Ke Alahou, Volume I, Number 6, 1 May 1980 — Hau'oli La Hanau Ia 'Oe E Tutu Kawena Puku'i [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Hau'oli La Hanau Ia 'Oe E Tutu Kawena Puku'i

na: Keoai Dupont Kaha'i Topolinski Ho mai la ke Aia'eli i ka ieo ho'ohanohano e ho'ohiwahiwa ana i ka hanau mai o ka mea alohanui. He 'oielo no ho'i ka ke Kilihune i ka mahalo no ka wahine e noho ana i La'i Aloha. 'O Kawena Puku'i ka wahine ho'ola'i ka makou mea e ho'ohanohano nei. Nani no ho'i keia wahine o ka wana'ao wena 'ula. Ke noho nei 'o ia i ka la'i o Huelanika mea nona ke ahi 'ihi. Ua iike keia wahine i aloha nui 'ia me ka 'opu'u o ka lehua puakea. 'O Kawena ke keiki 'elua a Hanale N. Wiggin (no Kaiema, Makakukeka) a me kana wahine ke ali'iwahine 'o Mele Pa'ahana Keali'i-Kanaka'ple (no Ka'u). Ua hanau la mai 'o ia ika ia 20 o'Apelila, i ka M.H. 1895. Ua ha'awi 'ia ka inoa 'o Mary Abigaii Kawena'ulaokalaniahi'iakaikapoliopelekawahine'aihonua Wiggin ia ia. Ūa ho'opokole 'ia no ho'i keīa inoa U Kawena. I ka hanau 'ana mai o ke keiki, ua lawe hanai 'ia 'o Kawena e na kupuna e hke me na Hawai'i. I mea keia e ho'omau ai ka malama ana o na hana no'eau a me na loina o na po'e Hawai'i ma |ce a'o 'ana o ia mau mea i na keiki o kela me keia 'ohana, No na kupuna keia kuleana. No laila, ua ha'awi 'ia 'o Kaweha i na kupuna ma ka ao ao o kona inakuahine. Na keia hānai'ana iho'oulu īka Kawena 'ike nui o na mēa pili loina a me ka mo'olelo Hawai'i. Ua lt!o 4 o Kawena i wahine u'i i makaukau ma na ioina o na Hawai'i a me na lpina o na Haole. Ua maie 'o Kawena ia Napoleon Kploli'i Puku'i i ka M.H. 1913, Ua ho'oioii 'ia ka inoa ia Puku'i ma hope. He 'ekolu keiki i loa'a ia laua; *o Pat Namakauahoa (ua maie 'o ia ia George Bacoji); 'o Loliie Kaiama (ka wahine ho'ao a Ed Ukashitj*a); a me Peiehonuamea (ka wahine a Bernard Kauhale Suganuma). He nui na mea i a'o 'ia ai,e Kawena e iike me kana mau kaikamahine, 'Ioiani Ka'upena Wong a me Kaha'i Topolinski, kaija mo'opuna ho'okama. Kaulana *o Kawena no hoili'ili o ka puke wehewehe *olelo o ka 'oielo yfawai'i me ka 'oielo Haole. He mea keia puke e lko|ua nei i na haumana *imi na'auao 4 oielo Hawai'f. ®a kokua no ho'i o Kawena i na kumu hula lie me Kent Gerard, r Margare* Hunkin, Hoakalqi Kamau'u, Pat Bacon, ! \

Pele Suganuma, ke oli kaulana 'o Ka'upena Wong a me Kaha'i Topolinski. Ua 'ike 'ia 'o Kawena ka mea jke nui o na loina a me ka 'oielo Hawai'i e ola ana i keia manawa. Ua lilo 'o ia i mea i hiki ke noho like me na mea o keia au hou;na mea a me na loina o ka Haole me ka malama a me ka ho'omau pu 'ana o na mea o ke au kahiko o na Hawai'i. 'A'ole hiki ke helu 'ia na makana ho'omaika'i i ha'awi 'ia ia Kawena. Aka, i'ka la 4 o Nowemapa i ka M.H. 1971, ua loa'a mai ia Kawena ka makana ho'omaika'i nui o a mele Hawai'i, ka Makana Ho'omaika'i Hawai'i Aloha. Ma keia makana ho'omaika'i i ho'opa'i 'ia ai keia mau 'oielo: "Ka mea kakau puke a haku mele, ke kumu a!o 'oleio a me ka mea unuhi, ka mea ha'i a'o ma na mo'olelo a me na ka'ao, ke kumu o ka 'olelo, ke oli a me.ka hula. Ua ho'ike 'ia an mea a pau o ka nohona o ko Hawai'i po'e o ke au kahiko. He mea makamae a pulama 'o Kawena e ola mau ana nia na hana o kana mau haumana pili aloha a mana mea i kakau 'ia a ho'opa'a 'ia e ia ma kela me keia wahi. I keia la hanau kanawalukumamalima ou e Kawena, ke ha'awi aku nei makou i na ho'omaika'i la hanau ia 'oe, E ola mau no kou inoa me na pua o ka 'aina i aloha nui 'ia e 'oe. Welina e ke kumu aloha.

The young Kawena, a budding hapahaole heauty who heeame the niost famous Hawaiian scholar of our time. Kaha'i Topolinski photo collection.