Ke Au Hou, Volume II, Number 5, 1 February 1911 — Kaao Hooniua Puuwai No KA-MIKI KA HI'APA'IOLE O KA POHU LA'I O KONA KAI OPUA—KE AIWAIWA NANA I HOOHOKA O LUANUU-A-NUU-POELE-KA-PO AME KA PUKU'I-AKUA O NA PALIKU'I EIWA O HEHA WAIPIO I KA NOE—A O KA OLALI NANA I LAWE A LILO NA LEHO KAULANA O KALOKUNU, O KA MAKANI KUEHU LEPO O PUAKO [ARTICLE]

Kaao Hooniua Puuwai No KA-MIKI KA HI'APA'IOLE O KA POHU LA'I O KONA KAI OPUA—KE AIWAIWA NANA I HOOHOKA O LUANUU-A-NUU-POELE-KA-PO AME KA PUKU'I-AKUA O NA PALIKU'I EIWA O HEHA WAIPIO I KA NOE—A O KA OLALI NANA I LAWE A LILO NA LEHO KAULANA O KALOKUNU, O KA MAKANI KUEHU LEPO O PUAKO

MAIIELE ĒLUA Ke A'o ia Aka o Ka-Miki ame M\-Ka'iole i NA Al A ka Lua —Ka Hiiiia ana i Kq-ko Upena a Makalii a Noho i Kaupoku Hale—Ka Pakele ANa (< Poai ae- oe i ka hanai a na'liiwahino a Poliahu laua o Lilinoe ia Kapiko-kapu-o-Wai-au, a kiei iho i kini o kakou e kiai ala i <ka wai 'kapu a Kane ma, a nana pu ae oe i ka wai o ka auwai a lakou e eli ala, a holo mai oe a hoea i ka naele o Mahiki, a ildna o Puuomoeawa, ilaila olua e ku kiai ai. hoi neia kupu, keia eu, keia kolohe nui o na pali kapu o keia la la'ila'i nui o ka la, a lulu hoi ka holohia ana a ka Maiualua a me ka Maaa ulu manomano o na kaulu pali." Oiii aku la ua mau wahi akua nei a holo aku la, oiai hoi ka nui o ka akua e pii ala i ka pali a e auwana ala i ka lipo o ka nahele o Mahiki i ka naele o Pokahi. Ke hoolono nei o Ka-Miki i ka leo hanehane o ua poe eepa nei, a me ka wa i ka naele i ka luna o Pu-o'a'lii, e na-i ala i ka noe i ka uwahi manu ke kapeku o ka i'a manu e hei ai. I ka hala ana aku o ua mau wahi lapuwale nei, uahaule hou iho lao Lua-nuu-a-nuu-poele-ka-po e moe, kau ae la no hoi kona poo iluna o ua hokeo nei i piha i ka awa, ua mama ia a wali a popo iai ka limu Paihiihi [Limu pohaku.] 1& hookau moe ana aku no o ua kupueu nei e hioiani, oia ka wa a &a-Miki i lelele iho ai mai kaupoku a ku ana ilalo ma kahi a ua kepolo nei e moe, ana, a ia hopu ana no i ka aha i lawalawa ia ai ua hokeo nei a paa a he

anuu ana no ke poo lipilipi o ua eepa nei o Lua-nuu-a-nr;u-j ocle-ka-po, a ia hapapa ana ae o na ]inta a-u loloa o ua lapuwale nei, aohe loaa liokeo, ia ala ana ae, ike ana oia ika oili ana aku o keia mea ma kaupoku o ka halau hale alii ona, e paa ana i ka hokeo i piha i ka awa a nalo aku la, Ulupuni ae la ua akua nei*i ka inaina alele mai la ma kahi ana i ike ai i ka oili ana o ka mea nana i kaili ka hokeo awa o "Kapapaiaoa,'' ka onohi hoi o kini, ka lehu, ka niano ame ka pukui o ke akua a hiki hoi ia Luanuu-a-nuu-poele-ka-po, no ka manao e lea i ka wele i ka upena na'e aka Nananana-nui-hoo-makua a paa keia kupu, ka eu, ke kolohe nui nana i aa e hooulu i keia okaikai i keia lapohu e la'ila'i malie nei o ke awakea. Eia nae, ua pani e iho la o Ka-Miki i ka hulu o ka manu ma ka puka ana i oili ae ai a paa loa, a naku ho-a-a ae la o Luanuu<A-hanuu-poele-ka-po malalo, a no ka nele ana o ua Pahulu nui hoanoano nei ua lele loa aku la oia no kahi o ka pahu kapu o "Lono-Hawea'' a hookani iho la, a oia ka wa i poha aku ai ka leo kupinai o ua pahu kapu ala a lohe ia e na lima huluhulu auwana apau mai ka uka a hoea i ke kai o Waipio. He hoailona keia o kekahi kauoha ano nui i kini, ka mano, ka lehu o ke akoa ame ka*puljui o ke akua, e paniku i na wahi apau o na pali hulaana o Waipio a hoea wale i kaulu pali o Makanihihio, a pela nohoi ma kela aoao a kiei i na pali nihoniho o Koholalele ame Maulua, a mai na pali-ku'i al a kiei i ka uka o Kaleieha, a o Mahiki oia ka luana a ke akua e~ piha ai a e holoholo ai.

Elike me keia hoaiiona i maa mau i ua poe eepa nei o ka naele o— Heha Waipio i ka noe ame ka lipo hoanoano o ka nahele o-o i ke anu o Mahiki, oia ka lakou i lawe ae ai a paniku i na alahele apau e puka ai ke kolohe, a o kona wahi wale no ai oka au iwaho o ka moana kai-uli. , . Maanei e waiho kaua i ua poe eepa nei a me na mea a,pau e paniku ala i na alahele a pau kahi a Ka-Miki e kukini aku ai iloko o ke ehuehu o kini o ke akua, o ka mano, ka lehu a me ka puku'i akua o Mahiki-00-i-ke-anu. Ia Ka-Miki i oili mai ai ma kaupoku o ka hale me kana ukana nui e paa ala o ka hokeo awa o ke akua, oia ka wa i ike mai ai kahi akua kiei ma ka puka o ka hale, a hoomaka mai la e alualu ia ianei mc ka hokio ana, he hoailona hoi e hoike aku ana i ka nui o lakou ua ike ia ua kolohe ala, nanai hoala iko lakou hiamoe ana ua le'a a nanea i ka lulu o Maukele. Lohe aku la keia i ka wa o ka pihe o ke akua a me ka nehe mai malfope oinei, a ia wa no ua eueu ala i kuu aku ai i ka mama ona, ke lohe ae la oia i ke kahea o kini o ke akua, o ka lehu o ke akua ke o-ia mai la, a o ka mano o ke akua ke hokiokio ala i ka nahele a wa ka uka i ka leo aheahe mu-mu wa-wa. No ka nui o koinei mama i ka holo ua paku ia ae la na wahi a pau ika upena a ka Nananana-nui-hoomakua mamua oinei, a ia wa no keia i lele ae ai iluna a kau i ka wekiu o kekahi kumu Kawa'u lala ole e oni ana iloko o ka lewa, a uhi iho la ke kupunawahine ona i ka wekiu o ua kawa'u nei i ka ohu a nalowale ua eueu ala o "Kaohu-kolo-mai-iluna-o-ka-laau." Hoaa iho la ua poe kino eepa nei i uka i kai i o a ianei, e na-i nui ala i ka upena uluulu, a ku'i ae la ka pihe a ke akua i ka nahele o Mahiki no ka pololi i ka loaa ole ana o Ka-Miki a hei ole i ka upena kuu a ka lawaia manu, a kapaia ka inoa o ia wahi o "Pololikeakua," a auwana i ka naK'ele', a kapaia kela wahi o "Kaauana,'' a hiki i keia la, a o Pololikeakua, oia kela wahi e kapaia nei o Pololikauianu a hiki i keia manawa.

I ka wa i ike mai ai o Ka-Miki, ua auana ua poe eepa nei, ua lele aku la ia aku iluna q Puu-o-Moeawa ika naele o Mahiki, a iaia a ku hoea mai la o Mu-ki, kahi akua kukini a Lua-fluu-a-nuu-ka-pof > "Kauwa make loa oe ia'u e na Mu ka —na —ka - — Mu hauna, 1 Mu hono —a, Mu naa*naa Mu hoo-kikii Mu aihue i ka onohi o kuu haku e." "Heaha auaaei kuu mea e make ai ia oe e kena lalau maka a-a poopoo lipilipi a-u ku i ka hoomaka'uka'u i kamalii o lalo o Waipio? Aia a nui ko mama make au ia oe, a hapa ko mama make oe ia'u, i ka moopuna hoonahoa a Lani-kui-a-mamao ame kuu kupunao Kauluhenuihihikolo-i-uka." Me ka maopopo oie i ua wahi akua nei e u'u ana o Ka-Miki i ka holo, he ike ana ka ua wahi akua ala i ka puehu liilii oka lau o ka laau ame ka lele oka huna lepo ina wawae o Ka-Miki a nalo aku la oia, a oia ka wa i alualu mai ai ua walii akua kukini nei a Luanuu-a-nuupoele-ka-po. E like me ka mama apau i loaa ia Mu-ki ke akua kukini, pela oia i kuu mai ai kona mama me ka lele ana no ka hopu pio i ka kakou koa aiwaiwa, e like me k& hu ana a ka makani puahiohio, eia nae aohe ikeia aku o Ka-Mik). E kuu hoaloha a makamaka heluhelu, ma nei wahi kaua e huli ae ai a nana aku i ka kaiin eueu, ka hi'apaiole a aloalo ku-a-ua o ka nahele aipo o Mahiki, a o ka ihu pani hoi nana i hoopahaighao kini ame ka lehu o ke akua. Ia Ka-Miki e ahai ala ka pupuhi hē i'a no Uko a, alawa iki ae la oia i hope, aohe ike ia aku o Mu-ki, kahi akua kukini mama a Lua-nuu-a-nuupoele-ka-po, a ia wa no keia i iele ae ai a kau iho la maluna o kekahi lala kawa'u a haha'i mai la i kekahi lala o ua kumu kawa'u nei a paa ae la i kona lima, a hoolono aku la i ka owe ame ka nehe mai o ua wahi akua kukini nei, a oiai no oia e hoolono ana holi'o ana ka makani a nehe ana ua wahi kukini ala a oili ana malalo o ka lala a ianei e hoomakakiu iho

lft iaia. I ka maalo ana ae, oia no ko ianei wa i hili ae ai ma na a-u loloa o ua wahi akua nei a nee ana ilalo, ua ha'iha'i liilii na au o ke kolohe. "A make oe ia'u ia, au i olelo mai nei e 'kau-a-make-loa au ia oe.' Ua hai mua aku nei hoi au ia oe, aia a nui ko mama, alaila make au ia oe; a i hapa kou mama make oe ia'u ia Ka-Miki, ka moopuna aiwaiwa a— ' 'Kahuli-eli-papa-honua-mea, I ke alo i ka opu o Loao A Ohia-nui-moe-awakea A Kumakua-moe-awakea A na wahine-moe-awakea A Kauluhenuihihikolo-i-uka A Hihi-kaupe'a-kau-manamana-i-ka nahele A Lani-kui-a-mamao A Kaohukolo-mai-iluna-o-ka-laau." y 1 Lele iho la o Ka-Miki a ku ilalo, a lalaa iho la i ka lepo ' 'pepeiee" hehee a hamo iho la i ua wahi akua nei, a mnaii ae la ua wahi kukini ala: "Auwe 1 heaha keia au e hopala ne ia'u i keia mea hohono, hauna, polopolona, eaea e po nei?" "Ka! e hamo aku ana au ia oe i ka ulu pala pepeiee i laau e ola ai ka ha'i ou mau a-u loloa, a i hoi aku oe a i ko haku ai pulelehua, nana ia e honi mai i ke ala o ka pepeiee, a i ninau mai i ka mea hopala i ka ulu pala, e hai aku oe na Ka-Miki, na ka moopuna a Laninui-kui-a~mamao." "He keu maoli oe a ka Mu kolohe, o kou hopala ana mai la i keia hua ino, htta hauna a maeaea e po nei." Nee ae la ua wahi akua nei i ke kahea i ka nui o ke akua e wa mai la pihe a ke akua, a oia no koinei wa i iho ai iaia nei i ka lepoulu pala ana i hoolepo iho la a paa a koe na maka, ka ihu, a me ka waha, a hoomaka aku la e holo, oiai keia ke ike aku la i ka pukui o ke akua e olohio ae la ma kahi ana e holo>aku nei) a i ka wa i hooho ka luna nui o ke akua, oia hoi o Hio, oia ka wa i lulupai mai'i kini, ka lehu a me ka mano o ke akua, a ia hopu ana iho iaia nei, aohe paa, ua hele a pakika i kaulu pepeiee alnel l hoolepo ai a hamo ai a paa. 0 m lima huluhulu o ua pod nel kai okiloi

i ka ulu pala, a o kepau o ka ulu haukae aku a paele mai, a % nui ae la. "Keu hoi ke ino o keia mea, a he oi aku o ka polopolona inoino, a e kipaku ia mai- ana kakou eke alii. Heaha la hoi keia?" O ka luna nui kekahil paumaele pu i ka ai awahia mahanahana a Ka-Miki oka hoolepo ana, i aila hamo no na iima hulUhulu o ua poe eepa nei o Mahiki. "XI! Hauna ino maoli hoi keia mea, hohono ino a maea ka hoi," a piha loajbdla ua poe eepa nei i ka ' 1 "E kau-a make loa ana oe ia makou e na Mu-hauna kakaola aea p ka wa iho la no ia o ka lehu oke akua iM£Sai mailii me na pauku laau e lele makawalu mai la mahope oi nei, ake ike ala no ua eueunei akaua, o'i'na mai la ka leo o kē akua, eia i&ohe 01nei loaa mai a hiki i koinei huli ana aku e nana i hope, ike aku la keia i ka puuluulu mai o ke akua e noho ana ilalo, a o komei wa noia i waiho iho ali ka kukulu ae la iluna, a hoomaha iho la. *' Ike mai la ua poe akua nei i koinei noho, hoomaka hou mai la no e alualu, a ku ae la keia a maloeloe a nana aku la i ka moe a make mai a ua poe eepa nek Ke oia mai' la ua poe nei, a ke kahea maila e make keia, a i ke kokoke loa ana mai maiho la ua poe eepa nei e loaa ana o KaMiki ia lahou, a hoomaka ae la ka pihe e kanikani i ka nahele, a o Hio hoi a me Nananuu ua uu mai la i ka laua mau laau e wala maluna oia nei, eia nae, he wai ia no inei e auau ai, a he kawa koi na inei i lele a opu. Ona laau a laua i aw/ila mai ai kapoo aku la iloko oka lepo, a ia wa no i lalau iho ai o Ka-Miki a huea pu ia ae la, a oia ko ianei _wa i pane aku ai, "papapau oukou i ka make ia'u i ka moopuna a Kauluhenuihihikolo-iuka, ame Lani-nui-kui -a-mamao." E hoomauia aku ana.

PSTQ na poe makemake apau e lawe i ka Buke Moolelo Ks Ay Hou, e hoouna pu mai i ka auhau m< kauoha, ao napoa enoho lie n«l, uimake? mikii» Ukou • hookaa m»)i MAkikauohi*