Ke Aloha Aina, Volume XXXIV, Number 19, 16 May 1919 — Ka Piha ana o Hookahi Haneri Makahiki o ka make ana o ka Paiea Kamehameha I i ka 1819 i ka la 8 o Mei [ARTICLE]

Ka Piha ana o Hookahi Haneri Makahiki o ka make ana o ka Paiea Kamehameha I i ka 1819 i ka la 8 o Mei

Ma fea la s o keia mahiiia oia ka o pule aku i piha pono ai ua liiukaliiki hc hookalii haii&ri o t*ucuake ana o Kauieliauieha i. K« ni«>a D»im i hoohui ae i>a Pae >U** au im mulalo o ka liuoua Paiea nei. '"■■o Eem, oia ke 'Lii nui o Uawsis M6l holookoa, lawe āola oia in (*■), i wahine nana, hanau aela o Kajaninui-ia-ma-māo hē"keiki kane, Lawe hou aela o Keawe la' Kalam'kaulek iaiwi (■«•) kona pouoi, a hanau aela & Kaeauaioku (k). i-awe o Jiaianinui-ia-mauiao (k) . in- JKftmakaimoku (w) i wahine nana, a hanau aela ka laua o i£<ttaniopuu, he keiki kane, Law<> «eia Iwn o Keeauinoku i kr. wahine & koua.kaikuaana, oia o Kamakaimoku (w) hanau aela o Keoua i^^jrrfitep'ila-pa-l-Xaktnriui). " A feokbS© aela na 1a o Kalaninuilianelelo nial i keia ola la.we ftfla oia ia kokahi o na'lii Tku-Laa aela ma ke aupuui, ma ke ano he hope im Jyākialii o ka papa Iku-Xuu £g& a me -Keoua. A o keia lawe ana a Alapai i ke aupjmi malalo ona, ua nele'na keikiisSli oka pipu Iku-?fuu ( i ke aupuni ole. I ko'klapai wa i iioho ae ai me ka rula ana mai Imi luna o*ka lahui: aole poe nana i aku iaia. A īiui aefa na hooilina o ke aupimi o Hawaii, oia o Kalaniopuu a ine Keoua; hoolilo akula oia ia laua i mau koa no kona aupuni. A ua hele pu no o Alapai me kona mau leoa pua »5-nuu, oia o Kalaniopuu a me rna na kahua kaua leA iIŌKa ojxa kaua a Alapai i hele ai ma r a me Oaliu ? tia nul o Kiwalaoi keia manawa a e hanai ia ana o Kanaehameha ma Kohala ua nui ia inanawa; he elua

no Itfcia kulana ma ka aoao Demoialakā, oia o i£r. A. Blom. KŪLANA MAKAI NUI : He elua molio makai nui ma ka aoao Demokalakā e alualu nei i kela kulaua no ka wae ia mai, oia ka Makai Nui Chas. H. Rose, ame Maiiiiel Oleen, e wae i kekahi o laua. KULAKA LOIO KALAN T A He elua moio Loia Kalaua e alulAln nei 1 keia kulana, lie mau loea ima ke kanawai, 'oia o Wm. H. Heen amē C. W. Ashford, e wae i kekahi o keia mau moho ma ka la 17 o keia mahina. KULANA PUUKU He elua moho e alualu nei i keia kulana he uiau Demokalaka oiaio tio a elua, oia o Jack Milton (Miliioili) ame Daniel S. K. Pahu, ej wae i kekahi o keiaa mau keonima-. na, i pauku na ke Demokalaka. j *TA LUNAKIAI i He umikumamalima mu aioho Demokalaka e alualu nei i ka noho iunakiai o ke kalana o Honolulu nm- ka aoao !Qemokalaka - he «hiku wale no mau moho i m&keiuaMe ia e ke kanawai, a oi aana no ko k&kou kuleana e wae &i; o ka oi uiaiaua o ehiku he !«lota kiola wale i*t uu , £*<daila, o keia i&nlalo nei na inoa o iw moho Demokalaka a kakou e W&e ai uiai k>k« mai o keia huina he i WiUiaai H. MeOlellan, Lester P«l rank 0. Benevedes, John Mak,U, Archihald $, P. G. ii. Keawehaku, William Jarrett tiheidon, Ahuna, Joscph Kaiwia, Jess« Uhiihi, M. C. Paeheeo, U £dw, IL i\ "Wolt<fr, E. J. K&uake)'jQnah Kumulae. t . Eia ka t|ukgji jju> waiho, -aku iwi i keia mau inoWao ua kulana like ole, ma keia kiu koho 3ba[lota oke kalaaa. He jmi na moho Kmakiai a kakou e holj nei no ka wae ia e iooniauaa uae i koīa, e wa« i eiiiku poe kupox|o mai loko m&i o kgit: knki I W;---- e

paha a oi ua nmkahiki o Kamehaliieha ia manawa. Hoi aku la o Alapai n noho ma Hflo ma ke ano hoo- 1 niaha, rii wa ua loohino Keoua i kn ma'i. K m»ho iinu no o Kooua nia līilo i me Alapai, ua ano nawaliwali nae o , K/«oua i kn ma'i, lohe aela konn kaikunona o oiai e noho aiia o Knlaniopuu ma Knu; i kona lohn' ami i ka pilikia o kona kaikaina ua liolo mai la oia no Hilo e iktf ia Keoua. 1 kaiiiki aua mai o Kalaniopuu i mua o koiia kaikaina, ua olelo aku ia o Ke.iuu i kona haku kaikuaana; penoi; "I'a ike iho la no oe ia*u a oia ka'u kauoha ia oe, e malaiha oe i" ka ka'ua koiki ia (Kaiuehameha}. Aole o kau koiki o (Kiwalao) he mea makua, o kau ka hoi, nolaila, ua ikt iho la no oo ia'u. 0 hoi oe a īTō7~a maTT"ka aina o kaua.' r Hoi koke iho la o Kalaaiōpuu i Kau me ka inanao no e kana niai ia Alapai, inamiia uae o ko Kalaniopuu mamn ana Rku mai ka hale, aku o kona pokii ma'i, ua holo aku la kekahi muu kahu o Keoua a hoike i ke Lii ia Alapai i ua mea a Keoua i kamailio ai ia Kalaniopuu. Lohe aela ke 'lii o Alapai i keia mau ohumu a Keoua, ua hoouua koke aku la oia i koua mau kua e; alualu e pepehi ia Kalaniopuu. ITa loaa akii o Kalaniopuu aaauka o Olaa, aole uae ipaa i na koa o Alapai; ua pakele aku la oia. kij, uui o koua iuaina i keip luiiU iuea aua i lohe ai uo ua kauoha aela o Alapai e uiake o Ke--0U&, Ua pepelii koke ia o Keoua e ua koa o-Alapai, a make aela o Keoua ka inakuakaue o Kamehameiia, lohe iho la, o i na mea i haua ai aku maluua o koua uiuli pokii, kaumaiia loa iho la oia no kona kai-kaiua. O keia. kahi moolelo pokole o ka Paiea Kamehaiueha, a me kona mau kupuna nana mai ua kaeaea nei o ko moana pakipika. Ke kupueu nana i hoohaahaa ka mana a me ka ikaika o na pua 'lii o Hawaii holookoa iloko o ke keneturi 1779 a hiki iioa-inai i ke keneturia 1818. ; Ua hanau ia mai o Kamehameha |mai ka puhaka mai o ke kama'lii wahine Kekuaiapoiwa (w) a o Ka-lanikupua-pa-i-kalaninui (Keoua) kona makuakane. Aia ma Aiuakea! Kohaia Hawaii kahi i hanau isrmaii ai o Kamehmeha, a ua nui kona huna hunakele ia e. kona mau kahuhanai oia o Naeole; i ka wa opiopio o ua kupueu nei. A he kamahei kona hanai īa ana V koua mau la ae oia, no ka makau ia oke ano o na alii oia wa. !N"o ka mea, aole o lakou īpakemake e puka ae kekahi mau pua uiawaho ae o ka lakou mau punahele; peia i malaina loa ia a io Kaiuehameha i kona wa kamalii, a hiki wale i kona nui kupouo ana. Ua malama no Mapai alii ia Kamehameha i kekahi uianawa, uiahope mai ua niaiama ia e Keaweopalu, a uiai mua aku o ke alo o Keuweopala i lawe malu ia ai o Kauiehouieha i ka po e kona inau kahu, a noho mo Kalauiopuu ke kaikuaaua ponoi o Keoua. Ia wa e onene kaua ana o Keaweopala me Kalauiopuu ke alii o.Kau, Puna a me Ililo. ia oneue kaua holo' mai o Kakniopuu mai Kau mai a noho i K<H)i, uia Koum. A holo aku la hoi o Keaweopala mai Kailua aku u uoho ma Kauluwai, i uka o Is>*apopoo. Ja wa e uoho ana o Kamohaiueha malalo o ka Keaweopala malama ana. A ike aumoe, ia Kamehauieha e hiamoe aua, lawe malu ia iho la i o Kaianiopuu ala kona (unele). A iwaena aiauui. puoho aela ko keiki a uiuau i ka uiea uaua e waha ana iaia, ' eia i hea kakou e heie uei i" Puue aela kahi kua ona; "liia kakou i K«iei." "E iu.lo aua kakou i hea f' 1» uele aua kakou i ko uiaiwua.W*'

"f owai la ; "I n Kakmopuu la. leo ' .. . » >» .- . .. k kmlenana ia, nana msu oe. A loTto iho Tri o Ttftmolianiplia » koiii tnoa Mintilnni ī lcV>tin p^&lnō^ d\vp «f 1a r>in ino kn l'eo mn", u d!eīo ar Tn, "Alohn au ia Keo ' TT<k>lp i\ku 1n iia wnK5 kalin, n I alui In, "mni hwp 00, n'n «p kou īnakuakfiTiP pnnoi-anlo kota. w 'N'olaila, ua liiki mai kalou, ua TTuw:hi n pnu lie hanflmia 1 liiUilana ina na aokai alolin o kou alna ljfiAau nnui. ka hoi n ke Akiia i hnawi mni ai i ko kakou inau ku : pumi. i noho ia e lakou a leupa a kawowo i tia pomaikai uoīiua, oia uaiu a nu' ia t«au pomaikai i Ihuli nui ia 0 lakou; ko pa'noo aku nfi mai a kakon nkuna pun' hou o līaWau nCf. A k«. o na hoomauao ana no ia poe 4 kukulu >\alau o 11 a Pae molu o Kawaii noi. a nie ka kaliua kaua i oha ai na ili o ko kakou mau kupuoa 1 ka Tho Laumeki a kahe heahea aku ko- lakou mau wai nīkula' mni ioko o ko lak«tii snnu kiuo; ua iiiki mni ka nianawn no kela a īno leoia IlauHii oiaio o lawe mai ai i leeia Ia piha keneturla o KamehamoLa i in nui loa no kakou o hoomanao ai. Nolaila, «iu Ke Aloha Aina, he wahaot»lo tio ka lehulehu ko lawe uoi i koikoi m& kona aōaō • uqilc& < hoike ana aku i »ia nioa i manaOla no "ka '1 a hoohanohano ō KameHamoha T, oia hoi lea la 11 of īune iua keia mahina ae. " * +- - - * E huomano e na līawaii oialo a pnu. no oukou koia la iiui. Oiaii ua . . ' . . ■ *' - * e ®-*SS 'i hanwi mai nei keīa Aliaolelo malalo 0 ka lielo ana aku a kekahi poo komiko Ahahui līikiak, i ia wa 1 tioho iho noi oka Aliaōlelo. Ma V ua poo komiko āla ī loaa niai hooholo ia e ka Ahaoīelo, lie jpuu dala mri o $9,000 kaukani no ua hana hoohauohano o kapiha kenetyr.Lj| o hookahi hanen makahiki o ka mako ana o Kamehameha I. A oia* puu dala i laanao ia no keia ha»a, he kupoiio maoli, e hoo luuiohuno ua Hawaii me kekahi mau lealoa, aiole me hoikeiko me kekuhi wahi mea paina 'me ea uku.ole. Aole hoi e hoohuikau me ua hana leak-a a ka hui fair e lawelawe ia ana ma Kapiolaui paka ma lia la.' A ina aole e ala inai ana na Hawaii, aīole mau Ahahui Hawaii paha uo ka nana pono ana i ko lakou mau pomaikai; alaila, e lil oaua keia puu dala nui i haawi maoli ia mai nei e ku Ahaolelo uo ka pou.9 0 ua Hawaii i mea. e poiio ai na fair a ka hui o Kapiolani paka/ Ile mea pouo i na lAhahui a pau 0 hui pu ae me ua j!^ aa e hooliana aku aua koia dala. loa he mana i keiu poe e lioohaua i koia dala i na e ala mai na a i n!X hooiuua aua o dala. Ma ua mea a uiakou I lolioi mai uei, ho īuau kai aoilw] uo ka noonoo auu i ua moa e ia ai no keia hoohauohaup a xia, Ha-j waii. . ■ ka niuau a wukou e polūhihi »n-i, o wai la ka mea uaua e liaua niai ana keia mau hoohiwahiwa, m&«io{» aitu la e lualaiua ia gi, oi aku ka pouo o ku malauia. «»a i j hana oia la uialoko uoi o ku Kul&uakauhalu, ua akoa ka pa'lii uo ua hana o keia auo; a he waiu «iai io no ua poo Hawaii palupalu e he«j mai ai e paina. A iua e hoihoi ia ana aa īuea & |pau ī waho o Kapiolaui paka, alaila, i 1 * krtki ia aua uaanea a pau e hele ai |Ua Hawaii e uaua. O ka makou kel»a e kaohao n«i i keia mau la, oiai I 1 "' u " a haolelo keia e hiki ai ke ike j !uai ua kini heluiioiu o Alaha (Aina a puni kēia mau Pae moku. 1 Oka umkuu o makt\> nei oka loaa : hko ° kci « ina Hawaii wale, .iho uo. nia k> mau Hawaii e uoho l UiiU lun »* wokupuni, i makv p hoohala mai ma ke |,ioi w >» »» h »wi kulaia, Xolaik, hg i,aeu I*»» « uaua ia k» mokupuni, k* a&a i

ko lakou mahelo pak:iM. Ke kalialalieu :iku wahoi'lelo, e ula um' < ■ «a iKi } -a la, II i> luuo no sa na hana lealea a ia- iw ; ai oia liu Oj)au \val« »i-> k< mau hooliaiwluuio uw ' \ 0 oukou u\-A . ..ij ■vra 'keia e kowo iu- u! < ! keia poe uana o nei opihi. 11« uwa, kf -i ; >a puu ua W * U.i . -* jakololiolo c pipili . u( jko lakou 1« nui «'ia »;"• |aku uei keia U mi:, ■ a_. •uo ka lakou mau • ki ika hopeiiH uo keia iloa an« ua hana a n*' «•.» I !» ua Hawaii a ino m A ia Iwaii e hana ai wa ' :t ~! im.ua aku i na haolo. • A iua aolo e j koia iiiiui iliv, jkkou ala o ohi. lk •i® 'lnma i waoua o ius '>nu-'..ve na haua uio k< i>•< < K kooiiumaku «n;; k> • : * keia Uiua iho, u- ■ , i«ua i kek&lū Vtnhv i > • 1 ĪW t k;*kou UUah'p\; ,' x |I) «iuo ka iiHvlolo i V k.i i- '••> a.K.e AWha A