Ke Au Hou, Volume II, Number 3, 18 January 1911 — Napoliona ka Puuwai o ke Kaulike! KA WALOHIA LUULUU NO KEOKI WAKINETONA, A I OLE, O NA HOOLAUNA PILI AUPUNI HOALOHA A KA EMEPERA [ARTICLE]

Napoliona ka Puuwai o ke Kaulike! KA WALOHIA LUULUU NO KEOKI WAKINETONA, A I OLE, O NA HOOLAUNA PILI AUPUNI HOALOHA A KA EMEPERA

"E nana aku ia Amerika Huipuia," wahi a Napoliona maloko o kekahi o kana mau haiolelo akea. "Aia maioko o ka poai o kona mau palena aioa, ke kuokoa o ke aupuni a me ka hauoli o ka lahui. I ko'u wa i noi ai i ke kulana alakai i ka Repubalika, ua naakemake au e lawe i ke kulana o Wasinetona a me kana mau lawelawe ana i kona aupuni. He mea kuai ole ia ka huaolelo no kekahi kumukuai,—ina wau i Amerika i keia la, alaila, o Napoliona ko Amen'ka, a o Wasinetona ko Farani nei. 0 na auhau kuloko ke kumu o ka hoala kaua ma Amerika, a o ka haihai kanawai ke kumu o ka hookahuli aupuni iloko o Farani. Ua like me ke kanaka holo moku i ke oki ana i na kia o kona moku i ka moana, pela kakou e lawe ai i ke kulana hoopakele i ko kakou moku aupuni mai ka holo pahua ana e kau aku iluna 0 ka lae pohaku, oia ka kakou a pau e hoike aku i ke ao holookoa, he kue loa o Farani i na lawelawe ana e hoopoino ia ai o kona pono a me kona kuokoa." Iloko o ia mau Ia pokole a Napoliona e hooponopono ana i kona aupuni,ua hikimai lakalono 1 Farani no ka make ana o Keoki Wasinetona, ka makuakane a Peresidena muao Amerika, ma kona wahi kauhale uuku o ka mokuaina o Veginia, ma ka la 14 o Dekemaba, 1799, i ka piha ana o kona mau makahiki i ke 68, oia ka Napoliona i kukala ae ai i kana kuahaua mua loa a puni ka ainapenei: [kuahaua] "Ua make o Keoki Wakinetona! O kela kanaka nui a kaulana, ua hoouka aku oia i kana mau kaua imi pomaikai no ke kue ikaika ana i na auhau hookaumaha. Nana i hookumu ke kahua mua loa o ke kuokoa o kona aina. E hoomanao ia kana mau hana e na hapa poepoe elua o ka honua nei, e like me na koa o Amerika ma Farani, ua hoouka lakou i na kaua no ke kuokoa o ka aina a me ka pono kaulike o na mea a pau. I hoike no ko kakou walohia aloha, ke kauoha aku nei ka Luna Kanikela Mua o ka Nohoalii o Farani, no na la he umi mai keia la aku,e kau ia no ke kahakahana o ke kumakena ma ke poo o ko kakou hae a puni ka Re* puhalika. [Kakauinoaia] Napoliona."

Mawaho ae o na la mua loa o ko Napoliona noho ana ma ke Kalaunu o Farani, na hookohu a me na hooponopono ana i na Kanawai o ka aina, o kana leta pili aupuni kuwaho mua loa i na mana o Europa, oia no kana palapala i ka Moi Keoki 111. 0 Enelani, e n<ti aku ana iaia no ka hoomau ana i ka maluhia a me ka noho oluoiu ana o na aupuni elua. O keia malalo iho kana leta i hoouna aku #i i ke Alii ka Moi o Enelani: Parisa, 5 Nivose, Au vm "E ke Alii ka Moi .• "E like me ka makemake a me ka iini nui o ka lahui kanaka Farani, e hoonoho ia'u ma ke Keena o ka Oihana Luna Kiekie o ka Repubalika, ua manao au, o ka hana mua loa a'u e hana ai no ka hoomau i ka pili makamaka ana me na mana nui o Europa, e kakau leta a hoouna pololei aku ia oe e ke Alii. E hoomau ia anei na ao hakumakuma o ke kaua nana e hooweliweli nei i na kihi eha o ka honua no na makahiki ewalu i hala ae malalo o kekahi mau lawelawe ana e hoopau loa aku ai ia mau ehaeha o ka lahui? Aole anei e hiki 1 ko kaua mau aupuni malamalama elua, e hoohui i ko kaua ikaika i hookahi, no ka hoopakele ana i na waiwai kalepa moana, ka hooholomua i ka aina a me ka noho oluolu ana o ka ohana? Aole keia he mau mea hou iloko o ka puuwai ou e ke Alii, nou nakanaka e nohoanailoko o kouaupuni i loaa pakahi ia lakou ka pono kaulike malalo o kau hoomalu ana? O Farani me Enelani malalo o na lawelawe hemahema ana a ko laua mau mana pakahi, oia ka mea nana i hooloihiaku na weliweli a me na kaumaha e pahola ana i kekahi mau okana aina e aku o Europa nei. He lana kuu manao, o ka hopena o na lahui malamalama o ka honua nei, oia no ka hoakoakoa ana mai ia lakou i kahi hookahi a ho - a aku i ke ahi iloko o ka puuwai o na aupuni o Europa, ke loaa ole kekahi maumana nana e akeakea aku na manao lili e kaualako ana ia kakou a pau e hui me na kaumaha o ke kahua kaua - "Napoliona." O keia kahi i olelo pinepine ia ai o kamoolelo o Napoliona, aole loa oia i hoala i na kaua e kue aku i kekahi o na aupuni o Europa, koe wale iho no, o Euiopa holookoa kai alamai me he kanaka hookahi la a kue mai la ia Farani hookahi. Heaha ka Napoliona e hana ai no kapono o konaaina? E

hoike aku anei oia i kona hohe wale? Aole ! Ua lawe ae oia i na kulana a pau e like nie ka hiki, a ku pakahi aku la iloko o ko lakou mau okana aina ponoi, me ka hoolilo ana aku ia lakou a pau i mau aupuni hohe wale. O Enelani me kona mau aumoku kaua ikaika, ua paniku ia ko Farani mau awa mai ka akau a ka hema, a o na aupuni kaua hui hoi, mai ka hikina a ke komohana, oia ka Napoliona i olelo ai—"O ke kanaka e aa aoa e komo iioko o Parisa, ilaila oia e ike ai, ua hamama mua ka luakupapau nona e kanu ia ai." O ka Napoliona mau leta a pau i hoouna pakahi aku ai i na-mana o Europa, ua hoouna mai la ka Moi o Perusia i kana palapala hoomaikai iaia, pela pu me ka Emepera o Rusia, ke keikialii Kale o Auseturia, a me ka Moiwahine waipahe Katerine o Napela. Ua leta aku ua Moiwahine la ika Emebasedoa Farani i ke aloalii o Viena, a nana i hoouna aku ia Napoliona i ke kope o ua leta la a ka Moiwahine o Napela, penei; "O Kenela Bonebati," wahi a ua Moiwahine Katerina la maioko o keia leta. "He kanaka oia e hapai ia nei e ke kaulana, a e ukali pu ia nei e ka laki. Ua hoeha maoli mai eia ia'u ike kailiku ana i ko'u aupuni, aka, aole nae ia he mea no'u e pale ai i ka ike aku iaia ma kona kulana alakai ma hakahaka o ka Nohoalii o Farani nana e hoopiha iloko o kela Aupuni Ke makaala neiauikana mau lawelawe ana, i kumuhana hoohalikelike na na Keiki Alii opio o na Aupuni ohana Imeperiela, ma kana mau rula ana i ka puali a me ka l»hui no ke kaulana a me ka piha haaheo o ka hauoli." O Enelani, oia wale no ke aupuni nana i pane pakike aku kela leta a Napolion i hoouna aku ai i ka Moi Keoki 111, a ua hoouna mai ka Aha Kuhina ia Haku Whitworth, he Elele imua o ke Kalaunu o Farani, e hai aku ana i ka makemake o Enelani ma ka ikaika o kona mau aumoku kaua, —"Aole loa o Enelani e apono no ka ike aku i ka Nohoalii o Farani, aole hoi e haalele i ka umii ana a kona mau lima i ka mokopuni o Malata, ina he kue ia i ka pono ame ke kaulike o ke Kuikahi o Amiena." Ua hiki aku ka Elele Beritania i Parisa i ka la 18 o Feberuari, 1803, a holo aku la no ka halealii Tulorisa e hui pu ai me Napoliona, a hai aku Ia i ka makemake o kona aupuni i kela mau olelo mua i hoike ia ae la. •'Ua hauli loa au i ka halawai ana me oe e Haku Whitworth he alo a he alo," wahi a Napoliona i pane mai ai ika Elele Beritania. Ma keia launa ana o kaua, e loaa ai i kou Aupuni Mana ka

ike maka i ko'u manao a me ke ano o ka'u mau lawelawe ana i ko'u aupuni "Ua hauoli loa au i ka halawai ana me oe e ke Kenela," wahi a ua E]ele la i pane aku ai. "Aole o Enelani e ike mai ia oe ma ka Nohoalii o Farani, aole hoi e nana ia kou mau Kanawai a me kau mau Kuikahi i mau rula mana kaulike me na aupuni makamaka o waho; nolaila, ua uhai o £nelani i ke Kuikahi o Amiena i keia la, ma ka lawe kaokoa ana i ka mokupuni o Malata a me ke kulanakauhale o Alekanedero malalo o kanahoomalu ana." Na kelamau huaolelo i hookaakaaae i ko Napolina mau maka, a me he mea la, o ko (Enelani makemake mau ia i na wa a pau e ulu ae ka haunaele kuloko o Farani a e kipaku aku iaia māi ka Nohoalii ae. O na hana malu a Enelani e kokua nei i ka aoa.o Bobona e pepehi malu aku iaia, oia kana i hoike mai ai i kona manao i ua Elele Beri* ania la me keia mau olelo: "O ka'u mau hooikail&i ana iho nei e ku'u Haku," wahi a Napoliona ia Haku Whitworth, **e hoolauna aku ia £nelani e komo pu iloko o ka hipuu hookahi o ka noho aloha ana ua loaa mai nei kana pane ia oe ma ke ano makamaka ole. O na ano makani a pau e pa mai nei mai Enelani mai t e lawe pu mai ana ia me ka hoino a me ke kuamuamu pu ana mai ia'u. No ka Nohoalii, he Moi au ma ka lokomaikai o na Mana Lani a me ka lokahi o ka lahuikanaka, pela i loaa ai ia'u ka hanohano o ka lawe ana i ke kulana alakai no ka hoopakele ana i ka pono o ka lehulehu a ne ke aupuni. 4< No ke kuikahi o Amiena," wahi hou a Napoliona e hoomau nei i kana kamailio ana. "Ua uhaki oukou i ka hanohano o ka aelike, ma ka lawe kaokōa ana i ka mokupuni o Malata. O Malata, oia ka nohoalii o ka hohonu o ke Kaiwaena* honua. Aohe poe e hiki ke manaoio mai no ko'u ae aku e lilo wale o Malata ia Enelani, koe wale iho no, a loaa ia'u ka manao hohe wale no kona ikaika, alaila, o ka wa iho la ia e lilo ai ua ki la o Europa nei ia Enelani. He mau aumoku kaua ko oukou e hiki ole ai ia'u ke hoohalikelike aku i ka ikaika ma ka moana, aka, e kala mai oe e kuu Haku ia'u ke olelo ae, he mau puali koa ko'u o elima haneri tausani kanaka i makaukau no ke alakai aku ma na alanui o ko oukou kulanakauKale i na manawa a pau e kukala ia ai o ke kaua. E paniku mai ana oukou i ko makou mau awa aole e hiki ke puka aku iwaho, a e paniku aku .ana hoi au ia oukou e noho iwaho o ka moana oia ko oukou halepaahao. Nolaila, aia o Enelani ma ka aoao hewa o ka uhaki kanawai ame ka hapuku,

a ke waiho aku nei me oukou ke kukala mua ana o ke kaua, oiai, aole loa e ae aku o Faraoi e hai" luku ia ka mokupuni o Malata. - E hoomanao ia ma keia, o na hoolala ana i kela kaua o Tarafalaga i make ai ka Haku Nelekona, oia no keia mau lawelawe ana iho la a Napoliona me ka Elele Beritania Haku Whitworth. Ua lilo ka nohoalii ana o ka moana ia Enelani ma kela kaua o Tarafalaga, a ua lilo hoi ka noho haku ana no ke kahua kaua aina ia Napoliona ma na kaua o Auseturika, Ailau, Jena, na kaua iloko o ka anemoku, a holo aku la ka haalulu nui o ka maka'u i na Poo Kalaunu a puni o Europa.

KEKAHI MAU HEWA I HUIKALAIA

O ka makaikai ana i na keena nui o ke ni, na halemai ame na wahi hoopaahao, oia ka Napoliona i hoohala ai no kekahi mau la. O na kanaka i hoopae ia mai Enelani mai no ke kokua ana i ka aoao Bobona o Farani e hoala i kekahi hau naele kuloko no ke kiola ia Napoliona mai kā Nohoalii ae, oia karia i hookuu lanakila aku ai ia lakou me ka huikala ana i ko lakou mau hewa. Iloko o ka halepaahao, ua kuu akea ia na pio i ahewa ia e ke Kanawai he mau tausani ko lakou heluna. O na noi ma na palapala hoopii ame ka hoalohaloha a na ohana imua o kona alo ponoi, oia ka kekahi poe i hele aku ai iloko o kona halealii, a o keia malalo iho kekahi o kana mau mea i hana ai. O kekahi kanaka ma ka inoa o M. Dufe, i lawelawe i na mea kaua no ke kue ana ia Farani, a ua ahewa ia oia ma ka hewa he kipi noka make, ua hiki aku la kekahi palapala hoopii imua ona, e noi aku ana no ka huikala ana i ua kanaka kipi la, oia ka Napoliona i pane mai ai— "Aole he mau rumi kaawale i koe o keiahalealii e loaa ai ka huikala ia o keia kanaka kipi? O ke kanaka e hana ino ana i kona aina hanau elike me M. Dufe, ua like ia me ke keiki aiwaiu e pe pehi ana i kona makuahine ponoi." Ku nana iho la oia no kekahi mau minute me ka noonoo i ka mea e hana ai, a oia kana i haawi aku ai i ke kauoha i kanakakauolelo me keia mau olelo — "Aole o'u makemake e lawelawe i ka'u mau hana he hapa a he hapa. E kau leta aku oe i ka Lunapaahao Sens me keia mau olelo —"Ua makemake ke Kanikela Mua o ka Nohoalii, e hookuu lanakila loa aku ia M. Dufe." O keia kanaka, ua hookuu ia oia e ka manao oluolu ame ka puuwai lokomaikai o Napoliona. He mau la pokole no mahope mai, ua pepehi iho la kekahi kanaka ohana kiekie o Parisa i kana

wahine opsopio ; npnftitft makahik» he ÜBvikof«ftf malima a mak.e loa no ka lili. Ua hopu ia ua ka« naka la a hoahewa ia me ka hewa pepehi kanaka, oia k'a na hoaloha i kakau inoa ai maluna o kekahi palapala hoopii a hoouna aku la i ka halealii Tulerisa, oia ka Napoliona i pane mai ai— "Heaha na kumu kupono a'u e huikala aku ai i keia kanaka? Ua loaa iaia ka ulia o ka laki ma ke kolohe ana e apuka aku i ka manao aloha o kela kaikamahine? Aole nae i holopono loa kana hana ana, a hapai koke ae la oia i kona mau manao oka lili? Oka lili, aole ia oka ukali oke aloha! Oke alanui ia oke ino ame kē alahele o ka lapuwale. Ua hana oia ike karaima eleeleloa o ka pepehi kanaka, a' nolaila, aohe ona mau kuleana koi no ka huikala aku iaia. E pono e loaa iaia ka ikaika ame ka mana o ke kanawai, i lWa ai he kumuao e hoopakele ia ai na wahine mare kane, aole e pepehi wale ia mamuli ona manao lili oke kanaka. He hana hilahila." O keia kanaka, ua hooko aku ke kanawai c like me ka hewa ana i hana ai # a ua li ia oia maluna o ka amana.