Ke Alahou, Volume I, Number 5, 1 April 1980 — He Moolelo KALANIALIILOA [ARTICLE]

He Moolelo

KALANIALIILOA

from previous issue)

He ku no i ka hoonaukiuki ka pane a kahi keiki, a na ia pane hope i hoopii aku i ka elna ia Haiepaniho, a hoomaka hou mai la oia e pane, ma ke ano olioli: "A hu - a - pane, He pane koonei. he hoolohe kolaila, He uiui. he pane. he ninau, ninau ia, Nohea oe e na wahi keiki naaupo? Ope'a lewalewa, Aoie paja i a'o a makaukau, Hoonahoa mai owau ka hoa hoopapa?" Ke kulou malie la no.ke poo o kahi keiki ilalo, e hoolahe ponp ana i na olelo a kona hoa hoopapa, hakalia no a pau ke alioli ana mai a Halepaniho, o ko ia nei pane aku !a no hoi ia, ma ke olioli no; me ka manab kuhihewa o ka poe maloko o ka hale, aole he hiki o.ke olioli iaia nei, i ka i ana aku: hua - a - pane, a pane mai, He pane kolaila, he hoolono koonei, He uiui he pane koonei, a ninau aku, No Hawaii mai au, Ua a 4 oia no au a makaukau» liek uiai la 110 au e hoopapa, Ma ko'u waa no au i hoio mai ia, A pae i ka honua nei, A konio kuu waa iloko o ke ana» A i ke keia kakahiaka nui, heie mai au, He pahu ia#u hoi ka oukou pahu kapu o ke ku ana, lie pahu kapu 110 hoi ka'u aia ilaiia, Me ka oukou lepa e kau ana, he iepa kapu, Me ka'u iepa no hoi e kau la maluna o ka'u pahu kapu he OiUlepa» lie pa iwi kanaka hoi ka oukou» He pa ki hou ko u pa haie, i lolie nui mai e na kanaka makua." Aole no i kaaa mai hoopapa a ke keiki o Hawan, he ku maoli noj ka hioonahoa, nawai oie hoouahoa no hoi» ua a'o waie kahoi a makaukau ma ia hana, e hooaahoa waleia,aku mL ina he hemahema! A iohe o halepaiiiho i,keia pane e kona hoa paio hoopāpa, m hoomaka hou mafla oia e olioli me keia mau oieio; , , %

"Hele mai oe e ke keiki wahahee e-a. , v Maluna o ka waa iiuna o ka iani ka la. . Ma ke kai mai oe me ko waa, A komo kp waa iloko o ke ana, A napoo ka ia i ka Jli o ke kai, Hele mai oe i ke ahiahi nei a moe ma kapa alanui, A he pahu laau kapu i'o ka makou, He pahu hoopilipili w r ale paha kau? He lepa i'o ka makou he kapu, He lepa hoopilipili no paha kau? He pa pohaku he pa iwi ka makau. . Nohea hoi kau pa e na keiki hoopapa wahahee g ka hele ana mai?'' ; Eia hoi ka pane a ua keiki hoopapa nei o Hawaii; "Holo mai no au me ko'u waa ma ke kai, Me ko 4 u ia no a kuu waa ma ke ana, Me ko'u pahu kapu i'o no» aole he hoopilipili, He i'a nae he Kikakapu, , me ko'u lepa i'o no, jbte i'a nae he Oililepa, me ko'u pa ¥o no he pa ki, © ka oukou no ka hoopilipili, He laau wale no ka oukou, aohe no he kapu, He pahu kapu hoopilipili nae, 0 pahu kapu, he Kikakapu, aohe hoopilipili, 1 hoopiliia kekahi wauke me kekahi wauke e ke Akuku lilo i kapa» A o ia kapa hoopilipili ka oukou iepa, O ka % u lepa, he Oililepa, 0 ka oukou pa, he pa hoojftlipili wale 110, 1 hoopiliia kekahi pohaku me kekahi a kiekie lilo i pa, i Pela no hoi ka oukou pa iwi kanaka, I hooku'iku'iia kekahi iwi me kekahi iwi a lilo i pa, O ko'u pa hale, he m ki, Maiuka no ka pu-a ki, a he kukulu wale ag ka hoiua» A paa no ka pa m$ ka hoopilipili ole i lohe e na kanaka makua!" Ea. ke ike ae la no kaua e ka makamaka heluhelu, i kpane a ke keiki» aueaue e ku a pilikia na kae:ae'a hoopapa o Kauai, alia nae hoi» ho aku kaua iniua i ke

kahua loa. Eia hoi ka pane a Halepaniho: "Ina makou e hele e nana a o ko waa wale no waiho ana i ke ana, Ina aple la s e make ana oe e ke keiki, Ina ma kapa alanui ko wahi i moe ai, make no eke keiki, A ina hoi aole ou pahu kapu, make no oe; A ina hoi aole oil'lepa, e make no oe, A ina aole ou pa ki, e make ana no oe, A ina he olelo waha wale no kau e ke keiki, Ē holeholeia ana ou maū iwi liilii I pani no ka nihomole o ka pa o makou, Ia oe la e ke keiki puni." I hakalia no a pau kela mau olelo hoopapa a Halepaniho, ia wa i ke-na aeai o Kalanialiiloa i kekahi mau kanaka o|a o Kiei ame Nana, e hele alua e nana, ina'ua pololei i'o na mea apu a ke keiki i hoike ,mai ai, a ina aole. akila e make i'o oia, he w:ahahee, ia manawa no i hemo aku ai keja mau kanaka ma kapuka mahope o ka hale. Eia no ke keiki hoopapa ke noho aku nei mamua o ka hale; a i kona wa i ike aku ai i ka oili ana ae o kela mau kanaka elua, ia wa oia i hooho ae ai i keia mau olelo: "Ahaha, make ia'u, aole e ola, no ka mea ua hemo mai la iwaho nei i ko'u wahi." Ua nanea loa ke alii Kalanialiiloa ame nā kumu ana, 1 ka noonoo i na wahi e kaa ai ka lanakila ma ko lakou aoao, a poina i ke kanawai a lakouikauai, no ke keiki owaho o ka hale, a oloko hoi o ka hale ko lakou wahi, a ia wa i wikiwiki mai ai o Halepaniho i ke kahea. "E ke keiki, ua noa ke kanawai, komo mai maloko nei; ua pau ke kau ana i ka pale, aka e komo mai oe iloko nei, pela hoi koloko nei e hemo aku ai iwaho," wahi a ke kumu hoopapa a Kalanialiiloa, aohe nae he komo iho o ka noonoo iloko ona, e haawi mai i ka lanakila ma ka aoao o ke keiki, ua pjlikia oia, aka nae, mamuli wale no o ka oluolu o ke keiki hoopapa. ua ae okoa aku la no oiai na elele a ke alii, e hele e ike maka i kana mau mea hoopapa o ka waiho anamakana w r ahi i hele.mai ai. Ua hoomaha ka hoopapa ana mawaena o ke keiki ame Halepaniho, no ke kakali ana aku o ka hoi mai o na elele me ka laua hoike, ina no ka oiaio o oiaio ole paha o na olelo a ke keiki. Aole no hoi i emi ia kakali ana aku a lakou nei, h-uli hoi mai la ua mau kanaka nei o ka hoounaia ana aku e ke alii, a i hakalia noa noha pono iho ka elemu ilalo, ia wa i pane koke mai ai no o Halepaniho i ka ninau ana mai: . "Heaha |:a olua mau mea i ike aku nei, oka wa keia e hoike mai ai, me ka hakalia ole, ilaila e ola ai keia keiki a e make aku ai paha i keia la." "E, auhea oe e ke 'Lii Kalanialiiloa, ame ke kumu hoopapa a kakou, ua oiaio na olelo apau i puka mai ka waha mai.o ke keiki, aole kana he mau olelo hakuepa o ka hoopunipuni. "O ko maua hele aku nei no hoi ia a mawaho ae nei o ka pa o kakou, e pili i'o mai ana no he mau pauku ki elu, mawaho mai o ka pa, a hoomau aku la no maua i ka hele ana ahiki i ka pahu laau kapu a kakou, e waiho mai ana he mau i'a elua, o na i'a no a ke keiki i ha'i mai nei i ka inoa ia kakou. "Hoomau hou,.aku_la no maua i ka hele ana imua, a loaa aku la ia maua e waiho mai ana no ka moena, ka uluna wiliwili ame na kapa o ka hiamoe ana o ke keiki, iho la maua ia wahi, ake aku la ka manao o ka hoea i kahiokeana, heoiaio, e waihomaianakawaa, a e kau mai ana no ka ia iluna, me ka pe'a no, a o ia ka maua 1 koho iho ai, o ka la pe'a o ka waa ka la a ke k'eiki." "Ua pa'i, e komo e ke keiki maloko," i pane mai ai ke 'Lii Kalanialiiloa. No ko ia nei ake hoonana no, oiai ua ike iho la ke keiki hoopapa aole e pakele ana kela poe iaia, ua ae aku la oia i ka leo kono o ke alii, nolaila, lalau iho la i kana ipu holona, o ke komo aku la no ia iloko o ka hale, Oiai oia i komo aku ai, nana ae la keia ma o a maanei, he elua no mau wahi i hookaawaleia maloko o kela hale no ka maoho ana, o kahi maemae a kupono, malaila na kamaina e noho ai, a o kahi pelapela a maemae ole, he ukuwai ka inoa o ia wahi, i ka wa kahiko, malaila na malinini hoopapa e noho ai r nolaila hele aku la ke keiki hoopapa, a noho iho la ma kahi pelapela. I kela manawa i pane hoomaoe wale ae ai 110 ke

lolani Luahine and Hoakalei Kamau'u. Next issue r coverage of the Merry Monarch Hula Festival v

kumu hoopapa a Kalanialiiloa i kona mau hoa e nplio pu ana iloko o ka hale:. lakou nei e, aole hoi oukou e kii aku i mau'u halii no kahi o ke keiki e noho iho ai, nawai ka noho i kela wahi pelapela!" , Meko ia nelpane ole aku, no ka mea he mauu wale no ka Halepaniho ma ka olelo, lulu ana keia i ka ia nei niauu, a waiho iluna o ka lepo, he kuolohia, o ko ia nei noho iho la no ia maluna, "Ea, maikai wale hoi ka mauu halii o ke keiki, he hookahi mea i koe, e lawe mai hoi oukou i wahi moena." He moena olelo waha w;ale iho no ka lakouia, he moena maoli ka ia nei, o ka wehe ae la no ia i kona moena, a halii iho la maluna o ka mauu, he moena ahu-oeno-makalii o Puna, mīe3a puao. Pane hou mai la no ke kumu hoopapa a Kalanialiiloa: "Maikai wale hoi ka moena oke keiki; he hookahi mea Ikoe, o ke kapa, e lawe aku hoi i kahi kumu kapa pa'upa'u o kakou nona," He kapa wale no ka lakou la ma na lehelehe, he kapa maoli no ko ia nei, iā wa i hu'e ae ai ke kiki hoopapa i kona ma,u kapa o kela ame keia nao, mailoko ae o kana ipu, a ku ana iwaho, o ke helena a ke kanaka makua, aohe mea hemahema. "Lako i'o no ke keiki o ka hele ana mai nei, aole hoi e haawi ae kahi uluna o oukōu no ia nei."