Ke Au Hou, Volume II, Number 4, 25 January 1911 — He Mau Rula Kuhikuhi Pili no ke Olakino! [ARTICLE]

He Mau Rula Kuhikuhi Pili no ke Olakino!

[He man Oleloa'o i hooholoia e ka Ahaolelo o 1878}

NAIWI. Oia na mea e hoopaa ai i ke kino, e like me na laaa oka hale. He eloa haneri a me kamamawala mau iwi iloko o ke kino o ke kanaka, me ka hela ole ina niho. Ona iwi oka poe ola niaikai, ua like me ka palaoa lei o na'lii o ka wa kahiko; a o na iwi hoi o ka poe mai, he palapala loa. Inae kukulu ke kanaka i ka hale me ka manao he hale paa, alaila, e kii aka ■o ia ina iaaa paa. A mamali oka ai ana a aa kanaka, a me ka ea e hana ai, o kekahi poe, «a ai lakoa ina mea ai maikai me ke kupono, no lakoa na iwi maikai, a o kekahi poe hoi, aa ai lakoa i na mea ai inoino me ke kupono ole, no lakou na iwi palupalu. 0 ka ai kahiko o Hawaii nei, oia ka poi, he ai kupono loa keia e loaa ai na iwi inaikai Pela no ka palaoa ame na mea ant> like ona aina e mai. Oka waiu ona bipi wahine ame na holoholona e ae, he ai kupono loa ia na na keiki, a e loaa ai na iwi maikai. Aka, -aole e loaa ke oia maikai a me ka iwi maikai i kekahi keiki opiopio ina e hanai ia ana me ka wai ko, me ka wai niu, me ke kopaa, ame ka wai, e mau ana no ke omaimai o ua keiki la ke hiki aku i kona wa e nui ai. A pela no hoi nā kanaka, ke hoomaa i ka inu ana i na wai ikaika, me ka ai nui ole i na ai kupono, alaila, oia kekahi kumu nui e palupalu ai na iwi, a e lilo ai i mea ole iloko o ka manawa pokoie, o ka poe nona na iwi o ia ano. XO KA NAAU. Ika wa kahiko o Hawaii nei, o ka naau iloko o ke kanaka, oia ka puuhonua ō ka ike ma ka naauao. Peia no ka nianao o kekahi poe naaupo ma na aina e. Aka, mahope iho o ka imi pono ia ana, alaila, ua maopopo loa, o ka 1010 iloko oke poo o ke kanaka. oia ka puuhonua oiaio o ka ike me ka naauao.

Eia nae, ooa naau la, ua ike ia, o kekahi mea no ia e kokua ai i ke ola kino ma kana oihana. Ina i nele kekahi hapa oka 1010 ma o kekahi pilikia ulia wale paha, e make ana k# kanaka, aka hoi, ina i loohia ka naau i ke knia i kekahi mea a puka, ina no hc puka uuku loa a hemo mai ka, mea maloko o ka naau, alaila, e make anakela kanaka. He elua mau rula nui e pili ana i ka malama ana i ka naau. Rula 1. Mai hoonele i ko oukou ii)au opu i ka malama ana i mea e mau ai ka oluolu. Ina ua paa ka lepo, e loaa koke no ka mai fiva mahope, ua like no hoi ia me ka paa ana o na pukapuka ma ka ili, e loaa koke ana ka pehu, a i ole, he mai fiva mahope. O ka mau ole ana o ka paa o ka opu, he kumu nui ia e hoomau āi i ke ola a *me ka hooloihi ana i na makahiki o ke kanaka. — ; O kekahi kanaka kaulana iua Amerika, ninau ia aku ia oia e kekahi poe, heaha la ka mea e maikai mau ai o kou ola? Hai mai la kela, no ka mau ole oka paa oka opu me ke koko maemae. O ke ailo maikai o ka opu a me ka naau, e hooponopono ia ma o na mea ai a me na hana hooikaika kino, aole ma ka inu laau ana. E malama no nae na Hawaii, a e akahele ika ai ana i na mea ai liaole, a e kiai no na &no i loaa ia lakou mahope o ka ai ana i na moa ai a lakou i maa ole ai. Aole he lehulehu na ano o na mea ai a na kanaka Hawaii o ka wa kahiko, ua nui nae na hana a lakou mawaho i ka la, a ua aneane mai* kai ko lakou ola kino me ka malama 010 i na rula no na mea ai; aka, o na kanaka Hawaii o keia wa, oiai ua lehulehu na mea ai, aua nui ko lakou manawa iloko o ka hale, nolaila, e kau

i rula no na iuea a lakou e ai ai. O ka helu ekahi o na mea ai Hawaii, oia ke kalo, a i hanaia he poi, aole ona lua ma ke kulana o na mea e hooulu a e hooikaika ai i ke kino o ke kanaka, a e maikai ai ka opu a me ka naau. * ■ *.' O na mea ai haole, e like me ka ber.ena a me ka raiki, oiai, he mea ia e kokua ai i ke ola kino, aka, ina e hoonuiia ka ai ana a na kanaka Hawaii i maa ole i na niea ai o ia ano, e paa auanei ka hope. A ina he paa io, alaila, mai ai koke oe i ka huaale a paakai paha, a laau e ae e hemo ai ka paa. E ai nae i kekahi hua o ka aina e naha ai. O ka ohia, ka maia pala, ke poha, ka ohelo, he mau mea maikai keia e naha oluolu ai. Pela no me ka uwala maoli, ka ohia haole a me ka aweoweo, a ua loaa ia mau mea e ulu wale ana ma ka nahelehele o Hawaii nei. He mea maikai loa ka aweoweo ke hoomoaia, i mea e hemo maikai ai ka paa o ka opu a me ka naau. Ina nae ua paa loa a hemo ole mamuli o ia mau mea, alaila, inu i hookahi a elua paha puna nui o ka aila koli, (e hoomanao nae i ka nui o na makahiki.) A ina i pilikia no ka hemo ole, alaila, e halalo. Kula 2. ■ E makaala i loaa ole i ke anu maloko o ka naau, no na aahu i pulu, a no ka makani huihui paha. No ka mea, mamuli o ke anu e loaa'i na mai pilikia. I,oaa pinepine na mai ma ka opu 0 ka poe lawaia, e laa me na wahine e ai ana i na papai a me ka limu, a mea e ae o ia ano, me ka pulu mau o na lole i ke kai; pela no hoi me ka poe i hana loihi iloko o na loi kalo. Ina o keia poe, i ka wa e pau ai ka hana, e hoomaloo _i ko lakou kino Hie ke kawele, a e hookomo koke i na lole maloo, alaila, e pakele auanei i na mai e ukali ana i ke koekoe a me ka pulu. Ina i loaa ke nahu ma ka opu mahope o ke anu a me ka pulu, e hana iki, penei: E ho-o 1 hookahi nioi ulaula iloko o ke kiaha wai welo, aia a hehee iki, e inu iho, oiai ua wela. Aia hoi, o ka nioi ulaula«ka mea nui i hanaia i kela laau kaulana o ka "Peni Kila," e aho nae ka nioi maoli, no ke aiiu o na ano a pau ma ke

kiho, aole no hoi ke lilo no ia mea. He maikai no hoi ka inu anaikekii hanaia mai ka nehe mai ma na mai a pau o ia ano ma ka opu; alaila e hoopumehana me ke kapa a moe malie. O KE KOKO. Oia ke ola. . Ina ua maikai ke koko, alaila, ua maikai na mea a pau, aole eha, aole hui ma ke kino—koe wale no na mea i ulia Nolaila, o ke kanaka naaueo, e makemake ana e maikai kona ola kino, a e nui na makahiki, e imi nui oia me ka noonoo nui, no ke ano o ke koko a me na. mea e hoomau ai ika maikai-o ke koko. ' O keia koko ula iloko o ke kino kanaka, loaa ia no loko mai o ka ai a me ka i-a, a no ke ea kekahi i hanuia e ke kanaka. A ina ua lawa pono ka ai i na manawa a pau, ahe ai kupono, a ina hoi ua maemae ka ea i hanuia, a ina e hana ke kanaka i kela U keia la i kahi hana kupono ika ikaika o kona kino, alaila, e . kakaikahi ana ka loaa ika mai. A oiai he oiaio keia, me he mea la, ua hiki ina kanaka a . pau e h'oomau i ke ola maikai o ke kino. Aka nae, ua paakiki a ua naaupo loa ka hapa nui o na kanaka, a nolaila, ua loaa pinepine ka mai no ka malama ole i na rula pohihihi ole ē pili ana ike koko. ī kekahi manawa, ua hoonuu loa i ka ai me ka ia; a i kekahi manawa hoi, ua ai hapa, maona ole; a i ole ia, ua ai i ka mea inoino, waele pono ole ia o loko, aua inu paha i ka mea e ano e ai ka noonoo a e pono ole ai ke kino. Ao kekahi poe he nui, ua noho waie lakou, aohe hana, e moe ana hoi ma kahi o ka ea inoino,kahi e pono ole ai ke koko. Eia malalo iho kekahi mau rula i manao nui ia e malama mau ke kanaka, i mea e mau ia ka maikai o kona koko a e ola pono ai kona kino: Rula 1. —E ai i na mea hupono i ke Ola Kino. O ka ai kahiko o Hawaii nei, oia ke kaio, i hoomoaia a i kuiia a lilo i poi, ka uwala maoli, ka uhi, ka ulei, ka maia, ke ko, ka niu, ka pala me ka hoio [amaumau] ke ki, ka ohia, ka ohek», ka ohelo, k& papapa Hawaii, ka io puaa, kailio,

a me na ano i-a he lehulehu; he mau mea maikai ke koko ke loaa mai. A ua nui no hoi na mea ai ano hou r laweia mai na aina e mai, a i hookamaaina ia ma Hawaii nei, e laa me ka palaoa, raiki, berena, bipi, hipa, i'a i kopi ia, ua kapono ia mau mea ai, e like me na mēa ai kahiko. A nolaila, ua nui na an<ro na mea ai ma Hawaii nei, e maona ai ke kanaka, ke ole oia e molowa i ka imi ana, Ua hoopomaikaiia ke kanaka Hawaii, oiai, ua hiki iaia ke imi a loaa kona ola kino, aole nae me ka luhi loa. Aole pela na kanaka o kekahi mau aina e 0 ka honua nei, kahi e loaa pakiko ai ke ola kino, mahope o ka hana oolea no, aka, no ka nui o na.mea ai maikai ma keia Paeaina, nolaila, e manaoia auanei e maemae ke koko, a e maikai ke oia kino o na kanaka Hawaii. Maanei nae e noonoo kakou i na hana apiki a kanaka Hawaii, i ko lakou hoano c ana 1 kekahi, niau mea ai, e hoolilo ia'i i mea ona, a ma ia mea e inoino ai ke koko. Ua hanaia ke kopaa i Hama, a o ke kulina, ki, uwala a me ka ipu-haole, ua hanaia i Okolehao, a waiona e ae. O keia mau mea ona, oia ke kumu nui o ke ino o ke koko o na kanaka Hawaii, a me na lahui e ae o ka moana Pakipika. Ua nui nae na Mokupuni a me na Paeaina ma keia moana akea, kahi i noKo ai o na kanaka ili ulaula, e like mc na kanaka Hawaii, aka, o keia mau lahui, ke pii nei no ka mahuahua, aole e like me ko Hawaii nei, 6 emi mau ana. Ua nui na'lii a me na ohana'lii malaila, a ua maopopo no, e hoomau loa ia aku ana na ili ulaula malaila, no na keneturia e hiki mai ana. Ma ia mau aina, oia o Java, Sumatra, Celebes a me ua mokupuni e ae, i lehulehu na kanaka, ua kakaikahi loa ka ikeia ana o na wai ona, no ka mea, ua hookapu loa ia, mamuli o ko lakou oihana pule Mahometana. A nolaila, ua hiki no ia kakou, oiai e noonoo ana i na kumu i emi ai na lahui Karistiano ma keia moana, a i'mahuahua ai na lahui Mahometana; oia no ka lawelawe ana o kekahi poe lahui i na wa s*na, f a o ka hoopau loa i kekahi

poe laliui. O na'lii o Hawaii nei, ua inu i na wai- onā, a o na Mahometana, aole o lakou hoopa ia mea. O keia lahui, ua hana ino kona koko iho, aua kuluma mau i nā mai; aoi kela lahui, ua maikai a loihi kona ola kino. Eia nae kēia ninau—Ua oi anei ka hemolele a me ka mana o ka pule Maliometa mamua ae oka pule Karistiano? Aole—Mai kakou ia mau kuhjhewa. Eia nae kā oiaio, i ka wa i hele ai na kumu Mahometa e hoohuli Ina kanaka malaiia mai ka hoomanakii ae, ua papa loa ia ka inu ana i na wai ikaika, a pela wale no na kanawai o ka oihana pule Mahometa, ua paa loa ia ka inu ana i na waiona,^ ' Ikawa i hooliuli ia'i ka lahui Hawaii, mai ka pouli pegana mai, oiai ua paipai ia lakou e ai pakiko i na mea ai ā pau, aole nae i hookapu loa ia ka waiona mawaena o na 'lii o ka aina; a nolaila, aole no i hookomoia ia nianao ma na v* . : kanawai o ka Ekalesia, e like mc na lahui o na mokupuni Mahometana, Auwel ena Hawaiil E nana ihope, he kanaono makahiki wale no ka manawa i hoomaka ia'i ka malamalama iwaena o keia lahui. E hoomanao i na Moi o ke Aupuni ame na'lii o ka aina i hala e aku iloko oia mau makahiki; eae lokahi ana oukou i ka oiaio, ua make ka nui o lakou iloko o ka inu waiona; a o kekahi poe o lakou ua omaimai ke kino a ua inoino ke koko mamuli o ka rama. He oiaio i na Kau Ahaolelo mamua, ua hookapuia ka rama 'aole e hoohainu i na kanaka Hawaii; a ua papa ia ka lawelawe ana ia mea e na kahunapule, aka, ua inu na'lii ia mea me ka lanakila aole i papaia, no ia mea ua manao iho la na makaainana he mea maikāi k& rama, e hiki ai i ka poe waiwai a hanohano ke lawelawe ia mea, a uhai pu aku nohoi ka poe ilihune ma ke kulana pakela inu a pakela ai iloko oka puni lealea. E nana aku i na poe* ili-keokeo inu rama hookina e ikeia nei ma na alanui a hoohalike aku me na poe inu pakiko, aole anei ua oi aku ka hopena ino o ka hoomau ana ma ka inu hookina ana ika rama? Oia ka mea pololei, "He ono ka hone ke ai ia, aka, na e nui loa, eha mai ka opu a ma'i, pela no ime ka inu uhaai ana i ka rama."