Ke Aloha Aina, Volume XXXIV, Number 4, 25 January 1919 — KA MOOLELO KU I KA WALOHIA O KA HOOHIOLO IA ANA O KA Papu Suma-na O KE AUPUNI O AMERIKA, A I OLE IA, O KA Poka Mua Loa O KE KUKALA KAUA NO KA WEHE ANA I KE Kaua Huliamahi O KA AKAU, AME KA HEMA. [ARTICLE]

KA MOOLELO KU I KA WALOHIA O KA HOOHIOLO IA ANA O KA Papu Suma-na O KE AUPUNI O AMERIKA, A I OLE IA, O KA Poka Mua Loa O KE KUKALA KAUA NO KA WEHE ANA I KE Kaua Huliamahi O KA AKAU, AME KA HEMA.

"Ilīi-Io! o">vui iela ma 1 k;i w:i a Lni i i koia leo k;iljc;i, liooinanuo koko ■ao la oia, »a ike iu n ua waapa Jaai i keia iimimwa, h oia kana i ho' h 1( iho ai, ō k;f!ia hoiia kupono w le iho tio (• liana ai, kuupau aKu 1 koim ikaika a puu, iria keia ala huli Loi, no ka iieihei ana no ke ola/ auie ka Miake; a oia kana i pane a<- ai: * iiii wuupa powa } ae iii< a oiaio ioa la; aka, aiu na« a nui ko oul i i } a iu<- ka holopu o ko oukou niau waapa/ alaila loaa mai ,

I Aloia niau inanao' iloko o Lui, !:iiak-i lioii ilio 'la oia e kiōe i ;j; ;t j. u !l;t IiOO iloko 0 ke , !..:■ -a ; ia liiai ai e na . «'aapa kiai o ka nakoke; oia ka ,i a • lolm- liou ;iku ai 1 ka leo i ka pane ana »uii nie ke kalakala. "Aiu uia Ko ii«;lo ala, o ka waapa kela o ke kiu a kakou i huli iho V mi, k<; huii hoi ala oia no ka papu Suiua-im." j Oia kuke nu ka wa a ke alakai |o iiii waapa i lunnvi mai ai i ke kauoha ia Lui—r , •• K lana inalie e kola waipa," waiii a ka ieo nui o ua aliikoa ala i pane mai ai ; me ka hoomau ana inai; "I!c iuakalua waapa ko m&kou nui, a u alako wale no makou me ua pu laii'ela o ke ano hou. E |lami malie iho malaila, o iks poj no auanei oe i ka hoouua ia aku o ,L\; iWnkui'ua uo ku kipuiā jia o kou peo a no ka hoopuehu ia aiia 0 kou lolo." \ , K , ,ī iiui u na aliikoa ala, ; a«' ii :h•o ko kai ■ kuoiio; a ua hiki ke ioho ia i na uapo o ke kulanakauhale; a ia wa uo i piha ku-i ae ai o loko o ke ,r.va i :ia wan]Mi kiai. mai na wahi ; like ol'o īuai o ko awa, a ke nana aku;,ua !ik«> niaoli lakou me na i uioku i' hookui ana iloko o ke ku- 1 iaua o kekahi hooili kaua i luii- i kau. Eia nae, iloko oia nui hewahewa! t o Ua !tiau waa])'a kini ala, niawae-j ■ na aku o lakou i oili akn ai Ojl j jU i 4a lawe kauoha ine ka mauu- h Ueu ole; Oiai uae, e olohio aiui na|l }>oka like ole maluna w Q poo 1 u uu l.iīi n<i; oiai oia e kuupan

1 ikaīka hoohana o kona '•""•i. "* ,J ki« akt! nni c !M . ■mao um aa il« diuia nae o u& uiau waapa i liiii liimm aku i ko J.ui , P 11 ; a « mo© mm ana o lui iluna 0 ki'am waapa i b v« &n« u iie ioai ui j ka aku o ke ahi mai ka walia aku q n& pu a na waa l>« o alualu nei iaia. Eia aae, aole i maauheu aku q Lui ia lakou. ! 1 E lohē ana o Lui i ka 100 āoi aku o kekahl poe īna ua waapa aku <* iiliwhi jikts noi iaie, »e ka Loommi Hua i k« kauoha aku ia £ui, iii'- ku jiunai pu ia.aku «īo uu kaai paapaina a na pu raUela, umu po panapana. A i kf kokoke loa aua aku o ua mttu waapa alaj ua kahea aku la aa aUikoa ia Lui, auei oe e huawi pio mai ana!"" "Aole loa,"' wahi a X.ui, oiai no oia e kuupau i koua ikaika, iiie k:t 4 Loohoka ia q ua mau waapa ala he iwakalua; a oia ka wa i haawi I i'i !>ku ai o ke kuoha hope loa ia i f.'M īi'M k;i.hnawi pio uiai. i Oia ka,Lui i paufe hou tnai ai, '*n milīnu 5 lohe m'ni wi. nole auu ia oukou." -N r o ka loaa ana inai o ke!a pane iiuii h Lui mai, a no ke kokoke loa uohoi, haawi ae la ke alii koa i ke kauoha hou tio kc ki ana aku ia Lui, uie ka huaolelo, "Hakaukau, <• ki. ! - ! f v. Liu s ]oh.e mai ai i ka huaōlelo makaukau, oia ao koua wa' i moe iho ai iloko o ka waapa, a ■hihio ae la ka poka maluna ae o kona poo, a i ka pau ana o ka lakou ki ana, ala ae 1a o Lui, a hoor:;■>') ii'in aku la i ka Jk.<- uua no E ka-iūake-loa ana i ka holo o ka waapa e like mē ka ikaika apau : luaa ia ia, rae.ke_ake i-ui e.lioea. koke aku i ka pahu hopu o koua alahele no ka papu Saxna-na, a oia kana i puana ae ai me ke- kulana, pihoihoi ole; o ke kauaka koe oi#io. "110 elua hapakolu p ie alahele 1 puu ia'u, a he hookahi hapakolu wale uo i koe, a iaa aole.au e makc ana i ka lakpu njau poka; al|ila, he inea oiaio loa, e hiki e aku a»a au i papu Sama-na i ka wa pono." A no ke kokoke loa o tia waapa e alualu nei ia Lui i ka Papu Sa-ma-na;" ua lohe maopopo ia ko īakou vt m u 100, a me ka nakeke o ka ilakou uuiu hoe e alualu ana i ke[kahi mea, ua hiki ke ldhe maopopo [loa ia ia uakeke e ria koa kiai 0 |papu Sama-na, a me ka Hekia i Enekona. Oia ka ua Mekia A. ala i puna malio ae ai iaia iho no, "0 I.ui paha ia e alualu ia nei e Tia kipi iloko o ke awa?" N'olaila J Hbooupa koke aku o oia li kekahi mau koa me na kukui, a fhaawi 'aku' la i ke kauoha e lawe a Ikau mai mawaho o, ka papu, i hofike e hai aku ana ia Lui, ua lohe [ ia ka o ko na alūalu' ia |ana e ko kapapu poe. i I ka ike ana tuai o na waapa ki!ai i ke kau ia ana aku o ua mau i kukui ala, ma kahi a Lui i makemake ai; ia wa i 1 maopopo ai ī na i waapa kiai, ua ike ia lakou e ko i ka papu Sama-na poe, pela Ikaou !i hooki koke iho ai lakou i ke alualu ana ia Lui. ' Eia nae, ia wa a 'na waapa kiai i hook iho ai, oia lik© no ka taa'aawa i ili aku ai o ka waapa o Lui ihna o ka honua'paa; a nona hoi ka hohomi o ka "wki he hookalu wale no kapuai; ora%o ka wa Lui ) hiki 'iku ai mai ka waap;'. aku; a kuupau aku la i ka mama holo i loaa iaia. Ta maiiawa nolo iua Lui ala i nalowale koko akti ai mai ka. iko ana aku a na."waapa kiai. 0 keia n Lui i nnW-alo aku la mai ka vt:t waapa kiai ike ! aku, aole i j>aukuku loa o Lui i ka holo ana no ka • papu Saruana. ■ •' ; j Aka, ua elou aku oia ma, kahi f iko ole ia tnai ni ox»j Js ko ua i waapa, a i koua nalo ana%kUj ku- ' kuli iho la oia ilōna o Ip honua, ] a haliu ae la i k<iua niau maka i < lunn. ;* ino ko kulana o |e kana- i ka koa oiaio. j , 1 "īīaawi aku la ,oi;\ i ka'ua mau

i<*> pul>-, t- kuhoahua aku ana i nai ■ laui i kana mau hoopakek aua r uo k« ha'awi amti ks lpj.[kik kuxnttkaq iaia, uo keia huakai kauoka, wawaeua, aku o % wake. a nle ke .ola, a iuai kona kwepio ia hoi e na powa," ,J Mahope u ka pau ana ' me, aa kaiua wawae maua, a piha ohohia, i huli hpi poloīei 'akfi ai ] oia* no kahi a Mekia, A. Euekona e^" kali toai ana o kona huli hoi akul flne ka lono hauoli no ka hopeua o koua ālp aua ia po ma kana huakai hooko kauoha. • , oili aku ai maluua o ka pa<-huiuu o ka e iko nku ai ia loko, ua kaa e mai la ia Knokoua ka iko iuua ia Lui, ua lamalama ae la na heleholena o ua Euekona ala i kona ike ana .mai ua huli hoi ola aku JElelp lawe .kauoha. A he mea e ka pīha hauoli o,k'a Hekia i kona ike ana mai he leta ka Lui e paa pu aku aua me ia, mai ke kapena aku o ua moku, a ua pakeV- mai hoi .oia mai ka paa pio; ame-ka make pu mai ua enem i īnai e hoopuni an« ma ko Lui alahele. TTa a v.' 1 aku la o Lui i ua leta ala i ka M,.kip, a uia kana i akaa ae ai i ka wepa i hoopaa ia ai a iho la. E hai mai aua ke kapena 0 ua moku kaua, "aole e hiVj ia lukou ke haawi aku i ua kokua me na lako ai, uo ko lakou kulaua." "Oiai, eia Jia |papu jßlima, ke h«oinav. nei no i ke kipoka ana i ke ao aine ka po." 0 ka q keia leia a ua kapena.ala, ua hoike akoa ae la oia; me ka hunahuua ole ilio i koua aliikoa, a me ka pohai o kekahi poe koa ma ia wahi. Wahi a ua Mekia wiwoole ala i pane ae ai, "Aole kakou e lawe mai a malania i na olelo o keia lja> i r ! a ke auo,, he mahele waiwai uo ka kakou ola ana, a'e lilo aku ai hoi i kaao kupono e koopaauaau ia ai e ko kakou mau hanauna!" "E kiola aku, a e 'hoopoina loa, 1 ku aa ole, auie ka hohewale o ke kapeiia o kela mau aumoku; a e kunu pu aku me ia i koua moolelo ku i ka iūlahila. A kakou ponoi aku ana'iio apa uloa e pale ia papu JSama-ua, bm kona (hae hoku o ke aloha aina oiaio." "E paa pu ana kakou i ke kulana pale o. ka papu a kakou. i aloha nui ai; me ke kulana o ke koa alolia aina oiaio, a hiki i ka wa e helelej .ai o kona mau paia pohaku i ka,honua, a me ke kau ole o kekahi pohaku maluna iho o kekaii." O keia iho la ua olelo a ua Mekia wij#oole &la i hai ae ai imua 0 kona mau koa, he mau olelo hoi 1 puana ia ae e ke koa oiaio, i laiapa ia ka umauma q ke ahi o ka inakee aina, a e hai ae aua, ua molift aku oia. i kona ola iho uo ka hiipoi ana i ka h&nohano, o ka hae ana i aloha ai. A ka ua peni lehuleliu i hai ao ai ma ka lakou mau buke rnoolelo o kela kaua huliamahil 0 keia kahi i kau ia aku ai o. keia Jbana a Mekia i paa ai ia papu Satua-nā,~o ke ,pookela o u& hana koa loa 'a kahi aliikoa. Oiai, he mau lako ai o papu Saniana i keia mau hoia o ke kupil'"fui. aole pu uohoi he mau lako kaua kupono, no ka aa una ukn o ku ma ko ano he hookelakela i ke k'ulaua ikaika o ka haokilu iuuiu o ka euaeua o ka uahi paiula. Ua uehi pu hoi lukou i ka lawa iuo na wahi e hooluolu iho &i m ka~ uioo ana I £ia lakou apau ke ku uei a pau i ka hanohano o ka .vius ino. ka naa\i wakw o ke aloLa ua oiaio i nele ma na ano'apau no k A knpalo ana. Peueia iho U moololo o ko Mokia A. "Euokoua paa :nui \ ka lu.wohano o Papu Saiuai\a, xno koknhi kokua ole mavna innnoku nnu e ku ana i ka uuku o ke awa kumokw kaulana o Kalekona. Fa hoomau aku lakou \ ka paa nna i ka papu aupuni o. Sama-na. a hiki i ka wa \ nelo a\ lakow i ka pakaua oīo; a mo ua palo knpono o jvnlulu pk\t ai i ka hook'pi" ana ir,a\ i na pnk:\ helouluuln s ivi mV : > I o\ai w;\ puknuiahi ua lotc lul'i

.o » o-ka ruuji. jpaudu ua a-ia e ke alii, o ka liapalua o Jia j !£#*■ uā f»au 1 ka malio, ua pake-le j flifi4«rt6liune uiai .lu- kounu lUo, ua nele i na lako ai, .o «a eke paudii i amakauMu» ua pau J ka iooLaua ia. ' Q moo 9 ua koe, ua Uwlilo ia x. tj»au eke payda; nia \a,kou apau iloko o ke kulana pouvo «iaolS, aole n.lO ?a mau ouli ; lie i inau kuwu kupono e ia ai ua A. Ēnekona ala e linawipio T i*ā Ēne&i. ' Wabi a tia Mekiā A. Euekona la i puaua ae ai nnua o kona mau ikoa me ka aaau kuio p ka mua i ia ka umaunia' e ke alii o ka wiwoole, ke koa oiaio, a i aa e paa a molia i kona ola iho uo ka han6hano o ka liana ana i UouU'ki ai." "E a'u niau keiki, ua kouo ia max kakou, e ko kulana hohowale o %e kapena o kela mau aumoku kuua 0 ko kakou aupuni, a me ka hoiko aleeia mau hiona e īke ia aku uei, e kupaa Iho a i ka hope loa o na raea apau." "O ko kakou nele ana i keia mau lako, aole ia i lawa i kahua kupono no ko ole, a e haawipio .walo aku e makaikai ia ko i;aleou moolelo e ko ke ao nei/ a e ao ia aku i ko kakou mau hanauua he poe hohewāle kakou." G keia iho la ka mea nana i kaikai ae ia Mekia A. Euekona e kukulu aku imua o ke ao holookoa, i ko na kulana wiwoole ma ka papa ekahi o na kanaka koa loa o Amerika, he aloha aina oiaio, a he wirwoole ma ka hooko Tsauoha. "3STa keia hana i hookaakaa aku i ko ka hema poeaole o Mekia A. Enetona, he kanaka e hiki ai ke pulapu wale ia ma' ke ano paani. A e hiki ai hoi ke kau ia ka weli, iua o kona kulana makaukau iiti a lawa pono e kulike ai a hookuku i luna o Ike kahua kaua ma ka oi o ka haokila; a me ka enaena o ka uahi pau<ia. 1 Ma ia aifo iho la i nana mai ai ko ka Akau mau.mokuainaj; ia anau hana koa loa; 6 hoolilp i haawina ao i na hanauna h»u o W aupiuai hoku; e huli aku ihope a e nana ia hana pookela lua ole iloko o ka makaukau pono ole. Oiai e hoolilo ia ana ua papu aupuni ala i kahua hoolulu na na poka" a ka enemi. Ke kulana hoi i loaa ole ai o ka aa ana ina he mea <jkoa "ke paa ana 1 na ala. .7

?a hopeua uae e aka ia aisd k» e H J3OA«,. aliiko*, maWo o Burcgada a pau pu »o uie ua kenelala ala. Ma o ka ike maopopo h-a ia ana mai o ua ala, iloko o ke kplaua «aq ka papn SamA-na. " TJa inan&o loa ua liuret_ gada ala, a me kfl ka hema pu; oia mau hiona la, ua.kahua e ai ia Mekia A. Enekona ka hio,ua e haawipio koke ai, a hoopau ia keia kaua ana. He kuhihewa ioa riae ia. Moka uaau ku i ka y ka puuwai uuikee hoakanaka, alo'ha aina oiaio, e liīki ai ke hoomaojpoj)o iho j oiai, o ke kipoka ia ana o papu aupuui Sauia-na, ma ki atio, he kiahoailona ua uu papu eli> o ka Homa, e'ki nef. Oia kekalii o ua hiona ku i ka ohaeha eia iiae, he maikai loa ia i ka nana aua a kahi poe, a he kahoa. nani maoli ia a kahi poe e nana hoomau ana, me na manao hialaai o -ke kulana makee; ka hiona nana i hoopoina aku ia lakou, e ake ole aku i na mea ai, A oiai nae kekahi poe oke kulanakauhale o Charleston , holookoa, nouu ka liuina he mau haneri tausani o kona lahui, e noho ana lak'ou me ka pihoihoi nui; ā o kahi poe hoi hfe mau leo o ka hauoli nui ma ko lakou.mau waha. ; ». : ■ T keia wa a kakou e nei ma koia wahi, he inau wahi hanori. kakaikahi wah' iho no ko Mekia <A. Eiiekona ikaika ia wa e paa nei i ka aupuni Sama-na, eia nae, me ia kulana nawaliwali maoli, aole loa he inau hoailona e mai ana no'kona haawipia pli-n. He lehulphu na wa a ua Mekia ala i lohe ai i ka puana mai o io- ' na mau koa. <f TTa haule ka hael" Mamuli o ke ku ana mai o ka .p.a-hu-hae i ka poka pukuniahi. feia nae, e Ike maū'iā aku ana nc> kekahi kanaka kino wiwi luihi q flana mau 'ana iluna o xia pahuhae iik, n hoopaa iluna o ke ■niukn :!id i koe mai o ua pahu-hāe f<la; a 'Vc hou ia akn la no ka J)U- . lelo ana ?e a ua hae hoku ala 0 ke anpuni .aekō nui o ke ao nei i ka , welehiu makani, a oia ka manawa ī loheia yku ai ka W o Meiia A. Enekona i ka pane ana aku, "Ke boorn<iika" mau aku nei no au ia ee e T,uf Benetona no keia ( hana

koa v«;wm!e mau su; ska, f oliir.iu nmi S'ae hoi w?, aole loa au i ō» »kt 3 hoomannanna i hooknhi k»i!ukfk'v !<■> ka m&k- no 1» kanaka e Hie uie oe." H« kurif»u; a rae Va minoaka «a nea a L<v haawi m»u mai ai ika Mfkia, % : no ka ka MekL-i U ?au «Mi» ku »ka makee nona, a īlio 1a i ike mau ia aku ai ka li«e e mai ana no ma to;ia waEi. A o ka mea nae a na eneiai i roanao inau ai, ko ko lakou ike ole' iaai, ua haule ka liap,*a ua haawipio. He moeuhane palaualelo nae ia, oiai lakou e ki loomau mni āna, ioai ka wa kieki* 1 mai o ua paliiihae aU, a i keia va *ua pau ka ie aaa o ua hae ala p ko waho mai poe o ka papu Sama-Jia *He ahi aia i ka lumi pauua," wahi a n& koa e hooho nel Na keia lono a Mekia A. Enekoe lohe nei, oia kf mea nana i hoehaeha Joa akv i ka sfek)ja; oīa?, aole i maopopo ia ia 'kana mea e hana aku ai, koe wale iho no; o kona kauoha aku i kona mau e kiloi aku i aa pahu i>a«da iwaho, nt«mua o ka loaa ana akii i ke ahi « pahu a'e.