleta nei, uwe iho la oia ine. ka naau welenia. Ifo ka mea, ua' kapae ae h* oia i na manao'inaina no kona mau makua, a kanu iho la i ka anoano o ke aloha no laua iloko 0 kona puuwai. - \No Hone hoi ka Barona Kalola aole loa oia i maopopo iki 1 na hiohiona kaumaha o kana Veloleta. No ka mea, aole loa o Yeloleta i hoike iki aku i ka leta a kona mau makua i hoouna mai ai i kona kupunakane a hiki i ka wa i ninau okoa aku ai ua Barona nei i kana wahine i ke kumu o kona pilikaumaha ana. Eia nae, aole no oia i hoikp aku a hiki wale i kona wa i noi okoa aku ai i ua Barona nei 6 hoohiki mua 'aku imua ona no ka hooko ana mai i kana mea e noi aku ai." O keia noi no nae a ua Veloleta nei: ua lilo ia i i:iea pahaohao no ua Barona nei. Aka, ua ae okoa aku no oia i ka m'anao 0 kana wahine, malia pahfi ; he mea ia e nalohia flku ai ?ia nianao kaumaha mai kaua aloiia ae. JSo keia oe oluolu ana aku o ua Barona nei, oia ka Veloleta i haawi aku ai i ka leta a na Kauna i kana kane, a ua Barona nei hoi i heluhelu iho ai i ua ma-i nao 0 loko me ke akahele. I kona ike ana i ke noi'a na kauna i ko laua kupunakane 110 ka ekolu-hapa-ha miliona dala; ua oki-pu iho la kana heluhelu ana a kaulono aku la kona maka mauna 0 kana wahine me ka pane ana aku i keia mau wahi olelo u'uku i awiliia ine ke aloha kuio: ' . "Aole a'n mea e ke'ake'a aku ai i kau mea i nianao ai. ITe hookahi wale iho 110 o ka huikala ae i kou mau makua niHiloko ae 0 keia pilikia hewaliewa i loaa ia laim me ka naua ole ae hoi 110 ka laua mea i hana mai ai me ka lokoino ia kaua'" Hoopili mai la 0 Veloleta i kona poo ma ka uuiauma o kana kane me ka hoopuka aha ae i keia mau walii olelo uuku; "Olelo maoli uo oe e. K«u Alolia ina na kauu e hookaa keia aie; oiai ua hoole 0 Tutu aole e kokua ia laua i hookahi keneta. ? - "Aoie a'u mea e keakea aku ai ia oe, koe "wale uo 0 ka hooko koke *kv»" wahi a ka Barona i panai hou iho ai. Me keia mau mea i kuka ia maw*«na 0 lauu, ua h&na iho la laua; j«« ka nmlu loa me ka lohe ole 0 |k% Kadinela Maeao. He mea oiaio,.'

ma Kauūa e k#ii ana no ka hop-iia o k* laua I«ta. f'a loaa poJol' j i aku ltt )a j«ua ka bila kikoo o ekolu ]japabe iuih'oue d.i!a nm ka inoa o ke Ku<jitj<ria Maf.ao. A laua i ni.anao kubjh«viM ai iia ku laua nie.kuakano haaauna aku no lu keia f-ia ka na ke kauaka no a laua i homo ai aia6 ka iau« kaikam&hiiie puuwai! . I •sTolaila I k;a wa i loda si o keia' haioa dala, xis hoonee koke ia na' lu»na boi a ua matJ -KaunH i»ei oia' liam iiuua m« ka hoJo|>r»jio. A o kf» uo ko LiUA huii sna i k<> iaug h<<o-' pakele, & hiki i k» lohh B u(t iloko o\ ita haiekula. Ka mea hoi uana i; iwO|»uiwa ak uia UiiUj mi<- ky. fa« opio okoa nuua i hoopakele ia | i*uft raai kt i»aina mai n kd ahi,j o ia opio no ku k';ia a īaua i h«Ji ai mai o kana mau hana koa mun' loa a laua i Lke ai ame ka pakele' ma« aoa o ko laua mau ola. Ka laea hoi nana i hoopiha loa aku ia laua me ka hauoli duī. Ma keia bui hou aua- o ua raau Kaana ufti tae ua £adinela opio nei i loaa ai koua iuoa i kawaaina ilok<j o ke kuia o Hone de Vila. Aoie qo i hoohuoi ua Kauua no leeia inoa o ko laua hoopakele, eia .n»e, u& lawa oa haaa koa lua ole o u& Kadinfcla opio nei i mea uana e hoopipili ku i na manao aloha Uoko o na Kauna uei nona. A e lawe mau ana hoi ua mau Kauna nei i ua Kaāinala opio nei uo ko laua hom<i, u peia uo hoi im ka hoomakaikai rna na wahi kaul*tta apau o ke kulanaleauh&le o Milana. Iloko o koia wa a ua Kadineia e hui pinepine inau nei ma aa Kau/ia, aole ioa ua mau Kauna aei i »oi. aku i u& Kauinela opio nei no kona inau makua, no ka maa, ua aiaopopo mua no ia laua, aole e ae iki aua ka opio e hoike aku io Laua no ia rtiea, a pela iho la i hiki ole ai i na kupium ke ike o ka laua moopuna no keia, a pela hoi ka moopūna no kona inau kupuna ponoi. Nolaila, i ka aneane ana ruai e hoike ke kula o ua Kadine]a opio nei, a o ka pau ana no hoi ia o kona mau makahiki noho iloko o ke kula loaa mai la ka leta o kona mau makua e hoea ae ana lakou no Rama me kana m©a i aloha ai, oia hoi kana kaikuahine aloha Maria Varanata, no ke kali ana hoi iaia a hookuu ia aku mai kona Lome imi naauao aku ana i iwho ai.me ka hoomanawanui. 0 keia leta i loaa mai ai i ua Kadinela opio nei, ua hoopiha loa ia oia me ka hauoli, %n ahoi i hooholo iho ai aia a hoea j mai kona mau makua, alaila, oia! kona wa e hooīauna aku ai i ria| Kauna kona maif hoaloha oiaio o ke kulanakauhale o Milana mawaho ae hoi o ka Haku Hugo nana e malama anā i ko lakou home ina kahi kuaaina kuawahie o Rama. N'olaila, i ka hoea i'o ana mai no oia la, ua hoea i r o ae no kona n&U makua aine kana wahine itoopalau no Rama a kali nona, oiai hoi lakou i hoomaiaukau iho ai i na mia hoohiwahiwa no ka wa e hoea aku ai oia, nolaila i ka i pau ai o ka hoike ma ka loaa lioi iaia o na pepa hooinaikai ame na mahalo ltiekie ana lioī nona, ua haalele iho la oia ia Milana no Rorfa. I kona wa i hoea akn ai, lie mea e ka hauoli o ka makua ame ke keiki, a pela no hoi ua Kaeliuola opio nei «me kana Mnri a Tiu- UJ)a . ta. A ua 'm&mia ia hoi ki kalu"

i(tau ia leale« he «;Tu« ina ua «ahh 'kuawahie n«i u Rarna no kn hauo iunbo o kt) Kadinw2a opi<>, a he- mea auo hou no boi ia i tjce ia e ni* kaluaama o ua walu kuaaiua rm t n ua luiiiuiuu kuia uiau lfi lealtru iloko o ka hauoli auj<; ka nialulm, oiai ua hoea mai ko Iloilo ko Manika ame Weea i kahi kuaama o Kama. He mau la ka&aka maoii uo ia o ua wahi ku&aina nei. | Kolaila, i ika pau ana o keia mau la lealea i haawi ia ai no ka hanohano o ke Kadinela opio, a haia ae ia hoi ka pule hookahi, ua iiooniaopepo ioa īa ae la ka wyro o ku Kuāluela opio Maeao iue Maria] V,'irnnula ina lealiī %vH?iie o Rarnn. A mamua o ka hoea ana mai oia !a nui hanohano o na opio, ua noi inua sku la ua Kadinda opio u<:i i kona m»u makua e hookuu niai iafa ame kana Varanata no ke knlanakauhale o Milana, o keia noi a ua Kadinela opio nei ? ua ae oiuohi fa aku ia e ka Barona ame Veloleta kona mau makua i ukali ia hoi e ke kapena īene Ahji, no ka malama ana i lfft mluhia o kona inau Haku opio. A lakou boi i haalele iho ai ia Haina no sfslana, ka mea £oi naHa i hoopiha aku ia Maria' Varanata me ka hauoli no na niea nani o kona mau maka a lakou I hele ai ma keia huakai a lakou. A iloko 0 elua la hele ma ke ano akahele, hoea aku la lakou no ke kulanakauhale o Milana, a* ma ka hoine o na> -Kauna kiekie lakou i kipa aku ai/ a na Eauna hoi i āpo mai ai i *na opio ame ko laua nkali me ka hauoli nui, e like no me ko hnia makee 1 ku opio nana i hoopakelo mau i • ko laua man ola, A be nui »o hoi na manawa a ua mau Kauna nei i a noi aku ai i ua KadineJa opio nei, e hoike mai no kona inau makua ame ka "wahine opio ui a laua ! liaupn ae ai no ka laua Veloieta aloha, he hookahi wale no olelo a ua Kadinela opio nei o ko*u kai- ( kuahine rto keia, a eia no hoi ko'u wahi ma na palena o Milana n«5. JJa keia mau olelo maa mau uia ka waha o ua Kadinela opio nei i' hooki pu mau aku i aa manao hoo- ■ huahualau o na Kauna. A mahope , o ko lakou hoohala ana he e&olo , la iloko o ke kulanakauhale o Mi- , lana, ua kono koke ae la oia i na Kmīha e hee i kona wahi' no ka hoolaima ana aku ia laua imua o kona mau makua oia wale no kai ike no kana mea i manao ai ma ke ano, o kona mau hoaloha oia keia waho ae o kona mau hoakula iloko' 0 ke kulankanhale o Milana, a ua| ae hoi na Kauna i keia kona a ua Kadineia opio nei, a lakou nei h<>i| 1 haalele iho ai ia Milana no kahi 1 kuaaina weliweli o'Kama. ' Ma keia launa, ame keia hoi p» ana o na Kauna me na opio no Kama ; i hooi ioa ia aku ai ka pipili o ko laua mau manao me ke aloha no na opio, oiai ; ua lilo, laua i mea nui iloko o ko laua puwai nana no hoi i hoopiha pu aku I ua man opio uei me ka liauoli ma keia - huakai hele a laua iloko o Milana. A uu Kadinela opio nei lioi e kapa mau aku ana i na Kauna, "0 kona mau hoaloha." Aole no lioi be mau kuia ame na alailai i loaa ia lakou nia ko lakou alahele if niki j ko iakou hoea maalahi ana no kahi kuaeina kuawhie o Itama. i la lakou i hoea aku ai, ua lioopahaoha{? iki ia no ke Kauna Matileta, oiai, ua kamaaina oia i na kainuhi apau o Hama # a no koua manao he mau mākahiki loihi i i ksuihopo ae, a ua Iloi ae hoi ke ikulniiH aina, pela aia i poin^.

& puiuku. pu ai uo Juui wnu i 'kw u.i, u pwU lioLwi uiu I s4j^ uku ui i ku kau&ka opīo it luua i. alolm wi. Ako lakvu. uo luoi i Imlo pololei aku »i jl jj*y Ja, o kukuhi a iiuui aolioi ame \s>un umu f i»\ppua <■ Loopimi ana, a |.o kaa 1 komo loa aku ai iloko, a no ka. paa o ke kaa i na'palulu aoao, ole e hiki I,ko waho pop ke ike jnai i na ohua oloko, oiai no nāe na 1 ' Kanna i hopwii ae ai i ke !csa ua mau opio nei, a- Bfone iioi me' kana Veloleta ame ka laua walii Lehe hou ka Baroneta wahine Ēma(lia Knpo <• kaīi mai ana n'O ka laūa maii iloko o ka rtimi hookipa | nni oko laua home. !