Ke Alahou, Volume I, Number 2, 1 December 1979 — He Moolelo (Mai Ka Nupepa Kuokoa) NO TAZANA A I OLE Ka Hiena o na Ululaau Anoano o na Kapakai o Aferika [ARTICLE]

He Moolelo

(Mai Ka Nupepa Kuokoa)

NO TAZANA A I OLE

Ka Hiena o na Ululaau Anoano o na Kapakai o Aferika

(Cont'inued from November issue) T ; O keia kanaka opio o Keoni Kelekona, he kanaka oia i makemake nui ia ma kona mau ano oluolu, ka waipa he ame ka loKo maikai, a mamuli o kona kulana koa, wiwoolw a maka'u ole, ma na kaua lehulehu i hooukaia, ua mahalo nui ia oia'e na aliikoa kiekie maluna ae ona, a ua hapai mau ia ae no hoi oia, mai kekahi kulana a i kekahi, ahiki wale i ka hookauia ana aku la o keia hana nui jnaluna o kona hokua. I ka manawa i hookohuia aku ai o Keoni Kelekona, ma keia kulana ano nui, o ia ka hele ana e noii pono i ke kulana o naPaele o Aferika, e hookauwa kuapaa ia ana e na ili keokeo, ua lilo ia i mea hauoli loa i kona noonoo, he hanohano hoi ana i lawe mai ai, me ka manao paa e hooko aku me ka hoopilimēaai ole, aka e hana aku no ka pono kaulike o na mea apau. Ma keia manawa o ka loaa ana mai o kona hookohu, no kana misiona ileko o ka hihipe'a o Aferika, ua mare mua aku oia i ka wahine, he ekolu wale no mahina; a no ka pono o kana wahine opio, ua kanalua loa oia i ka hele ana aid e hookō i ka hana nui i waihoia mai iloko o kona mau lima, aka nae, mamuli no o ka hooikaika a kana wahine i ke koi ana, ua hooholo i'o iho la kona manao, e hele pu me kana wahujg?ma kapa misiona, i ole ai e hoi hou kona nooiioo ihope, i kana me aloha ame kona ohana. ' O na kaua mai a kona mau makua, kona ohana, ame na hoaloha, aole e hele ma kela huakai, no ka mea ua piha ia i na poino ame na popilikia, ua pale ia aku ia mau leo kaohi iaia ame kana wahine, no ka mea, ma ke kakahiaka kalae o ka mahina o Mei, 1888, ua haalele iho la ka Haku Keoni Kelekona ame ka Lede Alika, kana wahine -i ke kulanakauhale o Dova, ma ko laua alahelē 'nO Aieiika, ma kekahi misiona nui o ko'iko'i. 1 ■ ' ' He mahina okoa ko laua kaahele ana, o hoea aku la laua a malaila i hoolimlima okoa aku ai o Keoni Kelekona i kekahi moku pe"a nona ka inoa o Fuwada. E lawe pololei ia laua no kahi o'ka laua huakai. Ma keia wahi i pau ai ka ike hou ia ana mae ka lohe hou ia ana o na mea e pili ana no Keoni Kelekona ame Alika, kana wahine, elike me ka kaua e ka makamaka heluheiu e ike aku ana, ma keia nee ana aku o ka moolelo. He elua mahina mai ka haalele ana iho o kela moku i ke awa o Dova, aia hoi na mokukaua o ke aupuni o Peiekane e huli heleana mana kapakai o Aferika, no ka moku nana i lawe aku ia Keoni Kelekona ame kana wahine a iloko o ia manama-

nawā hookahi, i aku ai na apaapana o ka moku ili, e hoike ae ana imua o ke akea, ua ili ka Fuwada, a ua pau i ka nahaha, me ka make ana o ka .poe apau maluna ona. Ua hoomauia ka huli ana no kekahi mau mahina, ina paha he mea kakahi i hoopakeleia mai kela mo}eu poina mai, a hala nae he mau metkahiki ma ia hope mai, ua hoopau lofc ia no manaolana, no Keoni Kelekona ame kana wahine, he make i ka moana. O keia moku pe'a a Keoni Kelekona i hoolimalima aku ai e lawe iaia ame kana wahine no Aferika, he moku ia o ke ano kapilina, no ka oihana kelepa, elike, me na moku o ka Akelanika hema; a o na kanak£r na lakou e hooholo ana i ua moku nei, he poe lakou i like aku me ka nui o ka poe hololnoku apau, he poe okipuu, he pepehikanaka a he poe ino maoli no me ka ole i ko lakou mau ola. ' Ma ka olelo ana ae ma ke ano nui, aole loa he noho kuikahi ana mawaena o na*aliimoku q ka Fuwada ame na luina, no ka mea ua hoohalikeia na luina me na holoholona maluna o kela moku ; a oiai he kanaka makaukau loa ke kapena o kela moku i ka hookele ana, eia nae he kanaka huhu oia, a maloko o kona pakeke kana pu panapana oiae hookikina aku ai i kana mau kauoha i kekahi manawa, i ka wa mai ai kona poe luina. He elua la mahope iho h ka haalele ana aku o ka Fuwada i ke awa, oia no o Keoni Kelekona ame kana wahine e noho ana ma ka aoao mahope o ka moku, a e nana ana hoi maluna o na ale o ka moana, aia hoi, iloko o ka menemene o ko lauar mau maka ke ike aku, iloko o ka weliweli ame ka maka'u, ua halawai mai la me ka ike a ko laua mau maka kekahi hiona a laua i manao mau ole ai, e ike ana ia Hekahi kino kanaka, mawaho ae o na mea i kakauia maloko o na moolelo o na kanakā holomoku, eia ka e ike pono ana luna. Ia laua e noho ana, he elua mau luina na laua e holoi ana ialuna o ka oneki o ka moku, malalo o ka hoohana ana a ka malamamoku, a aia hoi ke kapena ke ku la me ke kamailio ana mai ia Keoni Kelekona ame kana wahine. Mai mua mai o ka moku kanee ana a na luina e holoi i ka oneki hele ihope, a ua kokoke no hoi kekahi luina mahope aku o ke kapena, a oke kaa mai no hoi ia ma kekahi aoao, ua haalele mai la ke kapena ia Keoni Kelekona ma, a huli aku la nomua, o ka manawa nae ia i hooku'i aku ai oia me ka luina e holoi ana, a hina aku la ilalo, me ka walawala ana a hooku'i i ka pakeke i piha i kekai,

a P ulu loa ua kapena nei.

No kela hina ana o ke kapena a hui pu iho hoi me ka hauka'e ana o kon- paalole i ka wai lepo o ka pakeke, me ka piha pu i ka hilahila i kana mau malihini hanohano, ua hoopiha loa ia aku oia i ka inaina ame ka huhu, i ka luina, nolaila i hakalia no iaia a ku hou ae iluna, he hookahi no ia puu mahanahana ana o ke ku'i ana mai ma ka papalina o ka luina, ua hina aku la oia ilalo, a waiho malie ana iluna o ke oneki. 0 keia luina a ke kapena i ku'i aku 4a a hinā ilalo, o ke kānaka aoo hookahi wale no ia maluna okela moku, a he wahi kino uuku hoi kona, no ka nui ae o na luina, he poe kino nunui wale no ko 4akou, me ka owaawaa o jko lakou mau lala. Aia hoi ma ka paehumu o ka aoao o ka moku, e kalele ana kekahi inina, o ke kanaka kino nui hookahi ia iwaena o na luina apau, a he ikaika hoi kona nau lala, elike me ke ano o na kanaka kaulana i ke au kahiko. I kela ike ana mai i ke ku'i ana aku o ke kapena i ka luina a hina ilalo, o kona nee koke mai la no ia imua, a mamua ae o ka hiki ana i ke kapena ke kupale iaia iho, aia hoi, ua loaa pono mai la oia i ka puupuu a waiho ana iluna o ka oneki, 1 kela hina ana aku o ke kapena ilalo, aoleoia i hookalia iho i ka hooholo ana i konp noonoo, no ka pana'i ana mai i ka ino no ka ino, aka, unuhi koke ae la oia i ka pu panapana mailoko ae o ka pakeke o kona lolewawae, a hoomaka aku la eki i ka mea nana oiaa ku'i māi a hina ilalo. He poka pu panapana a ke kapena i manao aiekomo aku ilokoo ka puuwaioka luina nana i hoohaahaa mai i kona kulana, eia nae elike me ka olapa ana a ka uwila, ua lele e aku la o Keoni Kelekoha imua, a pa'i ae la i ka lima o ke kapena, ma ia ano iho la, ua lele aku la ka poka a ku ma kar w wawae o ka luina a hoopakeleia ae la kona ola£/ No kela komo hokai wale ana aku o Kelekona ma ka mea a ke kapena i manao ai e hoohana aku i kona mana maluna o kela moku, ua ulu ae la'he hoopaapaa mawaena o laua, Ua hoike okoa aku la o Keoni Kelekona i kona makemake ole e ike aku o na hana hoomainoino maluna o kela moku, oiai oia ame kana wahine, he mau ohua, a ua paakiki mai la no ke kapena, me ka olelo anamai, he kuleana nui kona, ma ke ano he haku malunap kela moku, e hana ai i kona poe kanaka elike me kona makemake. Mahope iho nae o ko laua papa olelo ana no

kekahi manawa, ua ike iho la ke kapena he makehewa ka hoomau ana aku i ka hoopaapaa ana T o komo mai auanei na luina, a kokua mahope o Kelekona, o kona pilikia no ia ame kona maū aliimoku, nolaila ua hoopau wale ia keia hana mawaena o laua. 0 kekahi kumu nana i kaohi aku i kamanao huhu o ke kapena, pela oia i hoomau ole mai ai i ka hoopaapaa "ana no kona mana, no kōna maka'u i ke aupuni o Pelekane, oiai he kanaka nui o Keoni Kelekona, e hele anaehookoi kekahi hāna a ke aupuni i hookau mai ai maluna ona. 1 ka huli hoi ana aku hoi o ke kapena nohope o ka moku me ka noke ana iho i ka namunamu, ua ala ae la na luina elua mailuna ae o ka oneki, me ke kokua ana aku o kekahi i ka mea i eha, a mamuli nae o kela hoopakeleia ana o ke ola o ka mea i kukona wawae, ma o Keoni Kelekona la, ua haawi mailaoia i kana mahalo an&i ke kanaka Pelekane, me kona leo okalakala. O ka inoa o keia kanaka luina, kino nui nana i ku'i mai i ke kapena, a nona hoi ka wawae i ku i ka paka, oiao Mikele, a oiai he nanaina ku kona i ka hoomaka'uka'u me ka weliweli pu, he leo nui hoii piha me ka okalakala, eia nae o ka hoomaikai ana i haawi mai ai i ke kanaka Pelekane, ua hoopukaia mai ia, me ka ōiaio loa mailoko maio kona pmiwai. Aole i loihi loa ke kamailio ana mai a Mikele ia Keoni Kelekona, ua hele aku la oia me ke o'i o ka wawae, me ke kokua pu ana hoi a ka lua o na luina, nomua o ka moku, aia nae ma konahelehelena kekahi hiona e hoike mai ana, aole malaila iho la pau kana mau o ke kanaka nana i hookau aku i kela poino maluna o kona wawae. c / No kekahi maula lehulehumahopemai, aole i ike hou aku o Keoni Kelekona ma, ia Mikele, ua lilo ka eha ma kona wawae, i mea nana e kaohi ai iaia maiuna o kona wahi moe, me ka puka ole mai iwaho o ka oneki; a aole no hoi he mau hana lokoino i ikeia ma ka aoao o ke kapena, koe wale no ka okalakala o kona leo ke kamailio aku, ma na manawa apau e haawiia ai na kauoha i kona poe kanaka. * Maloko o ke keena aina o ke kapena, ka Haku Kelekona ame kana wahine e ai ai, a ma na manawa mamua aku o kela hoopaapaa ana mawaena o ke kapena meXeoni Kelekona, e ai pu ana lakou i na manawa ai, ma ia ano iho la, e

kaawale mau ana oia mai ka hui pu ana aku, he hookahi ka ai ana me kana mau ohua, o ke kumu nui mai no nae, no ka maikai ole o kona noonoo, no kela hokai wale ana mai o Kelekona i kona mana. ~ Ua lilo no> keia noho kokoolua ana iho o ke kane ame ka wahine e ai i mea maikai i ko Kelekona manao, o ka mea wale no nana i hoopilikia mai i ko laua noonoo, o ia ka hiki ole e ioaā na kuka'i olelo pu ana me ke kapena, i loaa māi ai iālāua nei na ike no ke kulana o ka moku ma ka moana, a pela hoi ka loaa ana mai o na pane no ka laua mau mea e makemake ae ana e ninau aku, Ke nee mau la na hana apau oluna o ka moku elike no me mamua aku o kela manawa i ulu ae ai ka pilikia mawaena o ke kapena ame na luina elua, eia nae āia iioko o Kelekona, a pela pu no hoi ka noonoo o kana wahine, aole loa i nohoalii mai ke kuikahi maluna o kela moku, aka ua hoopuupuuia ka paila wahie kuikahi maluna o kela moku, aka ua hoopuupuuia ka paila wahie o ka maina mawaena o kekahi aoao ame kekahi, i hakalia wale no i ka ninini ia aku o ka aila mahu maluna iho o ka lalapa no ia o ke ahi, e ala mai ai kekahi hoouka kaua- hookahe koko o kela moku. He elua nae la, mahope iho o kela ki ana a ke kapena ikapu panapana i ka wawae o Mikele, ua pii ae la p Keoni Kelekona ipalalo ae o ke keena kapena o ka moku, ao ka hiona i halawai mai me ia, o ia no ka hapaiia ana ae o kē kino o kekahi luina, e kona mau hoa eha, a ka'ika'i ia aku la nomua o ka moku, a e ku ana hoi ka malamamoku me kekahi pauku hao e paa ana iloko o kona lima f ma ka aoao o ka moku. Adle o Kelekona i ninau aku ika mea ihanaia, he mea makehewa wale' na ia, no ka mea ua maopopo iaia ke kulana o ka poe apau maluna o kela moku, ua oi aku ka noho malie ana, mamua o ka ana aku i kekahi mea e hoalaia mai ai na aik) maikai ole mawena ona ame kekahi kā poe o ka moku. Ma ke kakahiaka ae o kekahi la mai, ua ikeia aku la kekahi mokukaua Pelekane ma kahi mamao, e holo pololei mai ana ma ke alahele a ko lakou nei moku e holo ana, a hele no -hoi a aui ka la, kaalo ana ua mokukaua nei ma ko lakou aoao a hala loa aku la ma kona alahee no kekahi awa o Pelekane. , <Ao ! e i oaui