Ke Alahou, Volume I, Number 4, 1 February 1980 — He Mo'olelo no Ka I'a Hilu [ARTICLE]

He Mo'olelo no Ka I'a Hilu

(Ua pa'i hou f ia mai ka Nupepa Kuokoa)

1 keia wahi o Hauula i hoikeia mai ai ia'u ka moolelo o kekahi mau "hilu" elua. He mau hilu kanaka keia, a kupua no hoi. O "Kaululena" ka inoa o kekahi "hilu," oia ke kaikuaana; a o ka lua o ka "hilu" oia o Maio, a d ke kaikaina ia. O ka hilu mua, oia o Kaululena he ekolu ona ano kino - he kino hilu, kino kanaka a he mano. O ka hilu elua, oia o Maio, he elua no ona kino, he kino i'a' maoli a he kino kanaka no hoi. Ua olelo ia, ua pae mua laua ma kahi wahi e pili ana i Kawaihoa, a malaila laua i hookaawale ai, hele ae la ke kaikaina, oia o Maio, ma Makapuu, e hele ana ma ka huli Koolau; a o Kaululena hoi hele ae la ai ma ka huli "Kona." Ma na kino hilu no keia a laua e hele nei. - Ma keia wa i pae mai ai keia mau "hilu" ma_ Kawainoa, a komo hou ai ma ko laua mau kino a hele hikina kekahi a hele komohana hoi kekahi o Makalii ka inoa ōlee alii e noho ai ahupuaa ana ma Hauula. E like no hoi me ke ano mau o nalii o ka wa kahiko, ka lako i na lawaia ame napono no hoi apau o ka oihana lawaia pela nq ko Makalii noho ana ma Hauula. Nolaila, i keia hele ana mai o Maio, ma ka huli "koolau" a hoea i.ke kai o Hauula, ua ike ia oia, a ua paa iho Ia oia i ka hopuni ia me ka upena e na lawaia akamai a Makalii; He "hihi" nei a Makalii. Ua kaualupeia aku la keia poe i ka. aeone, a kanikani pihe ae la na kanaka i ka hei ana o ua i'a, nui nei, aole i kana mai! Ua pakaka ia iho la.ke kino o uk hilu nei a haawi ia aku la i na kanaka, oiai hoi kona kokōiheeaku ai iloko o ka moana a pualena ula weo ae ia o luna o ka lewa i ka ula o ke koko o ua hilu nei. 11 keia wa, aia'ke kaikuaana ika lae o kaena, iaia i nana ae ai iluna, ike aela iaka puai oka ula i ka lewa, a ike iho la ia ua make ke kaikaina. Nolaila, hoopae keia iaia nei iho i ukaoka aina. a hel kono kanaka mai la mai Kaena mai. Aole no hoi i kupOno ka lai ka holo hoea ana keia i Hauula. Hele mai Ia keia a loaa he hale, e pulehu ana i ka i'o o ka hilu, me ko ia nei olelo mua ole aku i ka pop na lakou ia pulehu i'a, lalau aku la kela i ka i'o o ke kaikaina a kiola iloko o ke kai, pela aku ana no ua halea ia nei e loaa aku ai ka i'o 0 ke kaikaina. Pele ka ia nei hele ohi ana i na apana i'o ke kaikaina ona, e like me ka mea e loaa ana iaia, maloko o kapuahi kekahi a mawaho ae no hoi kekahi, a hoea kēia i ka hale o kekahi wahi elemakule. E mama awa ana ia, a i ka makaukau ana o ka inu o ka apu awa o ua wahi kanaka nei, hoomaka ae la ia pule ma ka inoa o ua mau hilu nei, oia o Kaululena ame Maio. I ka lohe ana o Kauluiena o ka puie a ua wahi kanakanei.ua ike iho la ia he kahu keia no laua, i ka amama ana o ka pule a ua.wahi kanaka nei, ua inu ae la īa ī ka ap.u awa. s Alaila, ninau mai la o Kaululena iua wahi kanaka nei: "Ea, ua ike no nae paha oe i nei mau akua au e pule nei - o Kaulu(lena] ame Maio? M . Ua pane aku Ia ua elemakule nei; "Aole au i ike ia laua; aka, he pono hookapu wale iho no ka'u e hana nei, e like me ko ( u maa mai ko'u mau kupuna mai a hoea mai iko'u inau makua. I keia kakahiaka iho nei, iho la ina lawaia a Makalii kekahi hilu nui launa ole niai, a pau ae la ko makou poe o keia walii i ka hoi ine na i'oo ua hilu nei,a koq hookahi np auo keia wahi, aole au lail ka i f o oka hilu, oiai o ka'u mea no hoi ia e maiama nei, e like uo hoi me oe i lohe uiai nei i ka'u niea np hoi ia c malama nei» e like no lioi me oe i lohe mai nei i ka u pule ana," He piaio, i ua wahielemakule nei i ike mua loa aku ai i ua kanaka nei» he keu a ke kanaka u'i. 0 kana kamailio ana n;ai no hoi, he keu ka oluolu maikai o ka leo; aole naeiia i manao iki o keia kanaka u'i ana e ike aku nji me kona mau maka, oia no o Kaululena, o na mea ana e hoomana ana. | •

Mahope iho o, ka pau ana o na olelo a kahi elemakule, ia vva i kamailio mai ai o Kaululena i ua wahi kanaka nei, penei: "E auhea oe, e {īoolohe mai oe i ka'u mau olelo e hai aku nei ia oe. E pa oe i kōu wahi nei a puni i ka lepa; alaila kii oe i ka poe apau i pili ia oe a houluulu mai ia lakou apau iloko o.kahi au i pa ao a paa i ka lepa; oiai, e kau mai ana kekahi hoopai weliweli maluna o keia aina, a maluna hoi o J&a poe apau i ai i ka i'o o ka hilu, ke akua au e malama nei. E hoea mai ana he wai hoee maluna 0 lakou apau a e ana keia aina holo 0k0a. ,, Ku ae la ua Kaululena nei a haalele iho la i kahi kahu» a hele mai la no e huli hele ana i kahie loaa hou mai ai o,na apanapana o ke kino o ke kaikaina. Pela ka ia hele ana a hiki 1 kona hoi ana i uka o ke kahawai o Kaipapa'u. He wahiponaha keia ai iloko o ka pali, he ano kuono akea aku o loko* a he oolowi iki mai p waho, a e pii ana nae na paia pali ma kela ame keia aoao. O ka inoa o keia wahi oia o Maakua. I keia wahi i.moe ai ua "hilu" nei» oia hoi, ma ka auku haiki o ua kuano nei o Maakua. Ua nonoi ae Ia ia i ka ua o ka lanie haule pololei iho ma ua upoho.palinei, kahi hoi nona ka nuku anaj2 pani ajia. He mea oiaio ua haule ka ua ma keia wahi. E like hoi me ka pii ana ae o ka hohonu o ka'wai ua e haule ana ma ua upoho pali nei, pela 110 i puu ae ai ke kino "hilo" o ua Kaululena nei, e alai ana i ke kahe ana o ka wai i kai. Pela ka hele ana o ka wai a aneane e hoea loa 1 ke anapuni lihilihi o ua upoho nei ma ke ka'e o luna, ia wa i lele aku ai ua hilu' 1 nei a kapoo ana iloko o kekahi w ahi ana iluna lilo e kekahi aoao o ka pali o ka wa ia i mokuhia ai ka wai e luku i na kanaka o ka aina, 0 kahi i ku lepa ia e like me kauoha a ua Kaululena nei, oia hoi kahi o ke kahu o laua, ua pakele ia wahi* a pakele pu hoi mt na kaaaka e noho ana ma ia wahi. 0 ka hope o keia uioolelo» ua oia hou o Maio» a oia ka 4 hilu kāpalapala o kona kino e ike fa nei. Ka mana'o o na Luna-ho'oponopono; Eia ka mea kupaianaha» 'oia na inoa kupua iloko o ua mo'olelo nei, He mau inoa hoku kilo a ho oktit wa'a i ka wa mamua» 'oia no ho'i 'o Kaululena, Maio ame Makali'i. 'A'ole maopopo le'a, ina he mo'olelo no na lioku ma ka iewa a i 'oie he mo'olelo no 'elua kupua fa ma O'ahu nei. Maiia, pipi holo ka'ao, o • .. .