Ke Au Hou, Volume II, Number 4, 25 January 1911 — He Moolelo no ke Ahi o Enelani Sa Naita Odisa KA METALA DALA O KE KE'A HEMOLELE—KE KAE'AE'A O KE KAHUA MOKOMOKO O ASABE—KA MEA I KAPAIA KA ILIO HANU MEHEU POHIHIHI, A I OLE, O KA NAITA HELE-ULUULU [ARTICLE]

He Moolelo no ke Ahi o Enelani Sa Naita Odisa KA METALA DALA O KE KE'A HEMOLELE—KE KAE'AE'A O KE KAHUA MOKOMOKO O ASABE—KA MEA I KAPAIA KA ILIO HANU MEHEU POHIHIHI, A I OLE, O KA NAITA HELE-ULUULU

"Eia nae ia oe i puana ae nei i kela lalani no ke diabolo e ke kakauolelo hemolele, wahi a ua naita nei, "aole anei ou hopohopo a maka'u mai, oiai, e hiki mai 110 auaqei oia i ou nei i kekahi manawa nanea ou?" "Manawa nanea o'u!" wahi a ka Hamiia. "Heaha ia mea? I hai aku au ia oe, uahoowahawaha nui au i ka nplio nanea ana elike me kekahi poe, a ua keehi iho au ia nanea malalo o ko'u mau wawae, a ua hana aku au i ka oihana o ko'u halepule me ka oiaio a hoopono. E hoomaopopo mai oe, he elua a'u pule mesa ana i kela ame keia la, pule kakahiaka, a he pule ahiahi, a he mau pule po kekahi a'u e malama mau ai, oia hoi na aves credos ame na paters." "Koe nae paha na wa pukana mahina," wahi a ka naita, "i ka wa e holopono ai ke kii ana i na dia,' me ka minoaka ana iho o ua naita la iaia i puana ae ai ia mau liuaolelo hope. "Ua a'o mai ka Abota ia makou, pela e olelo aku ai, i ko makou manawa e ninau ia mai ai e na kanaka, no ke ano o ko makou noho ana, a nolaila, ua hooikaika makou e hana pela, a e poloai mau aku i ka makou mau pule me ka hoohala ole i ka manawa." "He mea oiaio e ka makua hemolele, eia ke diabolo ke holoholo nei me ka makai ana i na poe hemahema apau, ua maopopo no ia oe ia mea, ke holoholo nei oia ma na wahi apau loa me he liona uwo la kona ano, e imi ana i kana mea i makemake nui ai e ale." "Pololei no ia, e hiki no iaia ke uwo maanei ke aa oia pela," wahi a ka Hamita, "a o ka hoopa iki atoa aku o kuu kaula iaia, e uwo leo nui ae no auanei oia elike me na upa ahi o Sana Dunetana, a e hoomanao oe, owau auanei aole loa au e ma-

ka'u no ke kanaka, aole hoi no ke diabolo am® kana mau hoowalewale, a e lohe oe, ke aa nei au i na ano diabolo apau loa, ia Sana Dunetana, Duberica ame Sana Winibalada. "0 ka hoohali ana aku ia oe e ike i ka mea hona, aole loa au e hoike aku ia oe ia mau mea a hiki i ka wa mahope iho o ka pule kakahiaka, oiai oia wale no ka manawa kuppno no ka hoomaka ana aku o na hewa, & he hookumu ana hoi malalo 0 na loina o ka makou hooponopono pili hoomana ana." Hoopau ae la oia i kana kamailio ana, a lalau hou iho la i ka pilaa hookani ae la, a ia wa i hoohui like ia ae ai laua a elua iloko o na hauoli himeni ana, a oiai laua e liimeni ana me ka lealea, ua hooki pokole ia iho la laua e kekahi kikeke ikaika ma ke pani puka o ka hale o ua Hamita nei. A i mea e akaka ai ke kahua o keia kikeke, he mea pono i kou mea kakau ke hoohuli hou aku 1 hope, a pela e maopopo pono ai iakakou na mea apau e nee aku nei no mua, i ole ai hoi oe e ka makamaka heluhelu e hoopahaohao ia i nei kikeke oke aumoe. Nolaila, e hoaui hou ana ka» kou i hope, a iluna hoi o ke kahua kaua o Ashby i ka wa no o kela hakoko kaulana i na helu i hala ae nei, a e nee papa mai kakou mailaila mai me ka hoalu pu ana i ka mea nana keia kikeke ame na liaku hale o loko. Ika ike ana o Cederica ika Naita Odisa iloko oke kahua hakaka ma Ashby, ua lele koke mai no iloko o kona waihona noonoo na h&lia hoomanao ana jio ua naita opio la, a o kana keiki hoi. A oili pu mai la ia wa like na hoomanao ana no knna aliiwahine i hala e «ku, a o ka makuahine hoi o kana keiki ana e ike nei i keia

hora, ua kaawale mai ona aku 110 na manawa loihi i hala, a ua hoi hou mai, me he mea la, i kana hoomanao ua make a ola hou mai. Ua aneane maoli no oia e holo aku a apa aloha i kana keiki kamakahi, aka nae, ua ke'ake'a»ia mai oia e kana mau huaolelo-mua, a ua like maoli no oia ia hora ana i ike ponō aku_ ai i kana keiki me ka mea ua makona maoli. Nolaila, hoouna malu aku la oia ia Osawela, e hele aku e huli hele, a ke loaa aku oia iaia, ina he mau palapu ko ke keiki, alaila, e lawe aku oia ame kekahi mau kauwa e aku, a e malama pono i ke keiki a hiki i ka hoihoi ana iaia i kahi kupono e malama maikai ia ai malalo o ko ua Gederica nei mau lilo ponoi. Kulolia ia iho la na manao aloha iloko o ua Sakona nei iaia i huli ae ai a hoomanao i keia mau mea nui elua, o kana wahine ua kaawale mai kona alo aku, a o ka laua kamakahi, aole i kona alo, a ke kokoke mai nei ka manawa e mare kane aku ai o kana hanai, oia ka Lede opio Rowena. Hooholo iho la oia e kii ana oia i kana keiki a e hoihoi mai imua o kona alo, ka hooilina hookahi wale iho no o kona waiwai nui hewahewa, oiai, a mare kane o Rowena, alaila, e konio aku auanei oia iloko o ka noho mehameha ana aku, a aole hoi ona hoihoi ia ano kulana o ka noho ana . Oiai nae mahope iho o kona lioouna ana aku ia Osawela ame na kauwa no ka huli hele ana aku i ka Naita Odisa, komo hou mai la iloko o ua Sakona la kela ano noonoo hiena uahoa no ona, aole i pono kona hoike amaka maoli ana ae i kona manao pulama keiki i ke akea, o ike wale ia mai auanei e ka lehulehu, e kii hou ana no ka oia i ke keiki ana i kipaku ino maoli ai, ame ka hoonele pu ia aku hoi i ke kuleana i pili iaia. Ēia nae ke loku hala ole la no iloko o kona puuwai ke aloha keiki oiaio, a ke paio la ia mau mea nui elua iloko o kona waihona noonoo, a ua ano kupilikii maoli no oia me ka maopopo pono ole o kana mea e hana aku ai, owai la o laua kana e hooko aku ai, o ka hoomau paha i ka hookaawale ana i kana keiki, a i ole o ka lioopau paha ia noouoo kupono ole ona. Pela 110 oia i liooholo ai ua pono kona lioouna ana aku ia Osawela e kiai i ka naita opio, a ina e pau ka aha kanaka i ka hoi, alaila, hoihoi

poloīei aku ike keiki i Ashby. Nolaila, ika hala ana aku.o Osawela ame na kauwa, noho iho la ua Sakona nei me ka nalu nui ana no kana keiki, - e ha.ti\yi ana i kekaki hapanui oia manawa ana e noouoo nei ina inahalo kiekie no ke koa, ka wiwo o|q } ame ka makaukau niaoli o ua keiki 'nei la Os?awela arae na kauwa i hala aku ai, ua kuokāa ia aku la e lakou ke anaina e momoku nei mai o a o, e ake ana e ike lihi aku, a e komo aku tfua lakou ina na walii ake anaina e puukiuki nna, a e lohe ana no lakou i na leo m'ahalo no ua naita opio la, eia nae e haohao pu aDa lakou i kahi i nalowale ai o ua naita la. Hoea aku. Ia lakou i kahi 1 ike hope loa ijLai, a hoolohelohe aku la iwaena oia aluka, he mea i maopopo iwaena o lakou, pela noleo lakou hoom.au ana i ka huli a hiki i ko lakou hookui pu ana me Guruta, oiai, oia no kekahi i pipili loa i ua naita la, a o kona kauwa laweiaVe no ia oia mau la hakaka kaulana o Ashbjf, oua kahu puaa nei no a ka makuakane oOdisa. Nolaila, aole nolakou i hoohala manawa wale iho 110, hoomau aku la no lakou i ka huli ana i ua naita la iloko anaina piha kanaka, me ko lakou nana ana ma o a maanei no ka ike lihi aku iaia, eia nae aole lakou i ike aku a hiki i kb lakou hoi nele ana. No keia loaa ole ana o ua naita nei ia Osawela, ua huli hoi mai la oia, me kona nalu ana iloko ona, mahea la i nalowale iho ai ua naita opio la, ia wa hoopau iho la oia ia niau noonoo ona, a hoi mai la oia, oiai aole he wahi meheu no ua naita la i loaa iaia, no ka mea ua kipaku ino loa ia aku oia e kona makuakane. O ke kaliu puaa Guruta ua lohe pono oia i na olelo a Cederica e pili ana no kona haku opio, ma ia wa mai ua pili paa mau aku oia me ua naita la, a hiki i ka nalowale honua ana o kona liaku mai iaia aku, oiai aia wale no maluna ona kona manaolana i nu manawa apau. A oiai oia e noho ana, lana mai Ia kona manao e hele oia e huli i ua haku nei ona, oiai ua ike oia i ke kipaku ia ana o ua naita la mai ke alo mai o kona makuakane ponoi, aua manao oia ina e loaa ana iaia, he uiea pono iaia e kii aku a e lawe mai e malama pouo i ua haku la oua mekamaikai.

Nolaila, i ka ike ana oua Guruta nei i' ke kipaku ia ana naai o kona haku opio e kona luaui makuakane, ua hoopiha loa ia ua kahu puaa nei i ka ehaeha, a nana ponoi no i kii aku ua haku opio nei ōna a malama, eia nae ma i,a hope mai, iaia i hele ai ma kekahi wahi a hoi mai, aole ia kona haku opio, a ua lilo ia i mea e kaumaha loa ia. Mamuli o ka loaa ole ana o ua haku opio nei ona, pela oia i huli hele aku ai iaia ma o a maanei o ke anaina, a pela pu oia i poina ai i ka makaala ana iaia iho, a loaa ai ia a kakou i ike ae nei, oiai aole ona makemake e ikeia oia e Cederica, ua maopopo no iaia kona hopena ina e loaa ana i ua haku makona nei ona, I ka manawa i loaa iho la o ua Guruta nei ia Osawela, ua hoonoho iho la oia i na kauwa elua e noho e kiai ia Guruta> a oia hoi kai huli hele aku la me ka hoolohelohe ana iwaena o ke anaina kanaka e kuku puukiuki ana ma ia mau wahi. A inamuli oia huli hele ona iloko oia mau hora loihi i loaa inai ai iaia ka lono maopopo loa, ua lawe ia ua naita opio la e kekahi poe kauwa, a he Lede opiopio ka mea nana e malama anu iaia nie ka maikai, aua lawe ia aku i Asby, ame ia lono i huli hoi aku ai ua Oeawela nei a loaa ua kauwa ame ke kaku puaa, a huli hoi nui aku la imua o Cederica. E noonoo ana no ua Cederica nei no ke keiki, oiai aia ilaila kahi i lele nui ai o kona noonoo a e heluhelu ana oia iloko o Jcona naau no ka wa i hala, ame ko wa e hiki mai ana, a oia kana e hoolilo nui ana i kona manawa me ka nana nui ole aku i na mea e hana ia ana e ka lehulehu. Nolaila, hapai ae la oia i kona umauma me ka hanu kaumaha ana iho, a puana malie ae la. "JVe! Pono io no au ke malama pono i ka'u keiki, a e hoihoi hou r iaia ii'oko o ko'u poli, oiai, oia ponoi no ka'u u owau ponoi nohoi kona makuakane, a no keaha no la hoi au i inaina loa aku ai iaia?" Oiai no oia e noonoo ana pela, hoea aku la o Osawela ame na kauwa ame ke kahu puaa, aole no i hana.mai ua Sakona la a hiki i ka pane inaoli ia ana aku e Oaawela, "e kuu haku, ua hooko aku au i kau kauoha a ua loaa mai nei ka lono, ua lawe ia aku ke keiki aia i Asby, a ua malamaia e kekahi Lede opiopio me ka maikai."

1 ka wa i pa aku ai o ia mau huaolelo i na pepeiao o ua Sakona la, oia no ka wa 1 hehee aku ai o na manao aloha keiki mai kona puuwai aku, elike ine ka hehee ana o ka apana hau paa i ka ikaika hoohehee o na kukuna ikiiki a ka mahana 0 ka la wela. • Huli ino noai la oia a ike i ke ku aku o kana mau kauwa ame kana kahu puaa, oia ka wa i ike ia aku ai ka pupuku ana ae o kona aaau kuemaka a»puai pu mai la na huaolelo awaawa mai kona mau lehelehe mai, "e Ōsawela, e hakiikii a kupee koke aku i kela kahu puaa haalele hana." Aole nohoi i hoopanee wale aku o Osawela i ke kauoha a kona haku, ua hooko aku la oia, a oiai ua loli hou ae la na noouo'o o ua Sakona.s%ei mai ke aloha keiki oiaio a i ka piha makona maoli, aua hooi ia mai hoi keia mamua oka wa ana i kipaku aku ai i ua keiki nei ana e aloha nui nei. Ia wa puana hou ae la oia: "He mea pono 1 ua keiki nei a'u ke auwana ajtu, o ke keiki hookuli, he pono iaia ke auwana aku ma kona alanui, ana ka poe i hookokono iaia ike kahua kaua, kē kupono e malama iaia, ana lakou e pulama aku i kona mau eha. Ua pono io no iaia ke hakaka ma na mea kana Noremana, na lako kaua hoi a'u i lioowahawaha ino loa ai, oiai nae o ka pono loa, o kona hakaka iho me na mea kaua lianohano a kona mau kupuna Pelekane, a no kona hana ole ana pe'.a, a pela pu auanei e nele āi kona mahaloia." Oiai e noho pu ana o Eowena nia ia wahi, ua pane mai la oia: "Ina oka hanohano o kona mau kupuna ka meaā manaoia, me he la, na ke koa o ka naita opio i noala hou mai ia hanohano i keia la, oiai ma ka hoike a ke alii, na Ilamuku ame na luna o ke kahua hakaka, o ka naita opio ke pookela ma ke koa iwaena ona koa, a oka oluolu ame ka waipahe iwaena o na oluolu, a o ka ikaika hoi iwaena o na ikaika. "Eia nohoi, aole au i lohe iki i ka leo mahalo ole o ke anaina nona, koe wale iho no kona makuakane ponoi elike me ka'u e lohe nei mai iaia mai i keia manawa." "E ka Lede Kowena! Ke makemake nei au, e oki kau kamailio ana me ia ano olelo, ke ake nei au aole e lohe hou i kou leo, nie kuu iini uui e malama pono loa <«e me ke akahele i ke ano o kau mea e olelo ai, a uu niakeinake pu ia oe e liele oe e hooinakaukau ia oe iho, no ko *kakou hele ana aku i ka aliaaina a ke alii. (E hoomauiaaku ana,)