Ke Alahou, Volume I, Number 1, 1 November 1979 — NA INOA WAHI HAWAII Na Duke Wise, he luna hoponopono Na Wahipana [ARTICLE]

NA INOA WAHI HAWAII Na Duke Wise, he luna hoponopono

Na Wahipana

- Mai ka wa mai o ka hoea an mai o Kapena' Kuke ma kahi o elua hāneli makahiki i hala aku ai; he fiui no na inoa aina heleakaikahi i ka lohe ana mai a he nui no hoi, Ua p'au loa a nalowale mai ko kakou ike aku i keia mau mea, Aole ike pono ia a pehea ' la ka iiui o na inoa aina i nalowale? Aka nae. ma ka huli a nana pono ana ma na puka o ke Kanawai o ka Mahele i loaa ai kahi ike e pili me ia mau inoa aina e mau nei me kakou. Eia nae he kakaikahi wale no ke lohe ia. Ua paa na aina o na alii me na kuleana aina o na makaainana amie kakahi mau haole ma na makahiki waena o ke kenekulia umikumaiwa. Hoike ka mea kuleana i nā inoa o na mahele aina e hooiaio ai i kona kuleana aina. x O ka mokupuni, oia ka mahele aina nui. I ka wa o ke Kanawai o ka Mahele, ua like nā inoa o na mokupuni o keia pae aina me ko keia wa ( oia hdi, oHawaii, Maui, Kahoolawe, Lanai, Molokai, Oahu nei, Kauai ame Niihau, He mea kupaiaiiaha paha no kekahi poe i ka hoomaopopo ana, n"o ka mea aohe o na Hawaii kahiko no keia pae aina holookoa. He moa hou loa o Hawaii a ua lilo no hoi 1 inoa no keia pae aina no ka mea no Hawaii mai o kā moi o Kamehameha ekahi. Ina paha, ua Hlo no mokupuni a a pau ia Kaumualii(a aole ia Kamehameha), malia paha e noko ana kakou i ka ffioku aina M o Kauai" paha i keia la f He mea'maopōpo ia, aole j ae aku kekahi kupa o Oahu i ke kapa ta ana mai

he Hawaii o ia, he Oahu o ia nei! O ka moku aina, oia ka mahele me lalo iki mai. Aole loaa ka moku aina ma na mokupuni a, pau, aka, ma Hawaii, Maui, Molokai, Oahu ame Kauai wale no. Eia na inoa o na moku aina o Oahu; oKona, Koolaupoko, Koolouloa, Waialua, Waianae, Wahiawa ame Ewa. I keia mau la, ike kakou i keia mau inoa a pau koe nae o Kona. O Honolulu ko kakou inoa no ia moku aina i keia manawa. Olelo ia, ua like no hoi na palena aina o keia mau moku aina o keia vva me kela wa mamua, aka, aole loa ka pololei! I ka wa mamua, ua hele aku ka moku aina'o Kona mai Kapukaki i Moanalua a hiki i ke kualapa mawaena o Kuliouou ame ma o aku. I'keia la, hele aku o Honolulu a hiki i Makapuu, a o Honolulu ka āina apau maanei mai o kela lae." 0 ke ahupuaa, oia ka mahele malalo mai, Eia.... na ahupuaa o ka moku aina o Kona i kā wa kahiko: o Moanalua, Kahauiki, Kalihi, Kapalama, Nuuanu, Makiki, Manoa, Palolo, Waialae nui, Waialae ikl t Wai|upe, Niu ame Kuliauou. Olelo pinepine ia mai, hele aku ke ahupuaa mai ke kualono a hiki i ka aekai a ma o aku i ke kai papa'u, aka aole pono keia no na ahupuaa apau ma'Kona/Ua kaawale ia inai ke kai o Kapalama v Nuuanu, Pauoa, Makiki, Manoa» ame Palolo i ekolu aina nui, o Hono|ulu, Pawaa ame Waikiki. Ua kapa ia keia mau aina i kekajiijnau ahupuaa] na puke o ke o ka Myiele t aka maopopo ina lie inau ahupua pono keia i ka wa* kahiko. Aole hele no ,eha a kiki i ke \ - : .J-

kualono, oai hoi o Kahauiki, Kapa]ama, Pauoa ame Makiki. > • ' Aole like ke kapa ana o na ahupuaa apaii me kela i -ka wa o ke Kanawai Mahele. Aole lohe pinepine ia o o Fort Shafter ka inoa maa mau, a o Aina Haina ka inoa p ka hapanui o Wailupe i keia la, Olplo laula ia ka inoa o Makiki* aka aole hiki i ka hapanui ke kuhikuhi pono i na palena 9 kela aina. Pela 110 hoi, akoa iip na inoa q ke.ahupuaa niai ka wa o ua Kanawai nei. O ka iii, oia ka kakou mahele aina hope loa i nana ai e keia pepa. Ua niahele ka hapanui o'ua v ahupuaa i mau ili, a hoomau na inoa o kekahi mau ili a hiki i keia la» e jike me Moiliili ai PuunuL Hoomau kekahi mau inoa ill aina i na inoa 0 ke alanuip kaiala, aka, aole nui nakanaka i ike, ua kahiko loa keia mau inoa. Ma Nuuanu 4 0 Puiwa, Lainii, Niolppa ame Kawananakoa kekahi mau aliaumJ.kapu ia no ka ili kahiko, No ka hapanui nouae 0 na inoa ili, aole hoonoonoo i keia la, Aoie nui na kanaka ke kuhikuhi i ka walii 0 Luakaha ame Kahapaakai, na ili 0 Nuuanu, uka. , No laUa, ua hoike ia ia kakou, ina ilui loa ka mahele aina, kahikoloapahaka inoa. Kahiko loa na inoa o ka hapanui o na ahupuaa i keia la, aka kokoke loa i nalowale ua inpa 0 ka hapanui 0 na ili, He ma,u iuua ka ka Hawaii 110 ka mahele aina he iki ae malaio o ka ili, a hiki ia kakou ke niahui pono no kokoke i nalowale ka hapanui o na inoa wahi Hawaii kahiko mai ka uoonoo o ka poe 0 keiala.