Ke Alahou, Volume I, Number 3, 1 January 1980 — NA WAHI PANA: He Huakai Makaikai ia Kaupo [ARTICLE+ILLUSTRATION]

NA WAHI PANA: He Huakai Makaikai ia Kaupo

(Mai ka puke moolelo o Thomas Kananiaupunimalamalama Maunupau — e haawi ia mai e ka ohana o Maūnupau me ka hoomanao ana i ko lakou makuakane aloha) I ka hora 7:30 am, haalele au, Keneki Emory ame Joseph i ka hale maluna o na lio, no kai o na heiau. He elua mile ka loihi alaila hiki ilaila. Hiki makou i ka hale kula, a mahope iho o ia ka hale.ke kaikuana o Joseph Marciel, a e mahiai ana oia. Hele mai la oia a ike ia maua, kamailio liilii iho la makou. Maaneino mākou inakinakiai i na lio, a helewawae aku kn kahi o ka heiau, aole no i loihi loa mai keia wahi aku. Hiki makou ilaila, hoomaka ka ua liilii. Nanā iho la ia keia heiau, i hana a ne kupuna o kakou i hana ai. Pau ka nana ana i keia heiau hele hou mai makou iuka iki mai, a he heiau okoa no ia. Aole nae keia he heiau nui,lie uuku iki mai ia. Maanei olelo"mai o Joseph Marciel, e hel£ makou iuka mai i kahi o kekahi o kupa a kamaaina o Kaupo, ma ka inoa o Simeona Maihui, ā ninau ia ia i na inoa o keia mau heiau ame na mea e pili ana ia laua. Hiki makou i ka hale, hoolauna aku i ka maua hana i hiki mai ai, a ninau aku la oia i na inoa o keia mau heiau ame na mea e pili ana i keia.heiau. Ua olelo mai oia, o ka heiau mauka nei o Hale o Kane ia, a o ka heiau nui ku o Lonoaea ia. Ninau hou o Joseph Marciel, ow«i la ke alii nana i kukulu keia mau heiau? Ua pane mai oia, na ka menehune i kukulu keia mau heiau me ia kona lohe i ka olelo ia. Ua ninau hou aku o Joseph Marciel i kekahi mau mea hou ae ana i lohe, a maopopo paha inoa o ka hale pili ameka hana ana, ame kekahi mau moolelo Hawaii e ae. Ua nele loa no o Maihui, oiai nae, ika ninau ana a Joseph i ka.nui'o kona mau makahiki, ua olelō mai oia, uaMnau ia oia i ka makahiki 1852, o ka mahina ame ka la ua poina loa. Hemo mai makou iwaho o ka hale, e kau ana he koko ili hau mawaho o ka hale, a ninau aku o Keneki e hana oia i koko hou elike me ia, a haawi ia Joseph Marciel me ka hoike pu ana i ke kumu kuai a hoouna ae i Honolulu, a na ka Hale Hoikeike ia e hoouna mai i ke dala. Ua ae mai oia. O kahi nohop keia elemakule, aia i ke kumu o na pali i kapa ia "Na Pili o Kane." Pau ka makou ninaninau ana ia Maihui. ua haawi aku makou i ka mahalo ame ke aloha no kona kokua ana mai ia makou, a hoi hou mai no i kahi o na lio o makou. Aole i pau ka ua liilii, eia no ke hana nei. Hiki makou i kahi o na holoholona kau hou no kai mai. Ia makou e hele ana nui loa ka ua, e holo pee ana makou iloko o ka la'au ma o a maanei, a mao ae ana hele aku ana. Penei wale makou i hele holo ai, a hiki i ka heiau o Loaloa, hoopaa na lio i ke kumu kukui nui. Hiki iluna o ka heiau ponoi i ke kihi o ke alo, wehe ke panana, a waiho ana keia heiau i ka hema komohana. He heiau nui maoli no keia, He kanaha-kumamalima kupuai mailalo mai ma ke alo ahiki iluna. Ua hana anuu ia ēlike me ke alapii, he ekolu anuu alapii o keia ano i ke alo, a holo puni ma ka aoao hema ame hikina, He nunui ka pohaku, a he mau tona pohaku paha ka i lawe ia mai kahi e loa mai, nb ka mēāTaole pohaku ma kahi kokoke i keia heiau, a he mau mile loihi loa a ia oe ka pohaku. * * He elua haneri kapual paha ka loihi, a he kanaono kapuai paha ka laula. He nui na ahu liilii iluna o ka heiau', ame na pa ano kauhale e ku ana, He mau wahi i like loa me ke ano kuahu, kahi paha e'mohai ai i ke akua kii. Oluna o ka hēiau ua halii ia me ka pohaku lillii ihaikai o kahakai. Aia ma ka huli mauka. he wahi kohu ano malaila paha e komo mai ai m kahuna. Mamua o ke alo ua loaa ia makou he wahi lua liilii. a iloko o keia lua ua loaa aku he pohaku ah pilahalaha nui, a he lehu kapuahi, paha kahi keia e

pulehu ai ka i'a a ke akua kii. Ua hu'e makou ma kekahi mau wahi iloko o ka heiau, aohe mau ano nui i loaa. He mait .kumu kukui nunui e ulu ana i kahi o keia heiau, he mau kumu kalnko. a malia paha ua kahiko ia keia mau kumu kukui, i loaa ka aila kukui o ka heiau o ka noho ana.o ia mau la. Ia makou e holoki; nei o a maanei o keia heiauj.no ka huli noii ana i nā e pili ana ia is 4 ea ke haule ikaika iho pei ka ui}> a e pa ikaika mai ana ka makani. malia.paha uJ huhu na kupuna i keia mau hana a ka ha,ok\ aTv|. ua huli ia keia no ka pomaikai o keia Ipnaunl hou ame na mea hoonaauao.o . i -41

(1) Kaupo Gag (2) Ka papohaku o # ka heiau [3J Ka puka ona kahuna