Ke Aloha Aina Oiaio, Volume I, Number 3, 3 December 1896 — Ka Moolelo o Kamehameha I. Na S. M. Kamakau [ARTICLE]

Ka Moolelo o Kamehameha I.

Na S. M. Kamakau

I ka holo ana o Alapai a pae ma Kiheipukoa, me kona mau alii a me kona mau koa O Kalaniopuu me Ke ** no hana kaua a me na maka kaua, a he mau mahana imi aupuni no Alapai Ilaila i ike ia ai o Kekuiapoiwa Nui me kana mau keiki me Kamehameha Nui, ke keiki hooilina aupuni o Maui; me Kalola Kahekili a me Kuhooheiheipahu, na keiki a Kekaulike me Kekuiapoiwa Nui, na alii kapu o Maui. O na alii keiki e ae a Kekaulike a me na Kuhina, a me na alii a pau o ka mokupuni o Maui. Ua hui aloha lakou me ka moi o Hawaii, me Alapai Nui a Kauanui-a-Mahi. Kiheipukoa o Alapai, lohe iho la oia aia ma Molokai ke kaua, o ka Moi o Oahu ua holo mai oia i ke kaua ma Molokai. O ka nui o na'lii o Molokai no Hawaii mai, o na keiki a Keawe a me kana mau moopuna, ua pau lakou i ka hee pio i ka Moi o Oahu. Aia maluna o na puu kahi i noho ai o na'lii o Molokai. Ua hanaino ke Alii o Oahu i na kuapa, a me na loko, ua wawahi ia. I ko Alapai lohe ana, hu mai la kona aloha

i na'lii o Molokai, no kameaa' he mau hoahanau nona, a he mau keiki i nana. Nolaila hoomakaukau iho la o Alapai e holo i ke kaua ma Molokai, a e kokua i ko laila pilikia. Holo mai la o Alapai mai Maui mai a pae ma Pukoo; mai~Waiaiaa a hiki i Kaluaaha ka piha i ka Hawaii. Aia ma Kamaloo ke kaua a he kaua o Kapualei; hui pu ko Molokai poe alii me na koa, me ko Hawaii, he mau hooika kaua nui loa. O Kalamaula kahi i aoho i ka moi o Oahu O Kapiiohokalani ka iu a. Mai Kaunakakai a hiki Naiwa, ua piha i na 'lii a me na koa o Oahu. Eha la hoouka kaua, ua li e a like na aoao No ka mea, ua heonohonoho aku o Kapiioohokalani i kona mau alii a me kona mau kuhina kaua, ma kahunapaa a ma kahunalewa, a me ka hunalele, o ka poe oia ka mamaka kaua paa. Ua hoonoho huinaha like ia ke ano o na poe. O na huna oia ka eheu akau, a me kaeheu hema. O kaua kukulu, he kaua moemoe ke ano, ua hanaia a like me ka pua malolo, he hana lele ka eheu akau, a me ka eheu hema o ke kaua moemoe. O ka honua paa he kukulu, ua like me ka pae humu he poi ka hoouka ana. O na'lii poo, a me na mamaka kaua o Kapiiohookalani, o Kauakahialiikapu, o Kuihewakaokoa, Kaihikapuamahana, o Kaweloikiakulu, o Lononuiakea, ma ka eheu hema. O Kahoowahakanaauha, o Kahikuaikapua, o o Hua, o Mokokalai, ma ka eheu akau. Ma Kawela ke kahua kaua, o ka lima ia o ka la hoouka kaua nui. O ka huli honua kulanakauhale kaua. O ke kaua o Molokai, aia ko lakou kaua mauka mai. O ka Hawaii aia makai ma ka auwaa. O ka nui aia i ka honua o ke kaua. Ua hoomaka ke kaua mai ke kakahiaka a hiki i ka aui ana o ka la. Ua puni o Kapiiohookalani i ke kaua oki, mauka mai, a makai mai. O ka haiki kekahi o ke kahua, nolaila, ua make o Kapiiohookalani ma Kawela, a malalo o Kamiloloa, a ua luku ia na'lii me na koa. Ua pakele mai kekahi poe a holo i Oahu.

MO KA HOLO ANA O ALAPAI I OAHU. I ka poe ana o ke kaua ma Molokai, a ua oluolu na'lii o Molokai, i ka hoi ana o ko lakou aina ia lakou. Nolaila, manao iho la o Alapai e holo i Oahu; a e lawe ia Oahu i aupani nona, no ka mea, ua lohe oia aohe alii o Oahu. Aia no o Peleioholani he Moi no Kauai. Holo aku la o Alapai i Oahu, me na alii a me kona mau koa a me ko Molokai mau alii. Ninau aku la o Alapai i ka poe i ike i ke awa kupono pae aku ai i Oahu. Olelo mai la ke kakaolelo, "o Waikiki ke awa, o Waialae ke awa ke mau awa maikai." O Walkiki a me Honolulu, oia kahi noho mau a na'lii. Nolaila holo mai la o Alaipai Nui a Kauananui a Mahi i Oahu; me ka manao o Waikiki ke awa e pae ai. Kanahaokalani ke keiki a Kapiiohookalani, he eono paha kona mau makahiki. Oia ka hooilina o ke Aupuni, ua kaua aku la no hoi oia ia Alapai ka Moi o Hawaii. Ua aneane e pilikia o Alapai aole e pae iuka o Waikiki, nolaila, manao iho lao Waialaekeawa e pae ai. Nolaila, mauka no o Kanahaokalani kona man koa, a hoouka aku la no i ke kaua, a hee aku la o Alapai makai a pae ma Koko. A hoouka kaua aku la o Kanahaokalani, aole no i pae iuka. Pela ma Hanauma. Nolaila, niuau hou aku la o Alapai i kahi e pae ai, o Molokai paha. Olelo mai la ka poe kakaolelo, o Koolau keawa e pae ai o Oneawa ke awa kaawale. Eia ka mea kupanaha i olelo ia no keia keiki, ma ke kua no o na kahu hoouka no i ke kaua, me ka waha hele ia i kela a me keia kaua. Ua holo aku la o Alapai a pae i Oneawa, no Kailua me Kaneohe no Koolaupoko. Maikai keia awa a he kaawale no hoi, ua kupono no ka lehulehu, a ua kaawale kahi e noho ai na koa. I ko Alapai noho ana ma Oneawa, hoomakaukau iho ia ke kaua me Kanahaokalani. O na mamaka kaua me na luna kaua o Kalaniopuu me kona kaikaina o Kaoua, na mahana kaua o Alapai. Aolei pau.