Ke Aloha Aina, Volume XXXIV, Number 3, 18 January 1919 — KA MOOLELO KU I KA WALOHIA O KA HOOHIOLO IA ANA O KA Papu Suma-na O KE AUPUNI O AMERIKA, A I OLE IA, O KA Poka Mua Loa O KE KUKALA KAUA NO KA WEHE ANA I KE Kaua Huliamahi O KA AKAU, AME KA HEMA. [ARTICLE]

KA MOOLELO KU I KA WALOHIA O KA HOOHIOLO IA ANA O KA Papu Suma-na O KE AUPUNI O AMERIKA, A I OLE IA, O KA Poka Mua Loa O KE KUKALA KAUA NO KA WEHE ANA I KE Kaua Huliamahi O KA AKAU, AME KA HEMA.

"Hatog Owai "O ka waapa kiai a ka pane. Ca hulo mai la 3bla waapa a pili i ka waapa l&ua, me ko Lui ikejnaopopo uku uo i ke pMO o keia niau niea e haua ia nuti uei, a oia ka ua Lui nei 1 puaAMkialie ae i il^'kō " ' U -1-IP 1 1 0 I kuiana pihoilioi ole, •• \' i; ,' 0 ka oi loa aku keia o ka hopena ino loa a me ka po'pililua. l'a maopopo inua no \ !M.a t kala !>■... o ka i:ī !,t» u kt'!;l kll" iana a'u i Jawe ae ai, ina wau e loaa pono niai ana ma keia waiii. la> niea oiaio loa, e lawe ana keia poe kipi e hooko i ko lakou manao e pepehi'ia'u a make loa. Ixihe pouo loa aku la o-Lui i ka pane ana ae o kokahi leo mai, luna mai o ka'waapa nma, e ole-i 3<» ana i ka ka waapa elua;'" he kanaka kekahi eia iloko o ka wai nia keia whi kokokf; oiai. ua lohe inai nei iuakou i ka poo o.ka wai ma keia wahi, i kona wa e a-u ana, •'Oia ke kumu o ko makou holo ana' mai nei maauei. me ko makou mahao loa mai nei la hoi t . I Q aa mai ana oia ia makou, oia xm\ m nalowaie koke iho nei no nae oia. ••Maha ha. ua liala e aku nei īua ma kekahi wahi okoa aku?

jwaiu a ku kekalii waapa i paiae I -lii koki; bt> oiu mu jK.eja w aiu, aeile i mamao loa jaiai au*»j aku," wahi a ko ka waapa i puuu aku ai. j ' Ucal»u auauei ka Waiuai o Kaua a-u uua ibo mafe|n waiii?" v\aiii u ka paue a ko ka waapa eiu. Vvaki alakou i pai»e hou ii»ai "La maopopo juo i'a ouauie paha e ae'aiia kekahi kauaka e aa e a-u mai i keia loa, a e īiiauiia i koua pia, maj papu iuai a hiki iwalio i" ua umuoku. "La īuaopupo uo ia kakou, h,e pupuie ko kauaka e $a ana e a u mai i keia ioa, e i|muiia ai i kuua oia, i ai aa na i-a nuuui o Keia moaua kai hohoau," waiii a kekaiii mea e ae, o ua waapa ala i»o i paue ae ai." .■■■'■ "l& maopopo ao ia kakou, he a-u loiiii aua 4eia k« m. ina keia kowa; eia me Re ala, he kanaka keia ioa i ka a-u a 1 harpu lOae ke koa, ameka mrifeaOfe?ltfoiaiia, e pono no kakoii e makaaia ioa i keia kanakajlnai Keia manawa aku." I--1 keia manawa i hok£hoi hope like aku ai na waaslj®a elua e me kekaiii wahi kowftftiku mawaena o na waapa a ®a; a ma ifa waiii kowa ala; mlwila o Lui i eim iiio ai iloko o k|. i īpoiipo oka moana, he mauawa pokole, oiai, ia ana ua mau Waapa fl£lS, m<|w:a puahi nui, i mamao loa a&K ai iaūa iuai kahi aku a Luijl iuu iho ui iluku o ke kai. la Lui i puosfo aejp, hoolai jjjiiiif.: iiio la oia iiuiitp.o ka ilij'.ui; iiic ka hooipaujyi|i aku i ka a-u āo mua ma 15® alahele. Ua nalu iho la ualj«hei oiai oia e hoonee kino no mua. Ina p|K ī maUe iho na ma kalii a Lui i iuu • He mea m 'iilā ua ioaa pono o Lui e oili a'e ai iluna o • ieia uae, aole iiela ke alakai ia ana! o I i'ia l-'iiikai jiufrnjfuia a ua Lui uei, peia īho ia i maopopo loa ai/ he me ala, aia ka lihi& o ke Akua maiuna iho ona; no kona pakeie; a i hoopakele ia'hoi i4awekauoha na papu i loko oia mau hoi'a ikiiki o ke kukaiakaua. i keia wa a Lui. j a-u aku ai no iiiiia lt he u!vU la aa i ka olelo ana ae a ke alakai o ua mau waapa ala. "E holo kakou iwaho i kiilii a i»{t auiuoku kauae ku mai !a. niulia paha. ua hala loa aku nei. uo : oiu. no rnua, i ko w .kako,u wa i hoio aku nei ihope." Ua hoohuli koke ae ia ua mau waapa ala; a holo pololei aku la mahope o kahi a Lui e a-u ala no kahi o na aumoku kaua e ku mai la iwaho i ka nuku o ke awakumoku. Oiai ua mau waapa ala e holo 'aku nei. oiai no ka w T a i luu hou ilio ai o Lui iioko o ke kai: a hala ae la ua mau waapa ala a elua ma ka aoao : o ua nei. Ea ae la ua Lui nei,. a a-u aku !;i m:ihr jio o na waapa.'a ma kekaiii ulia iaki i ioaa iaaa, ua pa ao la ia Lui kekahi kaula e kaualako aiia iloko o ke kai mai kekahi mai o ua niu waApa ala o na kiiii (' h"lo ala maniua, a oia k:i ua Lui nei i hopu iho ai a paa. a puana malio ae l(ime keia mau olelo. ] "Ko hoomaikai a'e nk au i ka lnna kokua o na lani; ;a'u hoi e ake loa nei, e lawe akii ia'u me ka palekana i kahi o Tia. 'nioku-; kaua, me ka īeta hooko kauoha ka ola ame ka pallekana o' Piipu Sama-na a no kai h&nohano o kuu aina hanau, a-me kona hae aloha malalo o ka lhoomalu ana, a Mekia A. Enekona." Nolaila, ine keia kokiia i loaa !iho la ia Lui i loaā ai iaia ka'maha nui, a me ke a maalahi e hiki akn ai]i j® wa pono no kahi a na aumj>kw e> lana mai ana. Aho na w J aaf|a hoi o ln>lo la, ke holo ala laim ma ke kulana heihei, nona ;ke scowa mawaeiui o laua, he |an|lima kapuai. | v x i

He maoawa pokole ia holo aiia aku a ua inau waapa ala, īne ko liuiu nliai pu aiia aku ia Lui inahppe o Kua, aiio kukoko !oa aku la laua malippe o iia.aumoku kau& (? a m«r ia hoolaaa iīio ai iia īuau waapa ala, no laua hui k'ukakuka iho lā i ka lakou mea |6 haua.ai ia maiiawa. . Oia ka ke alakai o kekahi waapa 'i paue alik ai, "Aole kakou e poivo e Lookokoke .loa aku a na iiūmokn e ku mal la, o iko it> inui iiuanei kakoi n "He moa kanalua ole ke ole)) jae, ua oa tiiaot>npo kakmi i''k la kannka i a-u Tipi i kftia loi mai papu Sttrnatia Hiai i nei po, P«n6 ae la kekahi k/inaka mai kr*kahi waapa īoai, "He kmialua loa ka'u no ka hiki i'kela kanakf ke a-u mai |>apu Sama-aa mai ilo ko o keia kowa Ioihi." 0 oMo apau eia no o Lui kē lohe aki nei me ka maopopo. . O keia manawa a ua poe ala i 'kamailio nei, me ka maopopo ol< nae o ka lakou wahi e holo hoi =ftku aole iho la no lakou maopopo, o ke kaaaka a lakou < JiuU nei, eia no mahope aku o la Jspii kahi i hoopu aku ai,' me kt iawiohe pu ana i ka lakou. mai olelo. •J£i& oae,. o kekahi o na kanaki koe o ua inau. waapa ala, ua ik< liiii aku la oia i kekahi mea po uliuli e iana aku ana mahope o ut »'"U waapa aie, kahi. hpi ia ai 9 ke kaula iloko a k« stai, a o, v ka mouo hoolana hoi ( Lui e hoopu aku nei mahope 0 la kuu, a oi§ kana i pane a'e ai, "Heaha hoi k§Jp. mea pouliuli hope ma ke pyo 0 ke"kaufe?" 0 keia mau olelo a Lui e loht pono nei, ua lijke loa ia me kekak pahi oi lua i hou ia aku ma k£ puuwai 0 Lui, ka lawekauoha is ™; a ua holo ae Ia ke anu inaeeh i kona nui kino; ine he ala e kone > ..okoa uku aha no ia Lui," e ala ao ia ae, oiai, ua makaukai kfju lnakupapau hamama 0 ka pa pa-kti 0 ka hohonu nou. "7\ulje?" wahL a na alaku;. "ī > nana aku aia ma ke poo 0 ke kaula 0 ke poo kcla 0 ke kaeaka." "Aia mahea hou iho la?" wahi hou a ui i mau alakai ala f" Aole iho la oia i , loko o keia manawa." <f Tna pela ua luu iho la paha i lokp 0 ke kai,"._wahi a kekahi 0 na 1 nlakai i pane.mai ai.

"He mea oiaio. ua luu io iho o Liu iloko o ke kai i ka wu ana i ai e ki 211 mai ana oia i ka pu ? a ia Lni i luu ho la loko 0 ke kai ? oia ka wa i Kyki ia aku ai 0 ke kaula a Lui e paa ana, a lioouiaka }jiai la' ua mau waapa ala e ki i ka lakou rnau pu rna kahi mua a Lui e lana ai a kapalulu ae la iluna o ka ilikai.. He i ka wa a Lui i luu iho ni } ua hooinau aku oia i ka luu ana, a puoho aku la uia kekahi «•alii mamao loa mai na waapa aku, oiai, ua maopopo e no ia Lui, 0 ki ia inai ana ua wahi ,ala ana e lana ana i ike ia mai ai e kekahi 0 na kol-lu o ua mau waapa ala. A i kona puoho ana ae,-hoolohe hou inai la'oia 1 ka olelo a na poe' 01111 mau waapa ala. Eia nao, aolcj he mau leo i lohe koke ia aku e Lui, 'oiai iloko o ka wa i kaui ai ol ka pu mai ua mau waapa ala a oiai hoi, ua kokoke loa aku i na aumoku. TTa pli-e koko mai la ka 100 0 ko' koa kiai. "Owai kela waapa ?" Jv"a ia ninau a ke koa kiai i kono aku 1, ua mau waapa ala e haalelo koke iho i ua wahi ala a lakou e lana ana, a kuupau aku la i ka mama holo e ahai ana i» lako\i iho i\o loko o ke awa; a no ke kahua hoolulu o na papu 0 ka hema ka pahu hopu. T ka wa hoi i inalaohio la ko alahelo no Lui, 1110 ka hanu mama aua ao. i kann>e pololeī aku ai ua i.in ala no kahi 0 na aumoku e ku mai ana, oiai hoi. ua kokoke loa a ikaika i koe iho iaia, 1 a~u aku ai oia 110 mua. "E hoomaikai ia ua laui," wahi a Lui i p«ftna ac ai, ua lam\k\h\ aw 0 Montole, a ua pakele mai hoi mai »a '«•Ailpa "kipi mai." Ma*rt>ili 0 keia kok(3s;e K>a 0 ua 'lui nei i "na aumokAi kaua, nola-' ilst> W n«nuk> hehi >valo \ *i& -

ti-u aiui aleu an&, ylli kokoke iu oia, a i>a-e ma'i aua ka lvu o |te koa kial. ; kaupha i'apu Sa;na-im walii,a iiu. īk« uku' la o Lui i ,ka iho L_ke auu iLa a kjikalil uyiu kou lua ka aoao .0 ki me ko kukui,, a oia uo ka i ikt; ia mai ai o Lui, a liuki loa k oia noliHia o ka, oueki, a e paa aūa uo. ke kiui o ka. ltitu kauolia o Pa±m Saiua-iia, uiai a ilekia A, linekoua mai ipa kouu puliaka. ~( "Aiilica ke kapuua o kuia woku?" walii a Lui. "Owau ao iu,".walii a ka a ke kanaku opiopio u Lui i uiauao ole. ai no,kft opiojiio toa, oia la,ke ka|>eiia o uu nioku alu. Mahope iho o ka aiuopupo yrm uiai la ia Lui o ke «eke koke ae la oia i ke paui o ke kjui. a lianwi aku la i ka leta Mekia A. "Ēnekona i koouua mai a. iaia, i ua kapena ala. \ Helukelu iho la ua kapena ala, : ua leta kauoia ala mai ka Xekii Enekona uiai, a o ka manao nui i ua leta ala, e iai uiai ana ia i k( lakou kulana kupilikii ĪBa i lokp e ka papu l keia niaūawa, e pu mai ana ua Jda i ko la kou kokoke loa e iuake i ka pololi a kka ai. Ife ka ,hoajkaka, pilia a ua Mekis A . . Enekoou ala, e kau leo mai aiu i ua kapeua ala, ina aole e loaa aua he inau kokua ia lakou mai ua ,au moku kaua aku, oiai, aia wale no luua o lakou ka inanaoiaua uo ki pnli-kana o papu Sa'ma-na. Hc mea kanalua ole ma ka a,oa( o ka Mekia A. Enekona a me koni tri au koa,. np. ka palekana o .ko. la kou luau ola j o ka. iwua kupon( iLo po iua ko.&koii aoao, oi ai, he kohu ,_ole aa ana aku « paio i ia eha mai i,..1a wa ine ka ipakaukau, o ka pio aku ia papii Samana. ' . ._. Ike iho & ke kapena o na au moku, he pilikia ko alahele u ki moku e komo aku ai mawaena :»ki o na papu a Buregada," oi ai, ua kaulonu ia mai, ka walia < ua pukuninhi o yuinau papii ah iToko ,o ke awa, raa ke alahele a ut moku e komo aku.ai. Xo keia ike i loaa i ke kapena pela iho la oia i kanalua ai ī kt uliao ana aku i kona mau iloko o ka enaena okooko o ke ah mai ka waha mai o na pukuniah

0.. ,ua u ka p ku Loomulu' ana 4 uo ĪWI hoo&uipui aua ak,u, i J>ai»u_Siazuii-iitt. , . , - Ua iUu k. 114. aia i xup ,hx hoouohp.-. / uol«j-poiw au|. i, mu _ oiii ika X*ui e kali .hooiuttiia'Wftuul .. uui ana, 0 k& ioaa. m&i 3ie kupoup, m> ko aa ,aum<fltu kaua komo ana uiai e kokua pu i 1& papu; aupuui Sau3La-aa # a oia k fl T>a i _paae uiai ai i ke kauaka lawe kauoljA, " K e iiopohopo nei au, aole paha e iuki koke ia makou ke liaawi koaku i aa kokua aaa ia Mekia A, ■knekona iioko 0 keia auuu hora kupiiikii ioa 0 ka koouka kaua." O keia mau olelo o ke kulaim hohewale a koia kapeua i hoopuku mai ia, ua like ka walania'oia iuuu oieio me he poka-pahu ala i ki ia inai i ka umauiiia 0 ka Loi,""a ūā"aueaue maoli e ieie ae ka hanu mai koua kiao ae, lua paha 0 ka Haku Nelekon.. ke alakai o ua mau moku kaua' ala 0 akau, iiia aole oia e hoopau manawa wale ana, me he ala, ua komo koke aku ,110 oia e hooko i kela noi kauoha a ka Mekia'A, Euekona, i mau kokua. ' \ Oiai, ua maopopo no ia kakou oaa kaaa (Keiekoua) mau kahua kaua lehulehu no ka haaohaao 0 kona aiiia makua, ie kuokoa 0 koua aupuui, a me ka hehihehi ku wale ia 0 koua hae aloha, he hana iili loa ia na ua Haku Nelekona ala. ' He kanaka hiki ole nohoi oia ke kali i kona ' huhu, ina he mau hana ino kekahi 0 ke kulana hoohaahaa 110 ia iaau mea nui ekolu, ke aupunij ka lahui ; ame ka hae aloha 0 kona aina, aiwa loa āiai lioi ua hoolilo ia aku ka hae hoku 0 ua Mokuaina Hiii 0 ka Akau 1 wahi ua ria poka pukuniahi lokoino 0 ko ka*hema, a 0 ua hae aloha alā, ua weluwelu liilii, a ke ,hoomau ia ala. ke ki ana ma ua wahi ala e kāu ana 0 ua-liae aloha ala, iloko 0 ua papu aupum* ala 0 Sa~ toana j eia nae, aole ia he mea ua keia kapena e nana aku ai. pela iho la, " wahi a Lui i pane aku ai imua*o ke aole e loaa 10 ana mai a oe ae ma 0 kōu mau aumoku k&ua, na kokua elike me kau e hai mai nei ia'u, alaila, ua like inaoli no ia me kou komo maoli ana aku'ia Mekia A. Eneko-

fc haki koke >iio i ko kakou iia' lUoha ilalo. JE kaiiohA pu aku'i na koa wiwo oJe o ka papu aupuni Samana, < koke aku i ka enemi, a < kukala aku boI i ke akea, Le pcx k(>R kupono ole, me aa makaukau t te koa, ke wiwoole, ame ka uaau fto ko au taoku4ititf o ka ak&u." "Peia ko'u manao!" walu' akt kapena, "&o!e e liiki ia'u kt kaawi i a» kokua e like «© ka'u i hai ae «ei, 01'n iuw hoi, ua pale 110 nae hoi oukou i ka Jb.anohfijJo o ko kakuu tae aloha me ka wiwoole, a hiki i keia maoawa hope loa." "Aole keia'o ko kakou manawa kope loa!" wahi a Lui. "E hoomaimio iho oe, i ka manawa auauei nu « ike ai e hokī ia aaa kela hae ilalo 0 papu Samaaa, e ki aloha oukou me na pukuuiahi i ko kakou hae aloha." ¥ Ika /wa ipa aku ai o keia mau huaolelo i na pepeiao o ke kapena opio, ua ike ia aku ka pii .o ka ula me he koko ala i koaa mau heleheme M .ala e h&i © mai tia loaa pono aku ofa Yii®sāis: inale e kikani mau ai i kona puuwaL Ua noho haiuau loa iho la ua ku j>eaa ala ; me kona aalu »ui awa i keia'mau olelo luaolo, 'o ke koa uwp ka wiwoole a a ei kanaka. A uo kona noho mumule loa ka puai leo ole, oia ka Lui i pane' aku ai, "Ina aole au palapala e hoouna ana ia Mekia Enekona, alaila, e hoi ana au i leēia manawa, oiai, ke kau mai la kona man maka o kx>'u hiki aku." Iho aku la ua m .i,lalo no lōko o kona a kakam iho la i l«ta na Ēndcona., e hai aku ana no na kumu e hiid ole a i i kona niau aumaku ke komo aku iloko 0 ke awa, a aaawi aku i kekahi mau «kokua ana iaia. Oiai na papu eha a ka;tsnemi e ki hoomau nei i na manawa apau. f A oiai tt».kapeha i hala «Vw ai, ua pu ia mai e ua kapena ala, he e haawi aku ia Lui i mau mea ai, a me ona paalole mah#na no Lni,aua hooko ia aku hoi i« r kauqha,. me ka ewaewa ole, 'me .ia lawa makaukau o Lui ma a»o apau loa. % makaukau ana oua leta ala a ke kapena, ua pii mai la oia no ka i, a haawi mai la i ua leta ala ia Lui, me ke kauoha pu ia ana aku, e hoolako pu ia mai o Lui me kekahi o na waapa holo loa oluna o ua moku ala, a o ua waapa ala, oia kekahi o nfl waapa hteihei. 0 keia waapa i haawi ia mai la, he waapa loihi, i ka£a ia. he # oia kekahi o na ano waapa i kaulana ina ka holo np ,ia ,hana he heihw, a oia ka waapa i hāawi ia mai aao Lui, oia kona waapa e, hoi aku ai. Oia ka Lui i haawi aku ai 1 na hoomaikai ana 1 ke ma ke kunou ana aku. v * j A i ka pau ana o na mea a ke ka-: pena iTnakeraake ai uo'na makau- ', kaujio kei» huakai huli hoj 'a Lui no k» |«pu Sama-na, oia kana i iho aku ai a kau aku la no luna o ua waapa ala a huli hoi poīolei aku la no lailu o kd kauoha, e alo pu ana hoi i na mea oia ala huli hoi, ma■waena āku o aa enemi. I Ua olelo »a, mai ka wa a Lui i 'haalele ai ia pupu Sama-na, aia

,ixjau o ilekia Eaekona i luna o ke kahi wahi nohp iaau Lahiko £ mai i fea noho mau ia oia, a a hopip aaa -ho wahi kukui ihoiho .iluua t koua wahi pakaukau k&ksu. Oiai hoi i!a poka a ka eneun ia mau hnra e ki hoomau fma ; a i hoolilo oi<a ia jfapu āamima, i Fiooilina no hh inanaō lftija mau inlnut* a Ewkoua e okun &ria- iluna o un wahi īioho luaii ala. ? 'A *• uoonoo nui arra uft Enekuna ala no keia ninan hookahi wale iho no, "Aula o Lui ka lawe kaeoha V Ao kn Ina ona nimm: Ua "līlk) ola anoi oia i na aumoku rue kaoa 3eta? 35k01u: TJa make anei oia ma ke alahele? - ' - Ui' 0 kcs kiai % o ke awa e jju oia ' nn-n e kuu m%ji iiei iiuua o iuau xuaku, XI Ina aole pela, aīa|la, aa pown ia aku oia a 'make īua kona alahele. hakoko nei k«ila mau iuanao i ioko-o ko Enekona waihon,a noonoo, me kona moeuhane mua ole, eia ae 0. ui ka wiwooie, oka kooko kauoha ke huli hoi mai nei me l.a iekaiiii i ka papu iloko o keia mau hora wanao o ke pouiponi, Oka hapalua ia oka hora o Jws kakahiaka i haalele aku ai q Lui i na auinoku, a huli hoi mai lz oia inaluna o kona waapa heiiiei J|g|g loa, a lue kona jnau lima koJiu koua ht'jf hopu iho Ja i a hoouohoiioho pono iho kuiana, Mē na mapunahoe ekolu, a ana i kifee iho ai i ke kai, ua īil-. ka ikaika onou o Ua waapa al-", me kekahi mokuahi hoio e mahaenae ana i ua imna kai, a no keia kulana hoio o ua waapa ala, a Lui e ,ike pouo nei, oia ka mea iiana i ,hoohauoii loa mai ia Lui, a oia kana i -puana ae ai ia ia iho. He iuea oiaio, o keia huakai hoi hope a'u, oia ka oi loa aku o ka inaikaala ia e ka enemi, aka, e lioao aua j na? au e lanakila maluha o ko'u -hoi pupio ia mai, a e heihei hoi i ko'u jola? a me ka make ia manawa like, mamua o ko'u alahele. ĪJa hoolana iki iho oia ma ia wahi me ka ha-Io aua mui imua, a hoomau aku la i ka hoe au|i iloko o ko kowa, a i kona maiypra i komOpono aku i ilok'o 'o ke moku, a o ka Jik.e. lioi "ia \ hiki aku i ka papu Samana,