Ke Au Hou, Volume I, Number 12, 20 July 1910 — Ka Moolelo Hlalaal Nui ia o Sa Naita Wiliama Vanona KE DIA KEOKEO O NA PAE MAUNA O SADONI, KA LAWAKUA NOHO WAONAHELE O KATALANA, A I OLE, O KE PUKONAKONA KAULANA O KE ALOALII O EDEWADA KA MUA [ARTICLE]

Ka Moolelo Hlalaal Nui ia o Sa Naita Wiliama Vanona KE DIA KEOKEO O NA PAE MAUNA O SADONI, KA LAWAKUA NOHO WAONAHELE O KATALANA, A I OLE, O KE PUKONAKONA KAULANA O KE ALOALII O EDEWADA KA MUA

laia no e hoomau ana i ka hele, haupu ae la oi«, malia ke kokoke aku nei paha oia i kahi a kona haku e noho nei, aka, aia nae kekahi mea nana i hookuihe nui mai iaia, mamuli o kona ike ana aku i ka lele ino o ke ao, pela oia i hoomanao ae ai ina aku lie ino a hoea inai. Akt nui aku la oia e kau ma kela aoao o ke kahawai nui, aka, oia no ka wa a kekalii kuaua ko'iko'i i haule iho ai a halana pu ia ae la ua kahawai la, aka, aole no oia i kuemi a kunana wale iho, hoomau aku la no oia i ka pii ana 110 ke kunui o ka wai. Oiai oia me ia mau manao ona, lohe aku la oia i ka halulu o ka wai elike me ke po'i ana a ke kaikoo i kumupali, hoomanao ae la oia, eia ka au ke kokoke aku nei i kahi a kuu liaku i noho ai, na Ana huna o Corie Lina. Uhi paapu ae la ka oliu maluna o ke awawa, a maopopo ole iho la iaia kana wahi e hele aku ai, nolaila, noonoo iho Ja oia i kana mea e hana ai, a noho iho la oia ilalo. Wahi ana e nalu la, "ina au e hoomau aku ana i ka hele ana, a ulia ko'u haule aku iloko o ka wai, alaila, e lumilumi ia ana au iloko oka wiliau, a aole hoi au e ike ana i kuu haku, ka mea nui hoi a'u e ake aku nei'e ike." Aole no i liuliu ia noho ana iho ana pela, mao ae la ka ua, aka, ke mau la no nae ke ko ikaika ana aka w»i, ake pii mahuahua mai la ka ikaika o kona lohe ana i ka leo nakulu o ka- wai. Ho*a ae la ua Halabata nei a kakou i kona mau ohohina mahope o kona poo, me ke kuekuehu ana ae i na pakaua i kau iho maluna ona, ka mea hoi nana i hooi aku i ke kuakea, a me ia mau mea ana e hana la, i puana malie ae ai oia. "0 kou hora keia e kuu haku, ake manaoio loa nei no au aoie no oe i mamao loa aku mai a'u

aku nei," me ia mau huaolelo ana e namunimu ana, unuhi ae la oia i kana o-le a hoopili mti la i kona mau lehelehe, a kiloi aku la i kekahi leo mele kahiko i kamaaina i ua haku nei ona. 0 keia mele a Balabata e hookani nei i kona haku kane, he mele ia ana e puhi mau ai i ko Mariona manawa e hianioe ai, he mele hoala no ua Mariona nei, ke makemake ia oia e ala, aole na kekahi o kona mau haia wahine e hoala, aka, na keia leo mele e hoala, a oia ka Ha!abata e puhi nei i kona haku kane. 1 ka manawa e hookani ia la o ua mele la, ke ike la no oia i ka haalulu o kana puhi ana, oiai ua hekau iho la iaia na hoomanao ana no ua haku la o ke ahiahi i niau aku la, e hoomaha mau loa ma ka poli o kona Makua. Haupu ae la oia, malia paha mamuli o keia ano ana e puhi nei, aole paha e lohe aku ana kona haku, oiai oia e kokoia ana me ia mau manao, lohe aku la oia i ke kuho ana iho a kekahi mea iloko o ka wai, a pii ae la na huna wai iluna. Mamuli o keia mea kupanaha aaa i ike aku la, i oki pu ia ae ai kana hookani ana i kana ole, aka, o kana nae i ike niaka aku ai, o kona haku no, au mai la oia iloko o ka wai a hiki i kona pili ana mai īna ka aoao o kana kau wa punahele, hopu mai la oia i kana kauwa apo mai la iloko o kona mau lima, no kona ake nui e lohe i na mea apau *loa e pili ana i kana Manona, pela no oia i ninau koke aku ai. "Pehoa kuu Mariona?" Pane aku la ke kauwa, "ua maluhiluhi loa au i ka'u huakai i huli mai nei ia oe e kuu haku, e lawe mua aku oe ia'u iloko o kou wahi huna, a ilaila au e hoike aku ai ia oe i na mea apau loa e pili ana nona," Ike iho la oia ua maluhiluhi io no kaua

kauwa, ame kona maopopo pu kekalii i ke ino maoli no o ke ala e hiki mai ai i ona ala, pel* oia i lalau aku ai i ka lima a alakai aku la i kana kauwa ma kapa o ke kahawai. Oiai laua nialalo o ka wailele, hoopili mai la oia i ua llal;*l>ata la ma kona aoao, a au like aku la laua iloko o ka mimilo o ka wai, a hiki i ko laua hoen ua aku iko ana, kahi ana i noho pee ai 1)" na l;i loihi. A ia laua i hiki aku ai i k«- ana, oia no ka wa a ua wahi kauwa noi i huli ac ai iluna ke alo, a hamama ac la kona waha, a uioni ae la oia i na kulu wai e kakahe ilio ana o ke ana o ua haku nei ona, ana ia mau kuluwai i hoomohala mai i kona mau nanaina. Ninau koke mai la no ua Vanona iu'i i ka poliala ana ae o kana kauwa. "Pehea na ano o kou haku wahine au i haalele aku nei iaia"" He niaka'u ko llalal>ata i ka hai pupualmlu aku i ka pane a kona haku, oiai, ua ike aku la oia i ka. hulili o na niaka o ua haku nei ona, j>ela oia i hookakakii ai i ke ano o kana olelo me ka j»ane aua aku: "Mamua o ko'u haalele ana aku nei i ka pakaua o Elasalie, ua ike au i ka pakele ana aku nei o kau malihini hanohano, ka Haku Maraki, ame ka pahu liao au i waiho mai ai malalo o ka'u mau pulamaana." "Healia?" walii a Yanona, 'ua kuhihewa anei kaua ua make oia iloko o ka punawai, ka Ela Maraki, a kaua i kiei iho ai nie ka puai hanu oleae?" u Aole," wahi a Halabata, me ka manao nui oke ka&wa-e hai aku i ka moolelo o kona pakele ana, aka nae, pane koke mai la no ua Vanona n«i. "Pehea la oe i hai mai ai ia'u i keia moolelo mamua o kou hai ana mai no ka'u wahine? Ua hoopoina anei oia nou? Ke ole pela, alaila, aole anei ana wahi huaolelo iki no'u nei?" "E kuu haku," wahi a Halabata me kona kukuli pu ana iho imua o kona haku, me ka uwe haalo'ulo'u ana, ame ka hoomau ana mai no i kana olelo ana. "Maikai, a nani, ke hoomanao mau la no oia nou, ma kahi maikai loa, e lohe pono ia mai ai kaoa mau leo pule, aia oia ke kukuli la imua o ka Nohoalii o ke Akua Kiekie Loa no kana Vanona aloha."

"Halabata maikai, kuu kauwa pouo a hoolohe, ua ano e «nei kou noouoo i pane mai ai oe ia'u i keia mau ano olelo?" "Aole, aole loa," wahi a Halabata. "I olelo na'u mai kuu Mariona aloha mai, a e hai mai oe ia'u ina aia no oia ke ola la." "Aia oia iloko o ka Lani," walii a Halabata. Mahope iho o ka puka ana aku oia mau hua"lelo noonoo iho la oia, aole i pololei ke ano o knua hoopuka ana aku no kona hahai ana aku i ka mea a kona haku i noonoo nui ai ua haalele oia i keia ola ana. Nolaila hoololi le la oia i ke ano <> kana olelo a hoopuka ae la, "o ka pu-o ana o k<>ua hanu hope loa, kau Mariona akahai hoi, ua hoolilo ia eia ine ka pule wale no no nou. E kuu haku, oia iho la ke ano o kana mau hana i makia iho ai i kiahoomanao keia ao nona, mamua o ka hiolo ana o kona mau kulu koko hewa ole." I ka wa i pau ai o kela mau huaolelo hope ioa mai ka lehelehe aku o kana kauwa punahele i ka hoopuka ia, o ka wa no ia i kuo leo nui ae ai ua Sa Naita nei me ka paiauma ana. Ika hoomaopopo aku ia wa a ua Vanona la i kiloi ae ai i kona leo ma ke ana kiekie, ua hoohelelei ia mai na pohaku mai na kuemaka pali he mau lianeri o na tausani, e laa ka wawalo kupinai e wa hele ana ma o a maanei o ua kahua hooinaha la ona. Lilo iho la ia i mea e maka'u nui ai o kana kauwa, na uwila ano e ana a kona mau maka, me ia mau ano a Halabata e ike nei, puliki aku la oia i ke kuli o kona haku, a olelo aku la oia. "E maliu mai oe ia'u e kuu haku, a • hoolono mai i ka'u uwalo aku, no kuu haku wahine, kau wahine aloha hoi, eia no kona uhane me kaua i keia manawa, a mai hopohopo oe, no ka mea, ua puni kaua iaia." Nana ae la o Vanona a puni oia, a i ae la "ke pili koke mai nei anei kuu Mariona aloha mea'u? Ka uhane i hoopomaikai ia o kuu wahine i pepehi . hoomainoino ia, anie kuu keiki i ike ole i ko keia ao mau luhiehu, na ko wai mau lima menemene' ole i o-u i ko laua mau ola makamae? E hai koke mai oe ia'u e Halabata i ka mea nona ka puuwai i aa e haawi i ka mea nona ka puuwai i moliaia me ka alana o ke aloha oiaio me kana makakila." "0 ke Kiaaina o Lanareka," wahi a ke kauwa hoopono. "Pehea? pehea oe i olelo mai la, © hoike mao«

popo mai oe ia'u i kona inoii, uole aii i lohe pono aku la," wahi a ua Vanona la. Me ka pau pono ole o kela olelo mua ame ka loaa ole o ka pane, ua pakui liou aku la no ua Sa Naita la. "Heaha ua kiiinu?" nie kahuila ikaika ana ae a kona mau inakn, a hooho hou ae la oia me ka leo nui. "Kuu wahine! Kuu waliine hoi!! Heaha la hoi kau hala i lawe ia ai kou ola e ka opu lokoino, aloha ol< ?" Ia wa i pane aku ai ke kauwa me ka inalie, ua hele mai ua Kiuaina la i Klasalic, me kekahi poe koa oi aku o ke ino, a olelo aku la ia Mariona e hai aku i kou wahi e pee ai, ka Ela Maraki, ame ka pahu hao, a ina aole oia e hai aku.alaila, • lawe ia no kona olu "Hoole ikaika aku la oia nm ano apau loa i ko olua wahi i pee ai, ame kahi o ka pahu liao i waiho ia ai, ame kona inaina nui mamua o ko'u ike ana ia'u iho, aia hoi ho-u aku la oia i kana pahii ka umauma o Mariona aloha." Kau ae la o Vanona i kona liina maluna o kona lielehelena, a hoomau mai la no ke kauwa i ka hahai ana mai, "a mamua iho o kona lio-u elua ana iho i ka pahi i kau Mariona aloha, i hemo mai ai au mai ka lim» mai o na koa, o ko'u wa no ia i kiola iho ai ia'u iho maluna o ke kino o kuu haku wahine, a'u i aie nui loa ai." "E ke Akua Mana Loa, ke lohe mai la anei oe i ka moolelo o keia pepelii kanaka mainoino me ka hewa o!e,'' walii a ua Vanona nei. Haule hou iho la oia ma kona mau kuli me ka hoomohala ana ae i kona mau lima i ka lani. "I nonoi nui aku au ia oe, e haawi mai ia'u i ka mana e ka Lunakanawai Mana Loa, i hookoia ai kou pono mau. Ke nonoi liou aku nei au ia oe, e hookuu mai ia'u e haawi i ka'u hoopai ino, alaila, mahope ilio e lawe aku ia'u i ou la." "E kuu haku lokomaikai," wahi a ke kauwa, "eia no ka paliikaua i laweia ai ke ola o kuu haku wahine e ke Kiaaina ino, he lana no kuu manao, ua laa na kulu koko e kau nei maluna olaila, a nolaila au i lawe mai xiei i ou ala e kuu haku." Lalau aku la o Venona me kona mau lima i ka pahikaua i laweia ai ke ola o kana Mariona aloha, a honi hoomau iho la ma kahi o na kulu koko, a "pela i pau loa mai ai Ua mau kulu koko la iluna o kona mau helehelena, ame ia mau hana ana i hilinai aku ai oia i kona lae iluna o ka pahi.

kaua, a i ka liala ana o kek&lii iniu mlnuie, puana ae la oia me ka leo uui, a ke kauwa e lohe pono aku nei. "Ka mea aloha a kuu uhane, aole c haalele mai ana keia pahikaua i ko'u mio lima, a aole nohoi e kau aku ana kuu poo maluna oka uluna, • hiki aku i ka manawa e inu hou ai ka maka o . i .... keia pahikaua i ka puuwai o ka mea nana i k&ihi i keu hanu makamae e kuu Mariona aloha." No ka ike ana mai o Halabata i keiA mau olelo paa a kona haku, nolaila, pane mai la oia: "Heaha kau mea e manao nei e kua haku? A heaha la auanei ka inoa hiki i kou lima ke hoohana aku, oiai, he hookahi wale iho no oe." "Aole au e helo liookalii ana, no ka mea, eia : ; : no me a'u ke Akua, a owau auanei ka mea nana e haawi i kona lioopai ino loa, maluna o ka poe hewa. Ke hoik£ aku nei au ia oe, e hoea uiai ana ka hora o ka inea hana ino a hookaumaha wale, eia au ke hele aku nei e kinai ikou olaana, ame kau mau hana apau loa." i ka manawa i pau ai o keia mau ol?lo, lele aku la ia iuiua, a aneane e haule maoli aku ilalo o ka wailele, pa-e ana ka leo kahea o kahi kauwa ana. "Mai liaalele mai oe ia'u ma keia wahi, oiai ina oe e haalele mai ana ia'u, alaila, aole ana. e hiki ia'u ke puka aku iwalio inai keia wahi aku, a ka aina maloo." Nolaila, huli liou ako la oia i hope a olelo aku la i ua Halabata nei, "na'u no e alakai aku ia oe mai keia wahi aku, a i ke kuahiwi, kahi a na kahuhipa o Elasalie e hanai la i ka lakou mau pu-a hipa, malaila auanei e loaa ai ia oe kahi e hooluolu ai ia oe ilio a hiki i kou pohala ana," alaila, hele aku oe i ka pakaua o Botawela, ana ka E'a Maraki auanei e malauia ia oe ma o'u „ • >> nei. (E hoomauia aku ana.)

II holo no ka Moku ika lanahu. E hoomanao e ka mea heluhelu aole kekahi pepa i haawiwale ia aku no kekahi pule hookahi, mai kinohi mai, aiaKe Au Hou wale no. Ua ai wale hoi oe, aole i ohumu ia aku. Ika pule elua hoi o lulai ka wa i makemakeia ai oe e hoouna mai i kou manao hoomau. Ina aole e makemake, aole no he olelo ana mai no ia mea, a o ka pau no hoi ia o ko Ke Au Hou launa ana aku me oe. 0 kana o ka ma> halp «ku no ia o«.