Ke Au Hou, Volume II, Number 4, 25 January 1911 — Ka Moolelo Hialaai Nui ia o Sa Naia Wiliama Vanona KE DIA KEOKEO O NA PAE MAUNA O SADONI, KA LAWAKUA NOHO WAONAHELE O KATALANA, A I OLE, O KE PUKONAKONA KAULANA O KE ALOALII O EDEWADA KA MUA [ARTICLE]

Ka Moolelo Hialaai Nui ia o Sa Naia Wiliama Vanona KE DIA KEOKEO O NA PAE MAUNA O SADONI, KA LAWAKUA NOHO WAONAHELE O KATALANA, A I OLE, O KE PUKONAKONA KAULANA O KE ALOALII O EDEWADA KA MUA

"Houluulu ae la au he mau haneri* koa, a'u i ike ai i ke koa o ko lakou mau manao, a pela au i hiki mai ai ma keia wahi, au e ike mai nei, no ka hui pu ana aku me ua Sa Naita Wiliana Va« nona la, a e hoopuipui pu aku hoi i kona kulaua ame na koa o Lanareka maluna o keia maU kiekiena. Alua iho nei o'u mau la i anei e kali nei o ka huli hoi mai. o Sa Naita Yanona, i hele aku ai hoi makou iloko o ka pakaua o.Stirling, a ilaila au e molia aku ai i ko'u ola imua o Oressingham, no kana mau hana ino ana i hana mai ai ia'u iluna o ke kuaahu a'u i manao ai e kupalu aku iaia, oiai eia no ke mau nei ka niakamaka ana o na manaei inaina o'u nōna." Pane aku la o Andrew Murry: "He ehia ka nui o na kanaka au i manao ai ua kupono 110 ke kokua ana aku ia Vanona ame kona mau manao no keia apana hana ano nui? A he ehia hoi ka nui o na koa o Vanona i makaukau i keia manawa ke hui pu ia me kou mau koa ame ko'u?" Pela iho la laua i hoohala manawa ai ma ia mau kukai kamailio ana a hiki wale i ka manawa i hoea mai ai o Kera me Setepano, a na Kera i hai mai ia laua, ua pau pono aku la na koa i ka houluulu ia, a hiki mai oia ma ko laua wahi e noho ana, no ko lakou hele pu ana aku e paina. Pane mai la o Kera: "Ua ike ia aku nei ka hele ana inai nei o kekahi puali koa hou, a o na koa hoi me kakou aia lakou ke hauoli la iloko o ka rumi aina." Ku koke ae la o Kirkpatrick iluna a pane mai la i ka haku Andrew Murry: 4, E pono io kaua e liele e ai, oiai aole i maopopo ia kaua ka wa o ka hana e hoea mai ai," a hai pu mai la no hoi oia, "ua makemake au i ka wa e pau ai o ka

kaua ai ana, e kakau aku ai au i leta i kuu kaikaina ame kuu kaikoeke no ka hoounn ana mai i mau haneri koa hou. Pela iho la au i manao ai e Andrew wahi no aua aliikoa la, "e hoiliili mau aiiko kakou mau koa me he īnau hua hekili la, a hiki i ko kakou makaukau kupono ana no ka hoohiolo ana aku i na koa o ka Moi Edewada o Pelekane, a e holoi ia aku ai hoi na hana hookaumaha wale maluna o na pulapula o Bekotia nei." Ia Kera ame Murry ma e paina ana, oia no ka wa i komo hou mai ai o Setepano a noho pu iho la lakou e paina, a iaia o Andrew Murry i ninaninau aku ai i ka mōolelo o ko Sa Naita Wiliama Vanonai hemo ana mailoko mai o kona wahi i hoopuni ia ai e ko ka enemi mau koa ma na kiekiena o Catalena. Hai mai la o Setepano penei: "I ke ahiahi 0 ka la a Kera i haalele iho ai ia makou, oia no ka wa a makou me ua Sa Naita la i lohe aku ai i na leo e hauwalaau mai ana, a i leo makou nana pono ana mai kahi a naakou i noho ai, loaa iho ia makou ka ike, no na koa Pelekane ka keia mau leo hauwalaau. "I ko makou lohe ana i ka hauwalaau o na koa Pelekane, ua noho malie loa iho la makou uie ka puai leo ole, oiai nae makou e ikē aku ana no 1 ua poe koa la, a i ka poeleele ana iho, ua loaa iho la ia inakou ka manaolana no ko niakou palekana mai ia lakou mai, oiai e noke nui ana ua poe koa la i ka lealea. "A niamuli o ko makou ike ana i keia mau ano o ua poe koa la, nolaila, ua noho iho 110 niakt>u pela a hiki i ko makou makaukau ana no ka puka ana nuii kahi a makou e noho ana, me ka fhaalahi.

"Nol&ila, i ke aumoe ana ibo i meba ai'ka hauwalaau ana, a ahi mai la ka ohu e halii paa ana mai o aoona kuahiwi me ka paa pono, a ia wa i kauoha mai ai oSa Naita Vanona ia makou e hoomakaukau makou no ka puka ana aku mai keia wahi aku. Aia makou i hele mai ai nie ka makaala ana ma na āno apau, aia hoi, aa malaelae ke alaheie, oiai ua pau kela ame keia koa i ka ona, a pau pu me na aliikoa, a pela iho Ia makou i palekana mai ai me ka pilikia ole, a o ko makou hemo mai la no ia me ka poino ole. "Ia makou i kaawale loa mai pnana ae la ua alakai nei o kakou, o ka palekana keia a ke Akua, a ua hooiohe ia hoi ka kakou mau leo pule, a o keia palekana i loaa ia kakou mamuli wale mai no ia o kona lokomaikai palena ole, a nana no kakou i hoopakele mai ko lakou inau manao awahua mai. "Ua a'o pu inai nohoi t>ia i na wahine ame na keiki, e hele makou apau loa me ka malie loa, ame ka walaau ole, aua hoolohe aku nohoi makou i kana mau a'o ana, a hiki i ko makou pii ana aku ma na kualapa e kiei ana maluna o kekahi ana nui, a oia kahi a Kera i puka aku ai e kii ia oukou, a o na wahine ame na keiki aku, a o makou aku nohoi mahope loa. "I ko makou pau ana mai apau loa i kapuka a i mea e ike ole ia ai ua pau makou i ka puka, pela makou i pani aku ai i kawaha o ke ana i na pohaku nunui, ai ka pau pono ana oia apana hana, o ko makou haele mai la no ia me ko makou halawai ole mai me kekahi poe na lakou e hookuia mai i ka makou hele ana mai, a pela no makou i hoomau ai i ka hele aua a hiki i ko makou hoea ana mai i ke awawa uliuli o Strilingehire. A ia makou i hiki ai ilaila, halawai iho la makou me kekahi poe kahu hipa, a na lakou i hookipa naaikai aku ia makou me ka pumehana me ka hanai maikai i na wahine ame na keiki a makou. Malaila, i hoomaopopo pono ai oSa Naita Wiliama Vanona i ka lawa kupono ole o kona mau wahi koa, a pela oia i kauoha mai ai ia'u e waiho iho ana oia malalo o ka'u mau alakai ana i na wahine, na kamalii ame na wahi koa kakaikahi, a e alakai aku au ia lakou i Galenafinalasa nei. "Wae ae la oia he umi o na koa mailoko ae o»

makou a haalele mai la ia makou no ko lakou hele ana aku e hoalaala i kekahi mau alii aloha aina oiaio e haawi mni i mau kokua ana, me ona mau koa hou, i īnea e hoopuipui ae ai i kona wahi puali uuku nei, a ua ikaika loa hoi kona manao, me he la, aole no paha lakou e hoole mai ana i kana mea e koi aku ai. * "Emoole, . mahope iho o ko lakou hala ana aku, ike aku ]a o Fergus ka mea e ku ana maluna o ka puu, i ka moe a kekahi kaoo e iho mai ana ilalo ma ka aoao o na pqp, me ka hookokoke mau ana mai i na wa apau, a i ko lakou kokoke loa aūa mai i ko makou wahi e noho nei, o ko'u wa koke no ia i ku ae ai a kakua i ko'u kihei, no ka hele ana aku e hui pu me lakou. "Ke uhai pu mai la ia lakou kekahi hine ame na kamaiii, a ua kupuni ae la lakou ma ka aoao o kekahi manele kupapau, a i ka nana aku he poe moneka wale no keia kaoo nui hewa» hewa, e auamo ana i ka manele o kekahi moneka 0 lakou. 4< Aole no i inaopopo pono ia'u ke kumuoko'u kokoke loa ana aku i ke alakai o ua poe moneka la> eia nae ua kaa e mai la iaia kfj ike, Le kanaka Sekotia oiaio au, eia ka o keia mea iloko o ka manele a makou e ike nei, o ko lakou aliikoa kiekie loa ia. Hawanawana mai la kela ia'u me ka pane ana mai, e ka hoaloha, aole anei e hiki ia oe ke alakai aku ia makou ma kahi kupono e hoomaha iho ai inakou i mea e kaa ae ai ka leha ana iho a na maka aloha Akua ole maluna o keia manele. a Eia nae, aole no au i hookaulua iho, aka, koi koke aku la no au ia lakou e uhai mai ia'u, a na'u hoi i alakai aku ia lakou iloko o ka hale papaa o na kahuhipa, a no ia mea, haalele mai la ka ahakanaka e kuku ana i ka manele, a o ma* kou wale no me kekahi o na kahuhipa kai komo pu aku iloko. Kii aku la nae kela i na mea ai, a aia kona manawa ke hoolilo la ilaila, a owau hoi hoohialaai iho Ia au me ua mau malihini nei i hele a uiha i na maluhilulii o ke alahele, a ia wa lakou 1 wehe ae ai i ko lakou mau uhimaka moneka, °ia ka wa i hiki ole ai ia'u ke uumi iho i ke pahaohao o keia mau hana. <c la wu hooho ae la au me ka leo nui; Auwe! Ua hanaia keia 110 ka nani o Sekotia, a kamailio

aku la au me ka leo malie ia lakou, ina no i kau ia na papale mahiole maluna iho o ko oukou mau poo, ua oi loa aku ia o ka pono mamua o ka uhi ia ana o keia mau puloulou o na moneka." "Pehea oe i o'elo ae la?" wahi a ko lakou ala*kai, a hoomau mai la nohoi oia i kekamailio ana N "aole anei o makou ke pule nei no ka nani o Sekotia?" He oiaio," wahi a'u, "aka, ia Moses nae hoi e pule ana, e kaua ana no o īosua me na enemi ia manawa. Nana aku la au i keia mea e kamailio pu nei me a'u, he wahi keiki opiopio loa, & nana no i hoolauna mai iaia iho imua o'u, oia ko lakou alakai, aua ninau koke aku la au ia lakou ina paha he poe koko Bekotia oiaio lakou. "Ua hooho like mai Ja lakou me ka pane ana luai: "Ae, ma ko makou mau uh&ne, a maka makou mau mea kaua, no Sekotia makou i hoohiki ai, a e paio ana no kona hanohano no ka make ame ke ola, a no kona mau pulapula o keia toUa aku. ' "Ninau hoū aku la au ia lakou ina ua ike lakou ika haku o Elasalie. la'u e hoopuka nei i keia mau huaolelo oia ka wa i oni ae ai o ka manele e waiho ana ma kuu aoao, a pane ia mai la me keia mau huaolelo, oSa Wiliama Vanona anei kau e ninau mai nei? "Ae, e kuu haku, wahi a'u, ke mau la no ko'u kilohi ana ana i ua manele nei, hemo mai la ke pani, a puka mai la iloko o ke koloka keokeo a ka maka e ike aku ai he keiki opiopio, a puana ae la, alaila, e o'u mau hoahele, ua hiki mai la anei kakou ika hopena oka kakou huakai hele? E alakai aku hoi ha oe ia makou, i hoomau mai jii no ua keiki la i ka olelo ana mai, a i kuu nenene ana e holo no ka maka'u i ke pahaohao o keia ano hana, hopu mai la ko lakou mea nana i alakai mai. "Pane mai la oia ia'u, mai maka'u oe, ke ola nei no oia, a oia ko makou aliikoa kiekie, a i imi mai nei mahou ia Sa Naita Wiliama Vanona, a o keia mau uhimaka inoneka ame na manele, he mau mea hoonalonalo wale iho 110 ia, i wahi no makou e hoopuni ole ia ai e na poe koa Pelekane, oiai he poe kon wale no makou apau loa e ku aku nei imua o kou alo, ai ka pau ana oka lakou olelo ana, i lu like iho ai lakou i ko lakou mau kapa moneka, a ahuwale mai la ko lakou mau kapakila."

"Ina pela/' wahi a Andrew Murry, "o kuu mau koa aku la ia i hoouna ia tnai ai e Helena o Botaweia?" ' Ane io paha pelA, aka, aole i maopopo ia'u kahi o ko lakou hele ana mai, aka, pane koke aku la no au ia lakou, e pono oukou e kiola i ko oukou mau kapa moneka, a e hele ma na wahi a pau loa a kaikou e hele aku ai meko oukou mau kapa koa, oiai o na kanaka Sekotia apau loa maanei, he poe kanaka alohaaina oiaio wale nelakou apau loa. "Ua pono e ke koa o Yanona, e alakai aku ia makou imua o kou baku, a nau e hai aku iaia i kau mo,olelo au i ike iho nei, oiai, ua ike iho nei oe, ua alakai mai nei au i keia poe kanaka'ikanao paa kakaikahi e hookahe i ko lakou koko no ko Sekotia mau loa. "No keia mea, liahai aku la au i ua keiki opiopio nei, oiai, aole paha ioi aku kona mau makahiki i ka umikumamali&a, a hahai aku la au i kahi i hele ai o Vanona, ame ko makou manao e hele i Galenafinala/sa, a il&ila makou e halawai aku ai me ia. ___ - "0 ko'u eehia ame ko'u maka'u, aole i oi aku mamua o ka maka'u o ke kahuhipa, a i kona komo ana mai a ike ike kanaka opio eku ana iwaena 0 makou, ia manawano oia i aneheaku ai e holo, a na'ui hopu aku iaia i ole oia e ulala, a na Kenete i alakai aku i ka huakai, a hahai aku la iaia, aole oia he kanaka make, aka, he uhane ola no oia elike me na poe ola e aku. "Na ia mau olelo i kaua mai ina manao uluahewa oua poe kahuhipa nei, a pani ia aku la ka puka, aai iho la lakou, a mai ia Kenete makou i lohe mai ai, i ka manawa i haalele aku ai oua poe la ia Botawela, me ko lakou manao e hui pu mai ana la lakou me Vanona ma. Hahai pu mai la lakou, he eono a i ole ewalu paha mile 1 hala aku ia lakou, i ike mai ai lakou i kekahi puali hui o na koa Pelekane e hoopuni ana ina kakai pali o Catalena, a no ia mea i haalele ai lakou ia alahele, a hele ma kekahi ala okoa aku e hiki ai lakou ke hiki palekana i na puu o Catalena. A oiai lakou ma ia kuamoo, e lohe ana no lakou i na hauwalaau a ua poe koa la, ua puka o Vanona ame kona puali me ka palekana mai luna mai o ua puu la. E hoomauia aku ono.