Ke Au Hou, Volume I, Number 12, 20 July 1910 — Ka Elele Alii no ka Pono o ka Lahui KE KEIKIALII KALANIANAOLE KA MEA NANA I NOI E HOIHOI HOUIA KELA OLELO HOOIIOLO UMI-A-PUAA I HAWAII NEI—AOLE OIA HE HOOLE WAIONA, AKA, HE KAKOO HOONOA WAIONA AI-PAKIKO [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Ka Elele Alii no ka Pono o ka Lahui

KE KEIKIALII KALANIANAOLE KA MEA NANA I NOI E HOIHOI HOUIA KELA OLELO HOOIIOLO UMI-A-PUAA I HAWAII NEI—AOLE OIA HE HOOLE WAIONA, AKA, HE KAKOO HOONOA WAIONA AI-PAKIKO

Eia mai ka leka a ke Keikialii Kuhio i kakau mai nc.i i kona lioaloha Johx C. Lane maluna o ka ninau lioolo waiona, a Mahuka ma laua o Wule e hoopunipuni īuau mai nei i ka lahui, aia ke Keikialii ma ko lakou aoao: MR. LaNR Ai.<iii \ (ir—l a Ki'ih'ia in:ii nei au e lioi aku maliina •• l a molai i t .• i!,- i Hawaii, .• Kapenu Waila, a na liooliolo ilio avi e ao nk»i, o ninnao nei au t-1 i 1 o ana koia hoi ana akn lualnini 0 keift inoku ho n'ii :i f hooluolll u'lāi i'.i i Ko'il kiuo. T)0 krt 'iiK'ii. Il:i ij%o »0 ot; ik>uk<ī

loa, a ina paha hoi o ko'u kaumna aku maluna o keia moku e kokua, he mea pomaikai ai kakou, aiaila, ua pono ia. 0 ka pilikia wale no palia ma keia haule ana , o'u āple au e hiki aku ana i ka la koho o ka ninau hookapp? \yaiona, ka la 26 o lulai, aka, ua hooholo iho au ina au e hoi aku ani inamua o ka la koho, e huki ia aku ana au iloko oka ninau liookapu waiona, ka ninau hoi a'u i makemake ole ai e hoohilikauia ine ka ninau pili kalaiaina, a lilo paha ko'u kulana i mea e ia ai e kekahi poe a e kue ia ai e kekahi poe, i ko kakou kau koho o Novemaba. Ua liaawi aku au i ka ae e hookomoia ko'u inoa iloko o ke Komite 100, no ka mea, he manaoio au i ka ai pakiko, a AIA AU MA KA AOAO. 0 EA POE AI PAKIKO INA WA APAU. Ke •manao nei au, ua hu hewa no ka hana a kekahi poe kuai lama. No'u iho, ua makemake au e pau ka inu ana oke kanaka Hawaii ika rama. Ma- ( 11510 au © oi ae ana ko lakou pomaikai ina lakou e haalele i ka rama/āka, aole hiki ia'u ke olelo aku a oi inamua o keia, lie ninau ia na kela aine keia kanaka pakahi e hooholo. Ua ike no oe aole au he mea inu lama ole, a aole nohoi au he hoole waiona, a aole loa au i makemake i mau kanawai kapakahi e ae ana i kekahi no kona keokeo ana a hoole hoi i kekahi . 110 kona ulaula ana. Ua hala na la ona hana oia ano no Hawaii. Ona niea ana kanaka Hawaii e liana ai, e hana lakou me ka hookikina ole ia aku, ma ko lakou makemake ponoi iho. Ona kanawa e hooponopono ana i ka lama ko'u makemake, a ke hauoli nei au i ka lohe ana mai ua hoopauia kekahi mau hale lama me ke kuaiia anaokalam® īnoino. Ma keia ke ike aku la kakou ika maikai o ke kanawai e ku nei. Aka, elike nie ka'u i olelo ne nei, aole au i makemake o alako ia aku iloko ona hana kalaiaioa malunn o keia ninau, Ua koho iho au e olike we keia mamuli o ko'u makee i kn aoao Bi* pbft)ik«. Ho iuoft īiohoi ? hoopllikii mii

ana i ka aoao ai pakiko, a aole loa au i makemake e hoohuikauia keia mau mea. Ke ku nei au a kakoo i ka aoao ai pakiko, a ua makaukau e kakoo mau ia aoao. Nolaila, ke hooponopono ae nei keia e hoi aku ma ka moku heihei Hawaii, a malia lioi o ka hoi ana aku o keia lona maluna o ka moku he mea ia e loaa ai o ka lanakila, ame ka ulia laki ia kakou. Kou 110 me ke aloha, KUHIO. 0 keia iho la ka mua o ka ke Keikialii mau olelo upiluna o keia ninau i loaa ponoi mai kona aoao mai, a ua hiki no ia kakou e ka Lahui e ike iho i ke kahua ana e ku nei. Ua mākemake oia i ka aoao ai pakiko, ka mea a Ke Au Bou e a'o ' mau aku nei i ka lehulehu. 0 ka manao ana e lawe ku ae i ka mana o ke kanaka nia kou onou ana aku i kanawai nana e hoopau i ka ai ana o ke kanaka i kana mea i niakemake ai, he hana kaili mana ia, a aole loa e loaa ia oe e hoole waiona ka lanakila ma keia mau liana. 0 ka haalele 0 ke kanaka i ka hewa aia wale no ia i ka manao koho o kela ame keia kanaka, aole ma ka hookikina aku. Ua ike ke Akua i keia mea, a ua waiho mai na kela kanaka ame keia kanaka e hana i na mea e loaa ai iaia iho kona ola mau atoe kona make mau loa. O ka hoao ana o kekahi pohai e a'o aku i kekahi pohai e ai i keia mea a e inu ole 1 keia mea ma ke kanawai, he hana hiki ole ia e loaa mai ka pomaikai, a* o ka lioao ana pela he hana hoopau manawa ia. Ma keia leka nohoi kakou e ike mai ai, i ka hoohuikauia o ke Keikialii me ka mea i apono ole ia eia. Ke olelo mai nei oia me ka moakaka AOLE OiA HE HOOLE WAIONA, AKA, HE AI PAKIKO. Me keia leka a ke Keikialii ke lana nei ko'u manao, ua lawa loa oe e Mahuka ame Kalauokalani, ame hoole waiona ma, i ka ike ana mai aole keehina i koe no oukou e ku ai, a loaa ka olelo a kahiko. "Ua lana i ka auwae i kahi haiki." Ma ](pja leka nohoi e Mahuka, ua hoike amaka ia kou pipiii ana ma ka aoao o ka hoopunipuni ame ka wahahee. Hoi mai nei o Wule ka makua o ka hoopunipuni a olelo mai, ua haawi mai ka kt Keiki&lii Kalanianaole i kona ae e hoi mai ana p|» • hoolkftil(« 1 ka hookapu wiiona, i ma k«U

leka hoi a ke Alii, aole oia he hoole he ai pakiko. Kupanaha no palia na hana aka poe e olelo mai nei aia ke Akua melakou. E Mahuka, e hoi mai kaua ma keia aoao, oi la okoa, mai kali oe a haiki ka manawa o lilo oe, pau poo pau hi'u. ■ ■ ■ —- Ke olelo mai nei o Mahuka, ua make loa kona aoao. Ae, aole no e ka hoa aloha i olelo aku ai ia oe, aole manawa o ka hewa e lanakila ai maluna oka pono. HeWa oiaio, i kekahi manawa e kiihi-hewa ana k? kanaka ma ke koho ana oka aoao hea la ka aoao pono, aka, mahope koke no, ina oia e k'ali iki ana, aole e nele kona ike aku i ka hewa, a ina e naauao, e haalele koke ana bo. Ke manaolana nei keia, aia o Mahuk*a ma ka aoaō e ike ana i kona kuhihewa a hoi' mai oi la-honua. Ikaika rio ka paio ana a Bila ma Maui, aka, wahi no ana, aole he wahi manaolana i koe. Un holo aku ko lakou poe ma ka aotfo o ka poe makemake e ai noa ia no ka lama a koe hookahi iho oia. 0 ka Ke Au Hou ao ia oe e Bila, e hookuu aku no ia Kakina ame Wule e hakaka no laua iho. O Kakina kahiko no kena i kahea ai ia oe he mamo na ke keko, ma ka Awalakaika o Pepeluali, 1901, ia oe ame Kalauokalani ame Kahapule i ka AhaMai kuhihewa i ke ku ana me oe a ua okoa a'e, aole loa. He oia mau oia. Pololei no paha na olelo a ke kanaka Naauao: "E kanu wale no oe i a e huna wale no oe ika hewa; aole ona wa e nalo ai. E ulu mai no oia mai ka papaku mai o ka honua, a e pii mai no kona hohono mai na palena mai o na wahi huna." Loihi no keia huna ana a hoole waiona ame kona hoao ana e ao mai ia oe e ke kanaka Hawaii, aia ka pono ma kona aoao. Aole ka pono he mea imi i mau kakoo nona, aole loa, ua lawa loaoia i na hoaaloha ame na poe nana e kakooiaia. Aka, o ka hewa, ke hele mau ana e huli i mau kakoo. \ Ke Ao mai nei keia ninau ia oe e ke kanaka Hawaii, i keia mea nui: "Mai puni aku ika poe nana no i aihue aku i kou mau pono hooilina, a koe olohelohe oe, a lilo i malihini maluna o ka aina o kou mau kupuna." Ke koi aku neioKe Au Hou ia oe e ke kanaka Hawaii, e hookaawale ia oe iho mai ka pohai mai o ka make, a e ku iho nou iho, ke manao oe aole i pono ke ao ana a Ke Au Hou, oka makou i makemake nui ai a hookaawale ia 00 iho mai ka make mal, mt ka oa* na ola 1 kou wahl e holo aku al 1 pak«l«. Mnl puni 1 m pilo im • k» p«f

~PRINCE-KALANIANAOLE Ke ku nei au a kakoo i ka aoao ai pakiko, a ua niakaukau niau e kakoo ia aoao.—Kuhio.