Ke Aloha Aina, Volume XXXIV, Number 7, 21 February 1919 — Ka Olelo Hawaii [ARTICLE]

Ka Olelo Hawaii

I ka huli ana aku a nana, aole paha he lahui ma kona moolelo, i pii mai me ka wikiwiki, ma o kona holomua, e like ala me ka Lahui Hawaii. A e like no me ko kakou eleu ma ia kulana hele wikiwiki, pela no ma kona kulana emi hope. Ke olelo nei makou pela, no ka kakou olelo Hawaii no, ka luaui o ka olelo, o ka olelo hanau o ka aina, a o ka makuahine o na olelo a ka Lahui. I ke ku ana iho a hoolono, ua emi emoole aku me ka hikiwawe, ka olelo kumu o ka aina, ke lohea nei mai o a o ke kani ikua ana a ka leo mele malihini. A o kela kaiii, i maa ma ko Hawaii mau kualono, ke panee awiwi aku nei, he namu mai o a o, o ka aina e kani ana mai ka opio, a ka hapauea. He mahalo no makou ia kani, oiai, he ki ia e wili aku ai, a oili mai na waihona waiwai nui o ka ike. Eia nae hoi, e pona [poina] ole iho nae hoi, ia kakou ke mele lea a na kupuna o kakou. E lilo ai ia kiahoomanao poina ole, nani a kilakila, na ka hanauna hou o Hawaii Lahui, i onipaa mau ai o Hawaii a mau loa. No kona aina, kona lahui, kona mau lani alii a kakou i moe aku iloko o ka maluhia, a i kia i kela aku i ko ka holomua e pii emoole nei. Malaila wale iho ai no kakou e ike, ae moolelo ia ai o nei mua aku, he lahui a he ohana, nona a no lakou o Hawaii aina, a e ola mau auanei kakou pela. E like aku auanei ia mele ia ana, e like me ka loihi o ka kakou paa ana, e olelo a puana mau aku i ka kakou olelo, o ke nele lea, "o Hawaii olelo." I Hawaii ka makou upu ma ka aina, Hawaii ma ka Lahui, Hawaii ma ka nee mua, i Hawaii ma na mea apau, a i Hawaii ma ka olelo a i olelo Hawaii. Ke huli ae a hoomaopopo, he hohonu a koikoi ka olelo Hawaii ma kona mau aoao apau, a o kahi hilu nae, aole e hiki pono ia Hawaii o nei mau la, ke olelo a hemo pono i kana olelo hauau. Nowai la nei hemahema nui? I ka huli ana aku a noii, e oili mai no ka pane, ua hookahua ia hemahema kumu ma ia mahele mai na home aku, na noho ana ohana o Hawaii Lahui. Ua hilahila ia paha ka olelo hanau! A i ole, he hoihoi ole ia no paha, e like me ka maa ma na ano e ae? Heaha ka waiwai o na mea kahiko ua lualua? E ka hanauna hou o Hawaii lahui, hiipoi ia me ka mailani ka olelo hanau o ka aina, o ke kahua ia o ka onipaa, a o ke kuleana ia o ka apaa. O keia kekahi o na waiwai pookela, a na lokomaikai lani i haawi mai ai ia Hawaii uuku, iloko o ko ka Polunesia laula ; a i loko o ka hohonu lipolipo o ka Pakipika, i kahi pukoa o Hawaii ukulii. He olelo kana nana ponoi, he kuleana e hilahila ole iho ai ka Hawaii oiaio ; ke hiipoi a mailani i kana olelo oiwi ; oiai, o kona kokoolua ia i hoolaupai a, iluna o Hawaii aina, i kahi pukoa ukulii, o kana olelo hanau. (Aole i pau.)