Ke Au Hou, Volume II, Number 7, 15 February 1911 — Ka Moolelo Hialaai Nui ia o Sa Naita Wiliama Vanona KE DIA KEOKEO O NA PAE MAUNA O SADONI, KA LAWAKUA NOHO WAONAHELE O KATALANA, A I OLE, O KE PUKONAKONA KAULANA O KE ALOALII O EDEWADA KA MUA [ARTICLE]

Ka Moolelo Hialaai Nui ia o Sa Naita Wiliama Vanona KE DIA KEOKEO O NA PAE MAUNA O SADONI, KA LAWAKUA NOHO WAONAHELE O KATALANA, A I OLE, O KE PUKONAKONA KAULANA O KE ALOALII O EDEWADA KA MUA

"Ke manao nei au," wahi a Kirkpatrika, "e aho ka enake ana o na Sekotia ame na Pelekane, ina nae e piha pono ana ia lakou ka lua hookahi, pela no au e noi aku nei ia oe e ka hoopakele o Sekotia nei, ke ake aku nei kuu uhane e ike aku ika la ame ka hora e houlaula ia ai ka Forth ame ke Clyde i awili pinepine ia me ko makou mau koko ponoi. "Ēia nohoi ke upu pu aku nei no ka manao e hoea mai ka wa e hooluu ia ai na moana Hikina ame na moana Komohana i ke koko o ko kakou mau eneini, a ke luka ia ka hoi lakou, alaila, e kupouo ai au e moe iho iloko o ka maluhia." Leha ae la na kiionohi o Vanona maluna o Edewini, oiai, oia ka mea iloko o keia anaina okoa i hoolilo i kona manawa no ka nana ana maluna o ka mea e kamailio nei, a huli hou ae la oia a pane aku la i ua aliikoa la e kamailio ana: "Ke manao nei au e ke aliikoa, he mea kupono maoli e kaua iki iho oe i ka hoopau pono loa an-a aku i kau kaniailio ana, a e akahele mai hoi i kek, noi au, e kuu hoalolia, a i ko'u noonoo oia maoli no kau hana pono loa. "Oiai, ia oe e huli aku ai a hoomanao i ke ano oka Hoola o ke ao nei, e hoomanao iho oe, oia hookahi wale iho no kai haawi mai i ola no ke ao holookoa nei, pela auanei kakou e pono ai ke hilinai piha aku i kana mau kokua ana mai. "Ina oia e hoolohe mai ana i kau pule, alaila, e loaa auanei ia kakou na hoopomaikai ia mai oka kakou mau mea kaua, aka, aolo loa e uhai ia mai ia lia ana e na elieu o ka manawa me kekahi ano e aku, aia waje 110 me ke akahele ame ka hoomanawanui."

''Ma o wai la kakou e ahonui hou aku ai?" wahi no a ua aliikoa la i nio&u mai ai ia ā&'Naita Vanona, me ka hoomau pu ana aku ? "i ka poe anei na lakou ihao wale aku i ko kakou māu'aina mai o kakou aku, a i hoopilikia wale mai .hoi ia kakou, a i kaili ku aku me ka powa i ko kakou hanoliano mai a kakou akū? ;. "la lakou anei kakou e kaukai aku ai i wa e ikaika ai lakou? Aole! Aole loal! E anai aku ia lakou, e holoi aku ia lakou mai ka papalina aku o ka ili honua, oiai o oe hookahi wale'iho no kai hoomanawanui i na ino i kau ia mai. maluna ou, aka nae, aole oe i hoopo&o ia mai." "Pela no,''wahi aYanona, a haikea ae la kona uanaina, "aka, eia lie poino nui a kaumaha ke kau nei i ko'u puuwai, ka īiiea aole i kiei ia mai e kekahi mea uliane ola, owau wale iho no ia e kulolia nei." "He oiaio ia," wahi a ua,aliikoa nei, "o kau wahine ua haule oia malalo o ka makaklla a ke Kiaaina Pelekane, aka nae, ua pepehi ia aku ua Kiaaina nei e oe no ia hana ana, a ua ha&.wi aku hoi oe i uku panai no ia hana ino ana,'.j||ta, ua kanahai mai nae hoi kou kaumaha.'' : . Aole i-lilo aku ka hapanui o ko'u laaipa, a ina no i make ia'u i kanalima o na tausani'Kiaaina Pelekane, o na hoopai ana aku elike "iho la me ia, aole loa ia i lawa i mea e hoomaiiHii mai ai i ko'u kaumaha." I laia i hoopuka ae ai ia mau huaole\o, ike ia aku la ka hiolo makawalu ana iho o kona mau waimaka, a hoomau aku la no oia i kana olelo: "Ua pepehi aku au iaia, oiai ua maea ka honua ma kahi ana e hehi ana, i ke au o kanamau hana lokoino. Aka, o ko'u kaumaha ua hahonu loa aku ia mamua o ka lipolipo o ka moana, e hiki ole ai ko iko inaopopo ia aku kona mau palena o lalo, eia hoi, ua koi ia mai nae e na koii no kona noho haumia ana me ke keiki a kona kaikuahine.

hui * eiua u* mak# lau» i»'u l ko'u Um» poaoi, eka, aole au i luku i& lau» me ke ahooui ole, oiai he puuwai ko'u i hoomomoika me ia ku« lana, aia no he poe Pelekane i makemake ole ia hana a laua, a lakou e kauo ia nei, e hookau mai maluna o kakou, a o ua poe la, aole anei i kupono ia kakou ka hookau ana aku i ke ahonui ia lakou? "Ke maopopo loa aku la, o kou manao maoli," wahi no a ua aliikoa la, "e hookuu aku i ka poe i kaili i ko kakou mau pomaikai, ame ia mau hana au e manao la, e hoopuipui hou ia mai ai ko kakou mau puali. "He mea oiaio no paha ia, aka, ke manao nei nae au, aole paha oe e hookomo ana ia Aymer de Valana e noho Kiaaina mai la maluna o ka pakaua o Dumabatona ame Cressinahama e hana la i na hana hookaumaha wale ma Striling, a he manaolana no ko'u malia paha ke hana la nohoi oia i kana hana hookaumaha oia ano ma ka pakaua o Botawela." "Aole! Aole loa pela," wahi a Vanona, "o ka hana hookaumaha wale a kekahi, ua haawi mai ia i na eha he lehulehu wale ia Sekotia nei, elike me ka eha o ka nalo kiki, a pela au e wailio aku nei i ka poho o kou lima, nau auanei me kau pahikaua ponoi e hoomaemae aku ia laua." I ke akakuu ana ibo oia mau olelo a ua Sa Naita Yanona nei, i huli ae ai oia a pane aku la ia Andrew Murry penei: "Ke manao nei au, i ka wehena kaiao o ka la apopo e haalele iho ai kakou ianei no ka pakaua o Dumebatona.'' Na keia mau huaolelo i hoouwila aei nahelehelena o ua mau aliikoa la, a ke aka wale mai la nohoi o Edewini, a hoopuni ia mai la ua Vanona nei e na wahine ame na kamalii. A haawi aku la oia i ke kauoha ia lakou: "0 oukou hoi e na wahine ame na kamalii, e loaa ana no ia oukou na hookipa pumehana, a he hana oluolu hoi, ma ka pakaua o Sa John Scott o Loehi Daine, a ilaila oukou e lawe ia aku ai i keia ahiahi. "Ilaila auanei oukou e noho iho ai iloko o ka maluhia, me ke kakali ana me ke ahonui o ka hoi mai o ka oukou mau kane, a ke Akua e koi nei ia lakou e lilo aku lakou i mau koa ma ka hoopakele ana i ko kakou aina aloha." Me e ka olioli o na wahine ame na keiki no keia mau olelo, a hooho ae la lakou me na leo nui: "Ke hookuu aku nei makou ia lakou malalo o

kaii m»u aaa, a iiā ke Akua t hoapem»i» kal mai," Waiho ibo la oia ia lakou e ana ma ia wahi, a helo aku la oia me na aliikoa ekolu e kuka pu i ke ano o ka lakou nee ana aku. Ia Ed«wini i komo aku ai iloko o kona rumi, aia hoi komo mai la o Kenete, a hai aku la iaia, ua makemake o Vanona e ike i ka nui o kana puali koa i lawe, mai ai. No ia mea komo koke iho la o Edewini i kona kapa kila, a lalau aku la i kana pahikaua ame kana laau ihe, a puka aku la e halawai me Sa Naita Vanona, kona alihikaua ma ke kahua kaua, Aia hoi o Kirkpatrick me kona puali koa i hoopuipui ia mai ai ena koa o Drumumond, a ke ku la lakou me ka makaukau ame ke kali ana ia Edewini, a pela pu hoi me kona puali koa. Ke ike ia aku la hoi ka hoopulelo ana ae o Sa Karamagaura i ka hae alii o Sekotia ma ke poo o kona puali he kanalima, a ia wa like i hoea mai ai o Irelani me na koa Lanaieka. Aka nae, ia laua e nee nei no kahi o ka hana, oia no ka wa i puka niai o Andrew Murry, a ike ia aku la ka oili hou ana mai o na koa o Ferasera lie elua haneri ame kanalima. Aia Andrew Murry i ike ai i keia puipui mai o ka puali no ka nee ana aku, hoomaopopo iho la oia, aia kona wahi puali iloko o ka uuku maoli, a no ia kumu i hoholo ae ai ke ano mae ma kona mau helehelena, aka, i mea e lilo ole ai i mea nona e hilahila loa ai. Pela iho la oia i liohola ae ai ika hae a Helena i hana ai, me kona manao oia kana hana e hoohala ai ia manawa, a ua maopopo nohoi oia, e lilo ia i hae na kona puali e nana mau aku ai, oiai akahi no a ike ia aku ke kapalili ae o ua ha© la i ka welelau makani. 0 kona wa no ia i auamo ae ai ma kona poohiwi, huli mai la a pane aku la ia Vanona: "E kuu haku, oiai ua hoopulelo ia ae la ua ha© la i ke aheahe makani, e nan% ae i kahi hunahuna iki a ke kanaka ilihune, eia nae, ua mahuahua ia, oiai oia iho la no ka mea i liiki i kau kauwa ke hana." Ua nui loa niaoli kena," wahi aua Sa Naita anona la, "oiai ua mahuahua loa kena e kuu hoaloha Murry a ka wiwo ole, no ka mea, ma ou hookahi la, ua lawe mai oe imua o'u i kau mau kokua ana, me lie la, lie mau puali nui hewahew* a ka launa ole.

hou m&i ® And?owi <f S kuu aole loa Aii e hoohaahe* ana i ka bae a'u e auamo nei," a ia wa oia i hooku pono iho ai mamua o ua Sa Naita Vanona nei, a ia wa nohoi i pulelo pono ae ai ua hae la i ka makani me ka mohala pono ana ae. O ka wa pu nohoi ia i ike ia aku ai o na belehelena haikea ma na hiohiona o ua Sa Naita Vanona nei, oiai ua piha loa ia oia i ka pihoihoi i kona ike pono ana aku i ke kau mai o ka owili lauoho, ana nohoi i hoomaopopo ai, aole ia no ka mea e aku, aka, nona ponoi no. Aka nae, nana hoomau aku la oia iluna o ua hae Ia a hiki i kona ike maopopo ana aku i na huapalapala i kahakahaia me ka moakaka, "Na ke Akua e kokua i ka lima o ke kanaka aloha ainaoiaio." "He mea oiaio o kuu mea keia i hoopalau ai, a ua hoohiki pu nohoi au e lawe aku iaia ma na wahi a pau loa, no ka ino ame ka maikai, a ke hai aku nei hoi au i ka'u olelo hoohiki imua ou, aole loa he mea e aku nana e mawehe i keia olelo, na ka make wale no e hookaawale ia kaua kekahi ame kekahi." īa wa no i hopu aku ai ua Vanona la i na lima o Andrew Murry a pane mai la: "Ke haawi aku nei au i ka'u mau olelo hoohiki e haule mua ke poo i ako ia mai ai o kena mau owili lauoho, mamua o ka hookaawale ia ana aku, he ola a i oie he make paha na ouli o kena hae." Nana hoomau aku la no ua Vanona nei ma kahi o na huapalapala o ka hae, a puana ae la: "Ua pono, a pololei maoli no ka naanao o kela mau huaolelo, ua pono maoli, oiai na ke Akua io no e kokua a e kakoo ikaika mai i ko kakou mau lima, a ma Kona ikaika auanei e loaa ai ka lanakila. "Ke olelo aku nei hoi au ia oe, ina oe e hili-nai-ana i na olelo i palapala ia ai ma kela hae, alaila, oia auanei ka mea nana oe e kokua mai, a e hele imua me ke kuia ole, a e apo aku no auanei kakou a pau loa i ka lanakila, me he wahine mare la, i na kakou a pau loa e malama ana i ka hanohano oia mau olelo a'o maikai, i kono ia mtii e ko ke Akua makemake.'' •'Aole,'' wahi a Murry, "he ukali wale no au 110 ke kane mare, a ua ana no au, ina e loaa mai ana ia'u he honi hookahi a i ole elua paha, mai

M »k»li m»i o k» wfthin«, »UH», • w*iho »kK »• ftu i ka I><J« mare n» kuu Keneralft," Ika pau ana o kana hoopuka ana ae iua mau huaolelo la, hele aku la oia e hui pu me kona mau wahi koa kakaikahi, oiai nae e uhai pu ana ko Vanona mau maka ma na kapuai wawae oua Andrew !a e ahai ala. "E ke keiki opio i kukuni ia e ka olioli, aole he aloha i lanakila i hoohamamaia ae i kou puuwai, a aolo nohoi he mau poino i hiki ke hoeha ia. Oke aloha aina oiaio, he koii kahiko hemo ole ia iloko o kou naau, a ke ike nei au, aia no ka maluhia ame kft olioli ke kukuli hoomaikai mai la imua ona." Oiai ua Vanona nei i hooki iho ai i na kokoia ia ana o kona manao, oia no ka wa i laina pono ia mai ai o na koa, a ua pau pono hoi ko lakou nui ika helu ia e Kera, a hele mai la oia imua o Vanona, me ka pane ana mai, "he tausani ame elima haneri ka nui oko kakou mau koa, a ua makaukau pono lakou a pau loa no ka hooko ana i kau kauoha no ka hele ana i keia po ke makemake oe." "Aole! Aole!t aole au i makemake e hoomaluhiluhi ia ko lakou mau kino ame ko lakou mam puuwai hoomanawanui, o ko'u manao, e pono kakou e hoomanawahui i keia po, ana ke alaula e ke kakahiaka e hoomalamalama aku ia kakou i waena o ka ululaau." Hai aku Ia o Kera a haawi aku la i ka olelo kauoha, e maki like mai, a o ko lakou hele like mai la no ia aku ana ike alo ponoi o ko lakou Kenerala Sa Wiliama Vanona, a e alakai ia ana, ka puali eSa Alekanedero Sakaramagoura. E paa ana i kona lima ka hae alii o Sekotia i kauia me ke kii oka Liona opio, a i ke kokoke ana mai o ua hae la imua o Vanona hookulou mai la ua aliikoa la i ka hae imua o ua Sa Wiliama Vanona la elike me ka haawi aloha ana mai ika Moi. No kona hana ia ana mai pela, nolaila, hoala ae la oia i kona lima iluna, me ka hoike ana ae i ka hoailona e hoopau i ka hana ftna pela, aka, no ka ike ole mai o us aliikoa la i ko Vanona hana ana aku pela, aole no oia i hooki iki i kana hana ana mai, oiai aia kona mau makft imua kahi i nana ai. (E hoowunnaaiu ana.)