Ke Alahou, Volume I, Number 2, 1 December 1979 — He Moolelo He Moolelo No Ke Keiki Hoopapa O Hawaii Ka Mea Nana I Pa'i Aku I Na Poo O Na Kanaka Hoopapa O Kauai, Na Kumu Hoopapa A Ke Alii Kalanialiiloa [ARTICLE]

He Moolelo

He Moolelo No Ke Keiki Hoopapa O Hawaii Ka Mea Nana I Pa'i Aku I Na Poo O Na Kanaka Hoopapa O Kauai, Na Kumu Hoopapa A Ke Alii Kalanialiiloa

OLELO HOAKAKA

Mamuli o kekahi mau nqHehulehu i hoea mai i keia keena, i hoopukaia aku i mau moolelo kahiko o Hawaii nei mawaho ae o kekahi mau mooielo Hawaii i hoopuka ia mamua koke aku nei, a e hoopukaia neipaha maloko o kekahi mau nupepa Hawaii i keia manawa ke hookoia aku nei ia mau leo poloai a ka mea kakau moolelo e manao nei, e lilo ana keia moolelo Hawaii kahiko, e hoopukaia aku nei i mea e hoolawaia āi kā īnakemake heluhelu moolelo o ko ke Kuokoa poe heluhelu. He moolelo keia no ke keiki hoopapa o Hawaii, a mailoko mai auanei o keia moolelo kahiko e loaa ai ia kakou ka hoomaopopo ana I ka ike me ke akamai maoli no o na kanaka Hawaii iloko o kela au kahiko, ma keia hana he hoopapa, ka mea hiki ole ia kakou iloko o keia manawa, ke ukali aku i ko lakou akamai ma ia hana, iloko o keia wa. — Mea Kakau Moolelo.

MOKUNA I

Iloko o keia au kahiko o keia lahui kanaka, e noho ana ma Kapalaoa, Kona Akau, kekahi kanaka o Kanepoiki kona inoa ame kana wahine 0 Kapalaoa (ka inoa no o ka aina), oka laua hana nui iloko o ko laua wa e noho pu ana, he kane a he wahine o ia no ke a'o i ka hoopapa; o Kanepoiki ka haumana, a o kana wahine no o Kapalaoa kana kumu. Ua a'o ka wahine i kana kane a pau kona ike ma ia haiia he hoopapa, pela na mele i pili aku hana, a he hookahi mea i koe iaia, o ia no ka moku au i ke kai. 0 ke kumu nui o keia makemake o Kanepoiki e ike i ka hoopapa, no ke ku'i mai o ke kaulana o Kalanialiiloa, ke alii o Kauai, i ke akamai i ka hoopapa, no ka mea o ka hoopapa ka hana a keia aiii i a'o ai mai kona wa kamalii mai ahiki wale i ke kanaka makua ana, aole he kanaka hookahi i hiki ke pa'i i kona poo ma keia hana. Ua hoohiki keia alii o Kauai i kona kanawai paa, okepoeapaueiioopapaakuanameia, akaa ke eo i ua aiii nei, e kaluaia ana ko lakou mau kino 1 ka imu, a o na iwi e kukuhiia i pa no ka hoopuni ana i kona hale, a o na lauoho, o ka aha ia e hauhoa ai i no iwi o ka pa. Ua nui ke kaulana o keia alii i ka hoopapa, a no ka uluhua o Kanepoiki i ka noke o na kanaka o kahi ana e noho ana i ka akena i ke akamai o keia alii, pela iho la i noho ai ke kuko iloko ona, e hele e ike pono i kona kaulana, a pu'e aku ai i ka wahine, e a'o mai iaia i ka ike hoopapa. 1 ka loaa ana ia Kanepoiki na makaukau apau i pili i ka oihana hoopapa, o kona hoomakaukau iho la no ia, "no kana huaka'i aumoana no Kauai, no ka ike kumaka ana ia Kalanialiiloa, me ka paa o kona manao, e lanakila ana oia maluna o ke alii o Kauai. He mau la keia hoomakaukau ana a Kanepoiki no kana huaka'i hele. e laa ke kahu ana i o nona, pela hoi kona mau makaukau hoopapa, a ipa kekahi la kala'e malie, o kona liuiiu iho la no ia i kona waa, hooili no ukana apau iluna, a panee aku la noloko o ke kai. Mamua nae o ke kau ana aku o Kanepoiki iluna o ka waa, ua lele mai ia oia a honi i ka wahine, me ka pane ana mai i keia mau olelo hope, a kaawale ke kane mai ka wahine aku: "Auhea oe e kuu wahine aloha» eia au ke hele nei e hoike i ke akamai ame ka ike au i a'o mai ai ia'u ma ka hana hoopapa, a i pa mai no hoi au i ke

(Mai ka Nupepa Kuoloa)

alii o Kaiiai ea, he nani make ana ia, nau no i a'o mai i keia hana; aka hoi, i pa oia ia'u, alaila e huli hoi hou mai ana no au imua ou e ka wahine." "He eha wale iho no oukou i ike i keia hana he hoopapa, a ko oukou māu makua i a'o mai ai, o olua elua o na kaikuahine, a o na kaikunane elua o olua e noho mai la i Kauai, na kumu a'o hoopapa no hoi a Kalanialiiloa. Ma ka'u mea i lohe ai no oukou, ua haule iho no ka ike o«kela mau kaikunane ia olua, a o ia ka'u e manaolana nei, na'u ana ka lanakila maluna o ke alii o Kauai. "I hoolelohe ae nae oe, a ua make au ea, o ka aina no keia noho iho, a huli aku i makua hou nou; a eia wale no ka'u kauoha paa ia oe. I noho oe i hanau mai kēia opu ou, e koko nei, a ina he keikikane, alaila a 4 o hou iho iaia ika hoopapa a pau kou ike, alaila hoouna aku i ke keiki i ko kaikuaana, a ke apu ka hoi ko olua ike i ke keiki, alaila hookoio ae ma ka meheu o kona makuakane. A lohe ka wahine i keia mau olelo hoakaka a kana kane, he manawa ia i hele mai ai ke aloha a kupouli, no ka mea he huaka'i maopopo ole keia o ka huli hoi mai me ke ola, oka make wale no ka hopena, ina e pa mai i ke alii o Kauai, a o ia ka Kapalaoa i kaua aku ai i ke kane: . "Eia ko'u manao hope ia oe e kuu kane, mamua o ko holo loa ana i Kauai ea, e holo mua aku oe i ke kaikuaana wahine au i Kalaoa, ma Milo, oia me na kaikunane elua o maua ka i a'o kahiko ia e ko makou mau makua, a no'u nei la, owau ko makou muli loa, a he mea hope au o ke a'o ana i keia hana he hoopapa." "Heaha aku auanei ka'u olaila e hoolalau wale ai no? Ina ike hoopapa ko kaikuaana ea, ua pau loa ia mau mea i ka loaa ia oe, au o ke a'o ana mai ia'u, a makaukau, nolaila e holo loa ana no au no Kauai?" o ka ae la no ia o Kanepoiki i ka wahine, la maluna o kona wahi waa. No elua la, me elua po keia holo ana o Kanepoiki i ka moana, hoea aku la oia no Kauai. He kupaianaha ka pololei o keia holo ana o Kanepoiki a hoea i Kauai; aka elike no paha me ke ano o ka noho ana o ia au kahiko, ame ke ano o ko lakou manaoio i na akua a na kupuna e hoomana ana, pela iho la i pololei ai kana holooana, a hiki i kahi i makemakeia. I ko ia nei hoea ana aku i Kauai, ua hoopapa no keia make alii me Kalanialiiloa ame kona mau hoa. Na na kamUaina mai no aole keia i pa, a na ia nei aku no hoi, aole wa a pa na kamaaina iaia; peia iho la ko lakou nei hoopapa ana a haia hookahi po, me hookahi ao, o ko Kanepoiki pa iho ia no ia, a o ka make no ka pana'i, no ke kaa ana o ke eo i ka aoao o ke alii o Kalanialiiloa. Ua kaluaia ua o Kanepoiki i ka imu, a kukuiuia kona mau iwi no ka pa o ka hale o ke alii; eia nae, ua nui ko Kanepoiki, mahaloia e ko Kauai poe, i ka nui o kona akamai i ka hoopapa, no ka mea iwaena o na kanaka hoopapa apau i hoea aku imua o ke alii, o keia ke kanaka mua loa i ikeia o kona akamai, aohe no he wa, a pilikia ke alii ame kana mau kumu hoopapa iaia nei, e hooioheia paha i ke kauoha a ka wahine. e hookolo i ke kaikuaana wahine i Hilo, Hawaii, ina ua kaa i'o ka lanakila ma kona aoao, aoie nae pela, ua waiho na iwi o kamahele i ka aina malihini. I keia make ana o Kanepoiki i ke alii o Kauai ma ka hoopapa, ua laweia mai ka lohe a i kana wahine, ia wa i kani iho ai ke u-lui a Kapalaoa, a i wale iho la no iioko ona: | ."I make no oe e kuu kaqjp i ko paakiki, hooleohe ole mai i ka'u kauoharfa oe e holo e ike i

ko wahine makua, ehia ka hoi mea aloha o kuu nt)ho aku a hanau ae ke keiki a kaua, owau hookahi \frale no ke ike iho ana iaia, aole hoi o kou noho pu mai o ke kane, loaa ke kokua iioko o ko 4 u manawa pilikia. Ua hiki nae hoi, e noho aku ana no au me ka hoomanao nou, ame kau kaukoha a ina e hanau ae ana keia opu o'u a he keikikane, na ke keiki auanei a kaua e hookolo aku mahope o kou meheu." I ka hoea ana mai i ka wa e hanau ai o Kapalaoa, ua hanau i'o mai la he keikikane, a o ka mea hoi nona keia mooielo; alaila hoomanao mai la oai i ke kauoha a kaua kane: "I noho oe a hanau ae kena opu ou e koko nei, a ina he keikikane hoouna ae oe e imi i ka meheu o kona makuakane." Hanai hookahi iho la o Kapalaoa i kana keiki ahiki i ka nui kupono ana e hiki ai ke kamailio. a e lohe ai no hoi i na mea e kamailioia aku ana iaia. ua huikau pu aku la oia me na kamalii ma ka paani ana, a no ko ia nele i ka makuakane, ua nokeia mai la keia i ke kuamuamu e kela poe keiki i kahi keiki o-a makua oie. i kahi akeke makua oie, aole no nae he maopopo o ka manao o keia kuamuamu a kona mau hoa paani iaia nei. I ka pii mahuahua ana ae nae o kona. a naauao

loa ae la no hoi oia, me ka hoomaopopo pono i na mea maikai ame na mea maikai ole, ua komo iho la ka hilahila iloko ona no kona kapaia mai i kela mau inoa i kahi keiki o-a makua ole, i kahi akekeke makua ole, a me ka hilahila nui ame ka hoopepe, aole hoi elike me kona ano mau ina la mamua aku, ua huli hoi aku la oia no ko laua wahi hale me kona makuahine, a i aku la ia Kapalaoa, kona mama; u Auhea oe e mama," i ninau aku ai ua wahi keiki nei, "eia ihea ko'u makuakane, e nalowale nei?" O keia ka makamua loa o ka ninau ana aku o keiki i kona makuahine, no kona ike, lie makuakane wale no ko na keiki e ae, a nona hoi, he makuahine wale no ka i mua o kona alo, aole hoi he makuakane, a he mea hookahaha aku ia i kona noonoo. "Ae, aohe ou makuakane e kuu keiki, ua make kahiko oia, mamua o ko'u hanau ana mai ia oe, a nona au e kanikau mau nei i na wa apau." "A pehea i make ai kuu makuakane? I mai anei oia i make ai, a i ole. ua haiawai paha oia me kekahi mau uiia poino?" 1 ninau hoomaoe hou aku ai ke keiki i kona makuahine. "I make ko makuakane i ke ake kaulana i hele i Kauai i ka hoopapa, loaa ole iaia kekahi mau

hana hoopapa o ka make no ia i ke alii o Kauai ia Kaianialiiloa o kou kumu iho la ia i ike ole ai iaia." "Heaha ke ano o ia hana he hoopapa e mama?" wahi hou no o ka ninau a kahi keiki. u Pele iho, a nui kupono ae ko kino, a o aku kaua ia oe i ka hoopapa» ka hana hookahi a'u i a'o aku ai i ko makuakane, a loaa ka ike ame ke akamai ia oe e ke keiki, aiaila hookuu aku au ia oe e hele, e kula'i i ka ike ame ke akamai o na kanaka hoopapa o Kauai." He mea oiaio, 1 ka nui ana ae o ke kino o ua keiki nei, ua hoomaka iho ia ka makuahine e a'o iaia i ka ike hoopapa. Ua ma'u no keia manawa a ka makuahine i a'o ai. a o ka aapo no hoi o ke keiki, ua moni aku la oia i na mea apau a kona akuahine e a'o aku ana iaia, a i ka loaa ana o ka ike, ke akamai ame ka makaukau me ka hele a walewaha na oleio hoopapa apau. ia wa i i aku ai ka makuahine: "Aohe a'u mea i koe a a 4 o aku ai oe, ua pau loa aku ia iioko o kou poo, a o ka hana wale no a kaua e noonoo ae ai, o ia ka hoomakaukau ana no kau huaka'i heie no Kauai, e imrfai i na iwi o ko makuakane." ? M Hoomakaukau i o iho la o &apalaoa i na lako o kana keiki e hele ai i ka hoqpapa, e laa ka waa

ame na mea apau e lako pono ai ka waa» ke kapa, na ano kapa no apau o Hawaii nei ia au, ka moena, ka_uluna, ka wahie, ka puiupulu, ka aunaki, ka malo na ano malo like ole no hoi apau, ka aulima, ka auawa ame ke kanoa, ka mauu halii, a o na mea hoopapa no ona ano like ole, hoakoakoa mai la ka makuahine, a ku ke ahua, ia wa i hookomo aku ai ka makuahine, iloko o kana ipu hokeo o Lonoipu ka inoa, I ka akoakoa pono ana mai o na makaukau hoopapa a kahi hookahi, pela no hoi ko ia nei o, e holoai ma kela huaka'i ua.paneeia maila ko ia nei waa, a lana ana i ke kai, hookau no hoi i kona mau makaukau apau iluna, a ieie aku la honi i ka ihu o ka makuahine, a o ia ka kona makuahine o ka pane ana mai iaia nei: "Ke hele nei oe e kuu keiki, ma ke aiahele hookahi a ko makuakane o ka alo ana aku i ka moana, nolaila eia ka'u kauoha ia oe mamua o ko holo ioa ana no Kauai ea, e holo mua oe e ike ia makuahine ou.ia Kalaoa, aia i Hilo, a koi aku i kana mau makaukau hoopapa e haawi mai ia oe, a i ae mai keia ea, alaila i aku au ia oe e ke keiki, nau ka lanakila maluna o na kanaka hoopapa o Kauai." \Aoie < pau)